1-3. (a) Mulandu nshi banyina babikilako amano pa kuti umwana alemoneka bwino? (b) Mulandu nshi uo Yehova afwaila abamupepa ukuba aba busaka, kabili cinshi cilenga tulefwaya ukuba aba busaka?

BANYINA nga balefwaya ukusenda umwana pa lwendo, balamusamba bwino bwino e lyo no kumufwika ifya kufwala ifilemoneka bwino kabili ifya busaka. Ico bacitila ifi ni co balishiba ukuti ubusaka busuma pa kuti umwana abe no bumi ubusuma. Na kabili, balishiba ukuti ifyo umwana alemoneka kuti fyalenga abantu babacindika nelyo babasuula.

² Yehova, Shifwe wa ku muulu, afwaya ababomfi bakwe baleba aba busaka nangu abasanguluka. Icebo cakwe citila: “Ku wasanguluka mukaba abasanguluka.” * (Amalumbo 18:26) Yehova  alitutemwa; alishiba ukuti nga tuleba aba busaka ifintu kuti filetuwamina. Na kabili, apo tuli Nte shakwe atwenekela ukuba ne mibele isuma pa kuti abantu balemucindika. Ca cine, nga tuli aba busaka kabili tuli ne myendele iisuma, abantu bakalacindika Yehova ne shina lyakwe ilya mushilo.—Esekiele 36:22; belengeni 1 Petro 2:12.

³ Ukwishiba ukuti Lesa atemwa abantu abasanguluka e kulenga ukuti tuleba abasanguluka. Tufwaya ifyo tucita filelenga abantu balecindika Lesa, pantu twalimutemwa. Na kabili, tufwaya ukwikalilila mu kutemwa kwakwe. Kanshi, natusambilile ico tufwile ukubela aba busaka, umo ukuba aba busaka kwalola, e lyo ne fyo twingaba aba busaka. Ukusambilila ifi kwalatwafwa ukumona umo tulingile ukwaluka.

4, 5. (a) Mulandu nshi uukalamba uo tufwile ukubela aba busaka? (b) Bushe ifyo Yehova abumba filanga shani ukuti wa busaka?

⁴ Inshila imo iyo Yehova atusambilishishamo, kutulanga ifyo acita. E mulandu wine Icebo cakwe citucincishisha ukuti “mulepashanya Lesa.” (Abena Efese 5:1) Umulandu uukalamba tulingile ukubela aba busaka wa kuti: Yehova, Lesa uo tupepa, wa busaka, alisanguluka, kabili wa mushilo muli fyonse fye.—Belengeni Ubwina Lebi 11:44, 45.

⁵ Imibele iisuma iingi iyo Yehova akwata, pamo ngo busaka tulaimona mu fyo abumba. (Abena Roma 1:20) Ku ca kumwenako, Yehova apangile cino calo mu musango wa kuti cileba ica busaka. Alipanga ifintu ifisangulula umwela na menshi pamo nga utushishi tumo utulya ifiko no kulenga icalo cileba ica busaka. Basayantisiti balabomfya utu tushishi ku kuwamya apetikiile amafuta ayo beta ukuti petroleum. Kabili balatubomfya na ku kuwamya ifintu fimbi ifingakowesha abantu ifyo abantu abafwaya fye ukuinonsha bacita. Ukwabula no kutwishika, ‘uwapangile isonde’ alafwaya sana ukuti lyaba ilya busaka. (Yeremia 10:12) Kanshi na ifwe tufwile ukulisunga ilya busaka.

6, 7. Bushe Amafunde ya kwa Mose yatwafwa shani ukwishiba ukuti bakapepa ba kwa Yehova balingile ukuba aba busaka?

 ⁶ Umulandu na umbi uo tulingile ukubela aba busaka wa kuti Yehova, Kateka Wapulamo, afwaya abalemupepa baleba aba busaka. Mu Mafunde Yehova apeele abena Israele, ubusaka bwalyampene sana no kupepa. Amafunde yatile, pa Bushiku bwa Cifuta Mulandu, shimapepo mukalamba alingile ukusamba imiku ibili, te muku fye umo iyo. (Ubwina Lebi 16:4, 23, 24) Bashimapepo abalebombela apa mushilo, babebele ukulasamba ku minwe na ku makasa ilyo bashilatendeka ukutuula amalambo kuli Yehova. (Ukufuma 30:17-21; 2 Imilandu 4:6) Amafunde yalandile pa misango ya fintu 70 ifyalekowesha abantu e lyo ne fyalekowesha imipepele yabo. Umwina Israele nga akowela, talecitako nangu cimo icakumine ukupepa. Limo umuntu nga apula ili funde balemwipaya no kumwipaya. (Ubwina Lebi 15:31) Onse uwakaana ukusangululwa uko Amafunde yalandilepo, pamo nga ukusamba umubili onse no kucapa ifya kufwala, ali no ‘kulofiwa mu lukuta.’—Impendwa 19:17-20.

⁷ Nangu ca kutila ifwe tatukonka Amafunde ya kwa Mose, aya mafunde yalalenga twaishiba ifyo Yehova amona uyu mulandu. Natumona bwino bwino ukuti aya Amafunde yalilanda sana pa cishinka ca kuti bakapepa ba kwa Lesa balingile ukuba aba busaka. Lesa tayaluka. (Malaki 3:6) Te kuti atemwe ukupepa kwesu nga ca kuti imipepele yesu tayasanguluka nangu nga yalikowela. (Yakobo 1:27) Kanshi tufwile ukwishiba ifyo afwaya tulecita.

8. Ni muli finshi Yehova atwenekela ukuba aba busaka?

⁸ Ukulingana ne fyo Baibolo isambilisha, ukuba uwa busaka te kuba fye no busaka bwa ku mubili. Lesa afwaya ukuti tuleba aba busaka muli fyonse. Yehova afwaya tuleba aba busaka mu mipepele, mu mibele, mu fyo tutontonkanya, na lwa  ku mubili. Lekeni tulande pali ifi fintu fine pa kuti twishibe umo fyalola.

9, 10. Bushe ukuba abasanguluka mu kupepa calola mwi, kabili ni ntambi nshi isho Abena Kristu ba cine bashikonka?

⁹ Imipepele iyasanguluka. Nga kulondolola mu nshila fye iyayanguka, ukuba uwasanguluka mu mipepele cipilibula ukukanacitako ifyo ababa mu mipepele ya bufi bacita. Ilyo abena Israele bafumine mu Babiloni no kubwelela ku Yerusalemu, balingile ukumfwila ifyo Lesa abebele. Atile: “Fumenimo, mwi-ikatako ku cishasanguluka; . . . isungeni aba busaka.” (Esaya 52:11) Icikalamba ico abena Israele babwelele ku mwabo, kuya mu kutendeka ukupepa Yehova na kabili. Iyi mipepele yali no kuba iyasanguluka; tayalingile ukukoweshiwa ne fisambilisho, imicitile, ne ntambi ishali mu mipepele ya bena Babiloni.

¹⁰ Muno nshiku, fwe Bena Kristu ba cine tufwile ukucenjela pa kuti imipepele yesu taikantaikwe no kupepa kwa bufi. (Belengeni 1 Abena Korinti 10:21.) Kanshi tufwile ukuba abalola pantu ukupepa kwa bufi kwaba fye mpanga yonse. Mu fyalo ifingi, intambi ishalekanalekana ne fya kusefyasefya, fyalyampana ne fisambilisho fya mu mipepele ya bufi, pamo nga icisambilisho ca kuti mu muntu mwaliba icintu cimo icitwalilila ica mweo nga afwa. (Lukala Milandu 9:5, 6, 10) Abena Kristu ba cine tabakonka intambi ishayampana ne fisambilisho fyaba mu mipepele ya bufi. * Tatwakaleke bambi ukutupatikisha ukulacita ifyo Baibolo yalesha.—Imilimo 5:29.

11. Bushe ukuba abasanguluka mu mibele calola mwi, kabili mulandu nshi cacindamina?

¹¹ Imibele iyasanguluka. Ukuba abasanguluka mu mibele calola mu kuti tufwile ukutaluka ku bulalelale bwa misango yonse. (Belengeni Abena Efese 5:5.) Calicindama sana ukuba ne mibele iisuma. Nga fintu tukasambilila mu cipandwa cikonkelepo, pa kwikalilila mu kutemwa  kwa kwa Lesa, tufwile ‘ukufulumuka ubulalelale.’ Abalalelale abashilapila, “tabakapyane ubufumu bwa kwa Lesa.” (1 Abena Korinti 6:9, 10, 18) Abantu ba musango uyu Lesa abamona ukuti nabo “basali abaselausha.” Nga bafilwa ukuba ne mibele iyasanguluka, bakafwa “imfwa ya cibili.”—Ukusokolola 21:8.

12, 13. Bushe ifyo tutontonkanyapo fyayampana shani ne fyo tucita, kabili finshi fingatwafwa ukulatontonkanya pa fyasanguluka?

¹² Amatontonkanyo ayasanguluka. Ifyo tutontonkanyapo e fyo tucita. Nga ca kutila twalatontonkanya pa fyabipa, kuti twasuka twacita icintu icingatukowesha. (Mateo 5:28; 15:18-20) Lelo nga tuletontonkanya pa fyasanguluka, kuti twatwalilila ukuba ne mibele iyasanguluka. (Belengeni Abena Filipi 4:8.) Finshi fingatwafwa ukulatontonkanya pa fyasanguluka? Tatufwile ukulacitako ifya kuleseshamo icitendwe ifingonaula ukutontonkanya kwesu. * Na kabili, nga tulesambilila Icebo ca kwa Lesa lyonse, tukalatontonkanya pa fyasanguluka.—Amalumbo 19:8, 9.

¹³ Pa kuti twikalilile mu kutemwa kwa kwa Lesa, tufwile ukuba abasanguluka mu mipepele, mu mibele na mu kutontonkanya. Ifi fintu fyalilandwapo sana mu fipandwa fimbi muli cino citabo. Nomba natulande pa calenga bune, ubusaka bwa ku mubili.

14. Mulandu nshi twingalandila ukuti abantu bambi nabo kuti balandapo pa fyo umuntu aisunga uwa busaka ne fyo asunga apo ekala?

¹⁴ Ukuba no busaka bwa ku mubili calola mu kuti tulingile ukulasamba no kulasunga apo tuleikala apa busaka. Bushe abantu bambi tabakwata insambu sha kulanda pa fyo umuntu asunga umubili wakwe na po ekala? Bakapepa ba kwa Yehova te fyo batontonkanya. Nga fintu tusambilile, ico Yehova afwaila ukuti tuleba aba busaka lwa ku mubili, te mulandu fye wa kuti ubusaka busuma lelo ni co bulalanga ifyo Lesa uo tupepa  aba. Tontonkanyeni pa cilangililo cili pa ntendekelo ya cino cipandwa. Nga ca kuti lyonse umwana amoneka fye uwa fiko, bushe te kuti mulande ukuti abafyashi bakwe basali? Na ifwe bene tatufwaya imimonekele yesu nelyo imikalile yesu ileseebanya Shifwe wa ku muulu nelyo ilelenga abantu balekaana imbila nsuma iyo tubila. Icebo ca kwa Lesa citila: “Tatucita nangu cimo icingapunwisha bambi, pa kuti abantu beba na pa kusangila ifilubo mu mulimo wesu; lelo muli fyonse tulanga ukuti tuli babomfi ba kwa Lesa.” (2 Abena Korinti 6:3, 4) Finshi kanshi tulingile ukucita pa kuti tuleisunga aba busaka lwa ku mubili?

15, 16. Finshi fimo ifilanga ukuti tuli ba busaka, kabili ifya kufwala fyesu fifwile ukuba shani?

¹⁵ Ukusamba ne mimonekele yesu. Nangu ca kuti imikalile ya bantu yaba iyapusanapusana ukulingana ne fyalo  bekalamo, abengi kwena balakwata amenshi na sopo ya kusambila pa kuti belaba ne fiko pamo na bana babo. Fimo ifingalanga ukuti twaliba no busaka, kulasamba ku minwe na sopo ilyo tushilatendeka ukulya nangu ilyo tushilaikata ifya kulya, e lyo na lintu twafuma ku cimbusu nelyo ilyo twapwa ukufwika umwana itebela limbi. Ukusamba ku minwe na sopo kuti kwatucingilila ku malwele no kutupususha ku mfwa. Kuti kwalenga utushishi tuleta amalwele ukukanatandana no kucingilila abantu ukukanalwala amalwele pamo ngo kupolomya. Mu fyalo umo amayanda yashakwata ifimbusu, kuti cawama ukulashiika ubusali nga fintu abena Israele balecita.—Amalango 23:12, 13.

¹⁶ Na kabili tulingile no kulacapa ifya kufwala fyesu lyonse pa kuti fileba ifya busaka kabili filemoneka bwino. Te kutila Abena Kristu balingile ukulafwala ifya kufwala ifya mutengo nelyo ifishileko, lelo ifya kufwala fifwile ukulamoneka bwino, ifya busaka, kabili ifya mucinshi. (Belengeni 1 Timote 2:9, 10.) Konse uko tuli, imimonekele yesu ilingile ‘ukuyemfya isambilisho lya kwa Lesa, Umupusushi wesu.’—Tito 2:10.

17. Mulandu nshi ing’anda yesu ne fipe fyesu fifwile ukubela ifya busaka?

¹⁷ Amayanda yesu ne fipe fyesu. Nangu ca kuti ing’anda yesu te ya lulumbi nelyo iya mutengo sana, tufwile ukulaiwamya apapela amaka yesu. Na kabili, nga tulabomfya motoka pa kuya mu kulongana na mu kushimikila, kuti cawama tuleisunga iya busaka mu kati na ku nse. Tuleibukisha ukuti ing’anda iya busaka e lyo ne fipe ifya busaka, kuti fyalenga abantu baishiba Lesa tupepa. Pantu na kuba, tusambilisha abantu ukuti Yehova ni Lesa wa busaka, kabili “akonaula abaleonaula isonde,” no kuti Ubufumu bwakwe buli no kwalula isonde ukuba paradaise nomba line. (Ukusokolola 11:18; Luka 23:43) Cine fye, tufwaya ing’anda yesu ne fipe fyesu filelanga abantu ukuti na pali ino ine inshita twaliba no busaka ubufwaikwa ku bakaba mu calo cipya icileisa.

18. Finshi fingalanga ukuti twalicindika Ing’anda ya Bufumu?

¹⁸ Icifulo ca kupepelapo. Ukutemwa Yehova e kulenga tulecindika  Ing’anda ya Bufumu, apo tupepela. Abapya nga baisa ku Ng’anda ya Bufumu, tufwaya balelanda ifisuma pa cifulo tulonganinapo. Tufwile ukulawamya Ing’anda ya Bufumu lyonse e lyo no kulungisha ifileonaika pa kuti yatwalilila ukumoneka bwino. Nga tuleisunga iya busaka tukalanga ukuti twalicindika Ing’anda ya Bufumu. Lishuko nga nshi ukubombako umulimo wa “kuwamya” Ing’anda ya Bufumu apo tupepela. (2 Imilandu 34:10) E fyo cifwile ukuba na lintu tuli apo tulonganina ukulongana kukalamba.

19. Pa kuti tube aba busaka, finshi tufwile ukupata, kabili bushe Baibolo itwafwa shani ukupata ifya musango uyu?

¹⁹ Pa kuti tube aba busaka, tatulingile ukutemwa ifikowesha umubili, pamo nga ukupeepa fwaka, ukukolwa ubwalwa, ne miti ikola nelyo iifulunganya ukutontonkanya. Muli Baibolo tabalumbula imisango yonse iishasanguluka ne fyabipa fyonse ifyaseeka pali nomba, lelo mwaliba amashiwi ya kwa Lesa ayatutungulula ayatwafwa ukwishiba ifyo Yehova omfwa pa fintu fya musango yu. Apo twalishiba ifyo Yehova omfwa pali ifi fintu, tulafwaya ukucita ifyo afwaya pantu twalimutemwa. Natusambilile pa Malembo yasano umwaba amashiwi ya kwa Lesa ayatutungulula.

20, 21. Finshi Yehova atukaanya ukucita, kabili mulandu nshi tufwile ukukonkela ifyo alanda?

²⁰ “Apo balitulaya aya malayo, mwe batemwikwa, tuisangulule kuli fyonse ifikowesha umubili no mupashi, no kuba aba mushilo icine cine mu kutiina Lesa.” (2 Abena Korinti 7:1) Yehova tafwaya tulekowesha imibili yesu no konaula umupashi, nelyo amaka yesu aya kutontonkanya. E ico tatufwile ukulacita ifintu ifibi ifyayafya ukuleka kabili ifyonaula amano ya muntu.

²¹ Baibolo ilatweba umulandu uusuma uo tufwile ‘ukuisangulwila kuli fyonse ifingatukowesha.’ Moneni amashiwi ya kubalilapo ayaba pali 2 Abena Korinti 7:1. Baibolo itila: “Apo balitulaya aya malayo.” Malayo nshi ayo yene? Mu mashiwi  yaba mu fikomo fibili ifyalekeleshako mu Cipandwa 6, Yehova alilaya ukuti: “Nkamupokelela. Kabili nkaba Shinwe.” (2 Abena Korinti 6:17, 18) Tontonkanyeni pali ici: Yehova alilaya ukuti akulamusakamana kabili akamutemwa nga filya wishi acita ku mwana wakwe. Lelo Yehova akafikilisha fye aya malayo nga ca kutila tamulekowesha “umubili no mupashi.” Kanshi kuti cabipa sana nga ca kutila iyi misango yabipa yalenga mwaonaula bucibusa bwenu na Yehova!

22-25. Mashiwi nshi aya mu Baibolo ayatwafwa ukukanacita ifingatukowesha?

²² “Uletemwa Yehova Lesa obe no mutima obe onse, no mweo obe onse, no kutontonkanya kobe konse.” (Mateo 22:37) Yesu atile ili e funde lyakulisha pa mafunde yonse. (Mateo 22:38) Na kuba, ifi Baibolo yalanda e fyo tulingile ukutemwa Yehova. Pa kuti tumutemwe no mutima onse, no mweo onse, no kutontonkanya kwesu konse, tatufwile ukulacita ifintu ifingalenga twafwa bwangu, nelyo ifingonaula amaka yesu aya kutontonkanya ayo Lesa atupeela.

²³ “[Yehova] e upeela abantu bonse umweo no mupu na fyonse.” (Imilimo 17:24, 25) Umweo bupe ubo Lesa atupeela. Apo twalitemwa uwatupeele ubu bupe, tufwile no kucindika ubupe atupeela. E mulandu wine tushicitilako ifingakowesha imibili yesu, pantu nga tulecitako ifi fintu, ninshi tatwacindika ubumi ubo Lesa atupeela.—Amalumbo 36:9.

²⁴ “Uletemwa umunobe nge fyo waitemwa we mwine.” (Mateo 22:39) Nga ca kutila umuntu alecita ifikowesha umubili, na bantu bambi abali mupepi balaculilamo. Ku ca kumwenako, umuntu nga alepeepa fwaka, icushi kuti calwalika na bali mupepi. Umuntu nga aleleta amafya ya musango yu ku bantu banankwe, ninshi takonka ifunde lya kwa Lesa ililanda pa kutemwa abanensu. Na kabili umuntu wa musango yo ninshi tatemwa na Lesa.—1 Yohane 4:20, 21.

²⁵ ‘Mulenakila no kulaumfwila ubuteko na balashi.’ (Tito 3:1) Mu fyalo ifingi, tabasuminisha ukukwata imiti imo nangu fye ukuibomfya. Apo tuli Bena Kristu ba cine, tatusunga  nelyo ukubomfya imiti iyo ubuteko bwabinda.—Abena Roma 13:1.

26. (a) Cinshi tufwile ukucita pa kwikalilila mu kutemwa kwa kwa Lesa? (b) Mulandu nshi cawamina ukuba abasanguluka kuli Lesa?

²⁶ Pa kuti twikalilile mu kutemwa kwa kwa Lesa, tufwile fye ukuba abasanguluka muli fyonse. Kwena kuti cakosa ukulekelela fye ukucita ifikowesha imibili yesu no kukanabwelelako, lelo te kuti tufilwe ukufileka. * Ala ukuba abasanguluka kusuma, pantu ifyo Yehova atusambilisha lyonse, filatuwamina. (Belengeni Esaya 48:17.) Ne cacindama sana ca kutila nga tuli abasanguluka, kuti twaba ne nsansa pantu ninshi natwishiba ukuti tulelenga Lesa uo twatemwa alecindikwa. Ne ci cilenga twaikalilila mu kutemwa kwakwe.