1, 2. (a) Mulandu nshi cayafisha ukucindika abaletungulula? (b) Mepusho nshi twalalandapo?

BUSHE mwalimonapo ificita umwana umunono abafyashi bakwe nga bamweba ukucita ifyo ashilefwaya? Kuti mwamwena fye ku fyo alecita pa menso ukuti tatemenwe. Ukumfwa kwena kuti naumfwa ifyo abafyashi bamwebele, kabili naishiba no kuti afwile ukubomfwila. Lelo, talefwaya fye ukubomfwila. Inshita shimo, ifi fine e fyo ciba na kuli ifwe bene.

² Te lyonse citwangukila ukucindika abaletungulula. Bushe limo limo mulafilwa ukucindika abalemutungulula? Nga mulafilwa, te imwe mweka mwakwata ubu bwafya. Muno nshiku, abantu abengi tabacindika abalebatungulula. Lelo, Baibolo itila tufwile ukuba no mucinshi ku baletutungulula. (Amapinda 24:21) Na kuba, pa kuti twikalilile mu kutemwa kwa kwa Lesa tufwile ukucindika abaletutungulula. Nga ca kuti ifi e fyo caba, mulandu nshi cingatwafisha ukucindika abaletungulula? Mulandu nshi Yehova afwaila ukuti tulecindika intungulushi, kabili cinshi cikatwafwa ukukonka ili ifunde? Na kabili, ni nshila nshi twingacindikilamo abaletutungulula?

3, 4. Bushe ulubembu no kukanapwililika fyatendeke shani, kabili mulandu nshi ukukanapwililika kwesu kulengela catukosela ukulacindika abaletungulula?

³ Natulandeko panono pa milandu ibili iilenga ukuti ciletwafya ukucindika abaletutungulula. Umulandu wa kubalilapo wa  kuti tatwapwililika; uwa bubili wa kuti, abatutungulula nabo bene tabapwililika. Ulubembu e lyo no kukanapwililika fyaingile mu bantu kale sana, mwi bala lya Edene ilyo fye Adamu na Efa bapondokele Lesa. Kanshi lilya line fye bapondweke, e lyo no lubembu lwatendeke. Ukushinta na lelo, tufwaya fye ukuicitila ifyo tulefwaya.—Ukutendeka 2:15-17; 3:1-7; Amalumbo 51:5; Abena Roma 5:12.

⁴ Apo tuli babembu, fwe bengi cilatwangukila nga nshi ukuba ne cilumba e lyo na matutumuko, lelo tulafilwa ukuicefya kabili pa kuti fye tube ne yi mibele kano twabombesha. Nangu fye twalibombela Lesa ne cishinka pa myaka iingi, kuti twatalama no kuba ne cilumba. Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pali Kora uwashipikishe amafya ayengi pamo na bantu ba kwa Yehova. Na lyo line, alefwaisha ukuba intungulushi kabili alipamine ica kuti alengele abantu bamo bapondokela Mose, uwali uwafuukisha pali ilya nshita. (Impendwa 12:3; 16:1-3) Ibukisheni ne Mfumu Usia. Icilumba e calengele ukuti ingile mwi tempele lya kwa Yehova no kubomba imilimo yalebombwa fye na bashimapepo. (2 Imilandu 26:16-21) Aba bantu balikandilwe icine cine pali bucipondoka bwabo. Nomba ku fyo bacitile, tulasambililako ukuti ukuba ne cilumba kwalibipa. Tufwile ukucincitintila icilumba pantu e cilenga ciletukosela ukucindika abaletungulula.

5. Bushe abantunse abashapwililika babomfya shani bubi bubi amaka ya kutungulula?

⁵ Na kabili, apo abatungulula nabo tabapwililika, balacita ifintu ifilenga abantu belabacindika. Intungulushi ishingi tashaba ne cikuuku ku bantu, shilabacusha, kabili shilabafyenga. Na kuba, ukufuma fye na kale intungulushi shilatitikisha abantu. (Belengeni Lukala Milandu 8:9.) Umo uwali ifi ni Shauli. Ilyo Yehova asalile Shauli ukuba imfumu ali muntu umusuma, uwaicefya. Lelo umuye nshiku, aishileba ne cilumba no mufimbila; lyena atendeke ukucusha Davidi umuntu uwali uwa cishinka. (1 Samwele 9:20, 21; 10:20-22; 18:7-11) Davidi na o ali pa mfumu ishisuma sana ishatekele mu Israele, lelo na o wine tabomfeshe bwino amaka yakwe, apokele umukashi wa kwa Uria umwina Hiti, no kutuma Uria ku nkondo kabili  apekenye ukuti abe ku ntanshi pa kutila bamwipaye. (2 Samwele 11:1-17) Twamona kanshi ukuti ukukanapwililika kulalenga abantu ukukanatungulula bwino abantu banabo. Kabili nga ca kutila intungulushi tashacindika na Yehova, e lyo cicilamo no kubipa. Pa numa ya kulondolola ifyo ba Papa ba mu Katolika balengele ukuti icimusango ca kucusha abantu cisalangane, umwina Britain umo uwakokola sana mu fya mapolitiki kabili uwalumbuka, alembele ati: “Ilingi line umuntu nga apeelwa amaka ya kutungulula alabipa, kabili nga ca kuti e ukwatishe amaka pali bonse e lyo abipisha.” Nomba apo twaishiba ifyo umuntu ukufuma fye na kale abomfya amaka ya kutungulula, natulande pali ici cipusho: Mulandu nshi uo tufwile ukucindikila abaletungulula?

6, 7. (a) Bushe ukutemwa Yehova kutulenga twacita cinshi, kabili mulandu nshi? (b) Bushe ukunakila kwalola mwi, kabili kuti twanakila shani?

⁶ Icikalamba icilenga tulecindika abaletungulula kutemwa—e kutila ukutemwa Yehova, abantu banensu, e lyo na fwe bene. Apo Yehova e o twatemwisha, tufwaya ukulenga umutima wakwe ulesekelela. (Belengeni Amapinda 27:11; Marko 12:29, 30.) Twalishiba ukuti Satana alikaana ukuteka kwa kwa Lesa kabili ukutula fye ilyo abantu bapondokele Lesa mu Edene, abengi baba ku lubali lwa kwa Satana kabili tabafwaya ukuti Yehova alebatungulula. Lelo ifwe twalitemwa ukuba ku lubali lwa Lesa kabili tulafwaya ukulatungilila ukuteka kwakwe. Nga twabelenga Ukusokolola 4:11, imitima yesu ilabilima kabili tulafwaya ukucindika Lesa. Ifwe tatwasangamo ubwafya nangu bumo pantu twalishiba bwino ukuti Yehova e walinga ukuba Kateka mu muulu na pano isonde! Twalisumina ukuti Yehova ni mulopwe, kabili tulakonka no butungulushi bwakwe mu mikalile yesu.

⁷ Tulomfwila Lesa muli fyonse. Icilenga ukuti tuleitemenwa ukumfwila Yehova ni co twalimutemwa. Na lyo line, kulaba inshita shimo ilyo cafya ukumumfwila. Pali iyi nshita, tulingile  ukusambilila ukunakila, tatufwile ukuba nga umwana umunono uo tulandilepo pa ntendekelo ya cino cipandwa. Twalishiba ukuti Yesu ali-inashishe ku fyo Wishi alefwaya nangu ca kuti calyafishe sana ukucita ifyo. Aebele Wishi ati: “Ukufwaya kwenu e ko kucitwe, te kwandi iyo.”—Luka 22:42.

8. (a) Bushe ilingi line tulanga shani ukuti tulacindika ubutungulushi bwa kwa Yehova muno nshiku, kabili ni kwi twaishibila ifyo Yehova omfwa pali uyu mulandu? (b) Cinshi cingatwafwa ukumfwa nga batufunda na lintu batusalapula? (Moneni akabokoshi akaleti “ Umfwa Ukupanda Amano Kabili Umfwila Ukusalapula”.)

⁸ Kwena muno nshiku Yehova talanda na ifwe umo umo, lelo alandila mu Cebo cakwe na mu beminishi bakwe aba pano pene pa calo. Kanshi, nga tulecindika abo Yehova asonta ukuti baletungulula nelyo balya aleka ukuti baletutungulula, ninshi tulenakila ubutungulushi bwakwe. Nomba nga twakaana ukubomfwila, tutile twakaana ukumfwila ukufunda kwabo ukwa mu Malembo, twakaana ne fyo baletulungika ninshi tulekalifya Lesa wesu. Ilyo abena Israele bapondokele Mose no kuilishanya pali ena, Yehova amwene ukuti e o bailishenyepo no kumupondokela.—Impendwa 14:26, 27.

9. Mulandu nshi ukutemwa abantu banensu kwingatulengela tulecindika abaletungulula? Langilileni.

⁹ Cimbi icilenga ukuti tulecindika abaletungulula ni co twalitemwa abantu banensu. Cinshi twalandila ifi? Tutile muli bashilika; pa kuti ibumba mwabamo licimfye, kano bonse mulebombela pamo, bonse muli ne cumfwila, kabili bonse mulecindika abakalamba ba bashilika ukulingana ne ntepe bakwata. Nga ca kuti tamukonkele ifi twalandapo, kuti mwaletelela abashilika banenu. Ku ca bulanda, abashilika muno nshiku, e balelenga muno calo mube amafya ayakalamba. Lelo, abashilika ba kwa Yehova bena babomba imilimo ya kwafwilisha abantu. Baibolo yalilanda imiku fye iingi ukuti Lesa ni “Yehova wa mabumba.” (1 Samwele 1:3) E Mukalamba wa aya mabumba ayalekanalekana aya bamalaika ba maka. Limo limo, Yehova alalinganya ababomfi bakwe aba pe sonde kwi bumba ilikalamba ilya bashilika. (Amalumbo 68:11; Esekiele 37:1-10) Nga ca kuti twakaana ukumfwila abantunse abo Yehova apeela amaka  ya kututungulula, bushe te kuti tuletelele Abena Kristu banensu? Umwina Kristu nga akaana ukumfwila baeluda, bambi mu cilonganino nabo kuti baculilamo. (1 Abena Korinti 12:14, 25, 26) Umwana nga akaana ukumfwila abafyashi, ulupwa lonse kuti lwaculilamo. Kanshi tulalanga ukuti twalitemwa abantu banensu nga tulecindika abaletutungulula no kubombela pamo nabo.

10, 11. Bushe ukwishiba ukutila kuti twanonkelamo nga nshi nga tulecindika abaletutungulula kuti kwatulenga shani ukuba ne cumfwila?

¹⁰ Na cimbi icilenga ukuti tulecindika abaletutungulula mulandu wa kuti ni fwe bene tunonkelamo. Ilyo Yehova atweba ukucindika abaletutungulula, ilingi line alatweba no busuma tukasangamo nga twakonka ifyo atweba. Ku ca kumwenako, alafunda abana ukuti baleumfwila abafyashi babo pa kuti bengakokola pa calo no kuba ne nsansa. (Amalango 5:16; Abena Efese 6:2, 3) Alatweba ukuti tulecindika baeluda pantu nga tatubacindike bucibusa bwesu na ena kuti bwapwa. (AbaHebere 13:7, 17)  Na kabili alatweba ukulaumfwila ubuteko pa kutila tucingililwe.—Abena Roma 13:4.

¹¹ Bushe tamulesumina ukuti nga twaishiba ico Yehova afwaila ukuti tuleba ne cumfwila kuti catwafwa ukulacindika abaletutungulula? Lekeni nomba tumone ifyo twingacindika abaletutungulula mu mbali shitatu ishacindama mu mikalile yesu.

12. Mulimo nshi Yehova apeela umulume nelyo wishi mu lupwa, kabili kuti aubomba shani?

¹² Yehova e wapekenye ukuti kube ulupwa. Apo Lesa te wa cimfulunganya, aliteyanya bwino ulupwa pa kuti ifintu file-enda bwino. (1 Abena Korinti 14:33) Alipeela umwaume nelyo wishi amaka ya kutungulula ulupwa lwakwe. Umulume alalanga ukuti alicindika Umutwe wakwe Kristu Yesu nga ca kuti alecita ifyo Yesu acita pa kutungulula icilonganino. (Abena Efese 5:23) Kanshi, umulume tafwile ukulekelesha umulimo wakwe lelo afwile uku-ubomba ngo mwaume; tafwile ukuba no buluku nelyo ubukalushi, lelo afwile ukuba no kutemwa, kabili tafwile ukuba cumbu munshololwa, lelo afwile ukuba uwa cikuuku. Alingile ukulaibukisha ukuti amaka apeelwa aya kutungulula yaliba na apo yapelela—tayacila ubutungulushi bwa kwa Yehova.

13. Bushe umukashi nelyo nyina kuti abomba shani umulimo wakwe mu lupwa ukulingana ne fyo Yehova afwaya?

¹³ Umukashi nelyo nyina ni kaafwa ku mulume wakwe, kabili munankwe. Na o wine alipeelwako amaka  ya kutungulula mu lupwa, e co na Baibolo ilandila pa ‘mafunde ya kwa nyina.’ (Amapinda 1:8) Lelo, amaka yakwe aya kutungulula tayacila aya mulume wakwe. Umwanakashi Umwina Kristu nga aleafwilishako umulume ukufikilisha umulimo wakwe uwa kutungulula ulupwa, ninshi alecindika ubutungulushi bwa mulume wakwe. Tasuusha umulume, kabili tabomfya inshila sha bucenjeshi pa kutila umwina mwakwe acite ifyo ena alefwaya, kabili tamupoka na maka ya kutungulula. Lelo, alafwilisha umulume no kubombela pamo nankwe. Nga ca kuti ifyapingula umulume tafitemenwe, alalandapo ifili mu mutima wakwe mucinshi mucinshi, kabili alatwalilila ukunakila. Nomba nga ca kuti umwina mwakwe tapepa, nalimo kuti cacilapo ukwafya. Lelo nga alenakila, umulume kuti asuka atendeka ukupepa Yehova.—Belengeni 1 Petro 3:1.

14. Bushe abana kuti balenga shani abafyashi babo na Yehova baba ne nsansa?

¹⁴ Yehova alatemwa nga ca kuti abana baleumfwila bashibo na banyinabo kabili abana ba musango uyu balalenga abafyashi babo baba ne nsansa kabili balacindikwa. (Amapinda 10:1) Mu  ndupwa umwaba fye umufyashi umo, abana balakonka ifunde limo line ililanda pa kuba ne cumfwila, pantu baleshiba ukuti umufyashi wabo kuti alafwaya nga nshi ukumutungilila no kulabombela pamo nankwe. Mu ndupwa umo bonse babomba imilimo iyo Lesa abapeela, mulaba sana umutende ne nsansa. Bonse aba mu lupwa nga balecita ifi, Yehova Lesa Katendeka wa ndupwa shonse alacindikwa.—Abena Efese 3:14, 15.

15. (a) Kuti twalanga shani ukuti tulacindika abo Yehova asonta ukulatungulula mu cilonganino? (b) Mashiwi nshi aya kwa Lesa ayengalenga tuleumfwila abaletutungulula? (Moneni amashiwi yali mu kabokoshi akaleti “ Muleumfwila Abalemutungulula”.)

¹⁵ Yehova alisonta Umwana wakwe ukuti abe Intungulushi pa cilonganino ca Bena Kristu. (Abena Kolose 1:13) Yesu na o, alipeela “umusha wa cishinka kabili uwashilimuka” umulimo wa kwafwilisha abantu ba kwa Lesa pano calo ukuti bapalame kuli Yehova. (Mateo 24:45-47) Ibumba Litungulula ilya Nte sha kwa Yehova e bumba lya “musha uwa cishinka kabili uwashilimuka.” Nga filya fine cali mu filonganino fya kubalilapo ifya Bena Kristu, Ibumba Litungulula lilafunda baeluda no kubeba ifya kucita. Inshita shimo licita ifi ukupitila mu beminishi, pamo nga bakangalila benda. Nga ca kuti ifwe bonse tulekonka ubutungulushi bwa baeluda, ninshi tuleumfwila Yehova.—Belengeni 1 Abena Tesalonika 5:12; AbaHebere 13:17.

16. Bushe umupashi wa mushilo usonta shani baeluda?

¹⁶ Baeluda na babomfi batumikila tabapwililika. Na bo bene balalufyanya. Na lyo line, baeluda “fya bupe ku bantu.” Babelako ukwafwa ababa mu cilonganino ukukosha bucibusa bwabo na Lesa. (Abena Efese 4:8) Baeluda basontwa no mupashi wa mushilo. (Imilimo 20:28) Bushe umupashi ubasonta shani? Ica ntanshi bafwile ukukumanisha ififwaikwa ifyaba mu Cebo ca kwa Lesa ico alembele ukubomfya umupashi wakwe. (1 Timote 3:1-7, 12; Tito 1:5-9) Na kabili, baeluda abalemona nga ca kutila munyinabo nakumanisha ififwaikwa ifya mu Malembo  balalomba umupashi wa mushilo uwa kwa Yehova ukuti ubatungulule.

17. Mulandu nshi inshita shimo Abena Kristu abanakashi bafwalila icifimbo ilyo balebomba imilimo ya cilonganino?

¹⁷ Inshita shimo, te kuti kube baeluda na babomfi batumikila aba kubomba imilimo bapeelwa mu cilonganino, pamo nga ukutungulula ukukumana kwa baleya mu kushimikila. Nga caba ifi, bamunyinefwe ababatishiwa e bengabomba iyi milimo. Bamunyinefwe ababatishiwa nga tabalipo, bankashi abakwata imibele isuma e bengabomba. Nomba umwanakashi nga alebomba imilimo iibombwa ilingi line na baume ababatishiwa, afwile ukufwala icifimbo. * (1 Abena Korinti 11:3-10) Ici tacilolele mu kuti abanakashi tabacindama. Lelo cilolele mu kuti nga bafwala icifimbo, ninshi balecindika ubutungulushi ubo Yehova abikako mu lupwa e lyo na mu cilonganino.

18, 19. (a) Kuti mwalondolola shani amashiwi ya kwa Lesa ayaba pa Abena Roma 13:1-7? (b) Tulanga shani ukuti tulacindika ubuteko?

¹⁸ Abena Kristu ba cine balakonka sana amashiwi ya kwa Lesa ayalembwa pa Abena Roma 13:1-7. (Belengeni.) Ilyo mulebelenga ifi fikomo, kuti mwamona ukuti “ubuteko” ubwalumbulwa pano mabuteko ya pano calo. Aya mabuteko yalabomba imilimo iisuma iya kutangata abantu no kusungilila umutende pali iyi nshita iyo Yehova abasuminisha ukulateka. Kanshi, nga tulekonka amafunde ya calo ninshi tulecindika ubuteko. Tulalipila imisonko yonse iilingile ukulipilwa, tatubepa ubufi nga tulelemba amaformu yonse ayo ubuteko bulefwaya, kabili tulakonka amafunde yonse ayatukumine, ayakumine indupwa shesu, e lyo na yakumine amakwebo yesu, nelyo ayakumine ifintu ifyo twakwata. Nomba, tatunakila ubuteko nga ca kuti bwatulesha ukulaumfwila Lesa. Tusosa fye nga filya fine abatumwa ba ku kale balandile abati: “Tufwile ukunakila Lesa ukucila ukunakila abantu.” —Imilimo 5:28, 29; moneni amashiwi ayali mu kabokoshi akaleti “ Ni Bani Abo Mfwile Ukumfwila?”

¹⁹ Na kabili inshila tulandilamo ne ntungulushi sha calo e shilanga ifyo twacindika ishi ntungulushi. Inshita shimo, kuti twafwaikwa ukulanshanya na ba mu buteko. Umutumwa Paulo alilanshenyepo ne Mfumu Herode Agripa no Mulashi Feste. Aba bantu bali ba filubo nga nshi, lelo Paulo ali no mucinshi pa kulanda nabo. (Imilimo 26:2, 25) Tulingile ukupashanya Paulo, nampo nga uo tulelanda nankwe mulashi uwakwata icifulo icikalamba nelyo nga ni kapokola. Mu masukulu namo, Abena Kristu abaice nabo bafwile ukulacindika abalashi ba pa sukulu, bakafundisha babo, e lyo na babomfi bambi aba pa sukulu. Kwena, tatucindika fye abatemwa ifyo twasuminamo; lelo tulacindika na bashifwaya Inte sha kwa Yehova bene. Kanshi, bonse fye abo tushipepa na bo bafwile ukumona ukuti tuli ba mucinshi.—Belengeni Abena Roma 12:17, 18; 1 Petro 3:15.

20, 21. Mapaalo nshi yamo yamo ayo twingapokelela nga tulecindika abaletungulula?

²⁰ Twilashimunuka ukucindika abantu. Umutumwa Petro alembele ukuti: “Mulecindika abantu aba misango yonse.” (1 Petro 2:17) Abantu nga bailuka ukuti twalibacindika icine cine, kuti batemwa nga nshi. Mwilaba ukuti abantu abengi muno nshiku tabacindika abanabo. Kanshi nga tuleba no mucinshi, ninshi tuleumfwila ifyo Yesu atwebele. Atile: “Lekeni ulubuuto lwenu lubalikile ku bantu, pa kuti bamone imilimo yenu iisuma no kucindika Shinwe uwaba mu muulu.”—Mateo 5:16.

²¹ Muli cino calo icaba mu mfifi, abantu ba mitima isuma baleisa ku lubuuto lwa kwa Lesa. E ico, nga tulecindika abatungulula mu lupwa, mu cilonganino, na mu buteko, abantu bamo kuti balakumbwa imibele yesu kabili kuti batendeka no kwendela pamo na ifwe mu lubuuto. Nga ca kutila ici cacitika kuti cawama nga nshi! Nomba nangu ca kutila tacicitike, ico tulingile ukwishiba ca kuti Yehova Lesa alatemwa nga tulecindika abantunse kabili nga tulecita ifi tukekalilila mu kutemwa kwakwe. Cine cine, takwaba amapaalo ayengacila pali ici!