Amafunde ya kwa Lesa yashimpwa pa mashinte ya mafunde. Aya amashinte ya mafunde cine icaba mu Baibolo. Yalatwafwa ukwishiba ifyo Lesa atontonkanya ne fyo amona ifintu. Na kabili yalatwafwa ukulasala bwino ifya kucita no kutwafwa ukucita icalungama. Yalatwafwa ukwishiba ifya kucita maka maka mu fintu ifyo amafunde ya kwa Lesa yashalandapo mu kulungatika.

▸ Icipandwa 1, paragrafu 8

Ukumfwila Yehova kwalola mu kuti tulingile ukuitemenwa ukukonka ifyo atweba. Yehova afwaya tulemumfwila pantu twalimutemwa. (1 Yohane 5:3) Nga twalitemwa Lesa kabili twalimucetekela, tukalakonka ifyo atweba muli fyonse. Tukalamumfwila na lintu ifintu fyafishe. Tufwile ukulaumfwila Yehova pantu alatusambilisha ifya kucita pa kuti ifintu filetuwamina pali ino nshita, kabili alitulaya ukuti akatupaala nga nshi ku ntanshi.—Esaya 48:17.

▸ Icipandwa 1, paragrafu 10

Bonse Yehova alitupeela insambu nelyo amaka ya kuisalila. Tatubumbile nga maroboti. (Amalango 30:19; Yoshua 24:15) Kuti twabomfya ishi nsambu ku kusalapo ukucita icalungama. Lelo nga tatucenjele kuti twasala ukucita icabipa. Ifi twakwata insambu sha kuisalila tufwile ukusalapo nga tulefwaya ukuba aba cishinka kuli Yehova nelyo iyo kabili tufwile no kulanga ukuti twalimutemwa no mweo onse.

▸ Icipandwa 1, paragrafu 12

Yehova alitupeela amafunde ayalanda pa mibele iisuma pa kuti yaletutungulula mu fyo tucita. Nga tulebelenga Baibolo kuti twayeshiba kabili kuti twaishiba ne fyo yengalenga twaba no bumi ubusuma. (Amapinda 6:16-19; 1 Abena Korinti 6:9-11) Aya amafunde yalenga twaishiba ifyo  Lesa amona ukuti fisuma ne fyo amona ukuti fibi. Na kabili yalatwafwa ukwishiba ifya kulanga ukutemwa, ifya kusala bwino ifya kucita, ne fya kuba ne cikuuku ku bantu. Nangu ca kuti imibele ya bantu abengi mu calo ilebipilako fye, amafunde ya kwa Yehova ayalanda pa kuba ne mibele iisuma yena tayaluka. (Amalango 32:4-6; Malaki 3:6) Nga tuleyakonka kuti yatucingilila ku masanso na ku fintu ifingalenga twalasakamikwa.

▸ Icipandwa 1, paragrafu 17

Kampingu ni nte iitweba ukuti ici cisuma no kuti ici cibi. Bonse Yehova alitupeela kampingu. (Abena Roma 2:14, 15) Pa kuti kampingu yesu ilebomba bwino tufwile ukuisambilisha amafunde ya kwa Yehova ayalanda pa mibele iisuma. Nga twaisambilisha ikalatwafwa ukulasala ifingalenga Lesa alasekelela. (1 Petro 3:16) Kampingu kuti yatusoka nga tulefwaya ukusala ifyabipa, nelyo kuti yalenga twaumfwa ububi nga twacita ifyabipa. Kampingu yesu kuti yaleka ukubomba bwino, lelo Yehova nga atwafwa, kuti yatampa ukubomba bwino na kabili. Nga ca kuti kampingu yesu isuma, te kuti tulesakamana kabili te kuti tuleimona ukuti tuli bacabecabe.

▸ Icipandwa 2, paragrafu 3

Ukutiina Lesa kwalola muti tufwile ukumutemwa no kumucindika ica kuti te kuti tucite nangu cimo icingamukalifya. Ukutiina Lesa kulenga twalacita ifisuma no kukanacita ifyabipa. (Amalumbo 111:10) Kulenga twalakutika sana fyonse ifyo Yehova alanda. Na kabili kulenga twalafishapo imilapo twalapa kuli ena pantu twalimucindika nga nshi. Ukutiina Lesa kulakuma ifyo tutontonkanya, ifyo tumfwana na bantu, ne fyo tusalapo ukucita cila bushiku.

▸ Icipandwa 2, paragrafu 9

Ukulapila cipilibula no kumfwa sana ububi pa fyabipa ifyo tucitile. Abatemwa Lesa balomfwa sana ububi nga baishiba ukuti nabapula mu mafunde yakwe. Nga ca kuti twacita icabipa, tulingile ukupapaata Yehova  pa kuti atwelele ukubomfya ilambo lya cilubula ca kwa Yesu. (Mateo 26:28; 1 Yohane 2:1, 2) Nga ca kuti twalapila no mweo onse kabili twaleka ukucita ifyabipa, kuti twacetekela ukuti Yehova natwelela. Tatulingile ukulaumfwa ububi pa fyabipa ifyo twacitile kale. (Amalumbo 103:10-14; 1 Yohane 1:9; 3:19-22) Tufwile ukwesha na maka ukusambililako ku filubo twacitile, pa kuti tuleke ukutontonkanya pa fyabipa, na pa kuti tulekonka amafunde ya kwa Yehova.

▸ Icipandwa 2, paragrafu 18

Nga ca kuti umuntu uucitile ulubembu ulukalamba talapile kabili alekaana ukukonka amafunde ya kwa Yehova, te kuti atwalilile ukuba mu cilonganino, alingile ukutamfiwa. Umuntu nga atamfiwa, tatufwile ukulayampana nankwe no kulalanda nankwe. (1 Abena Korinti 5:11; 2 Yohane 9-11) Ukutamfya abashilapila kulafumya umuseebanya pe shina lya kwa Yehova kabili kulacingilila ne cilonganino cakwe. (1 Abena Korinti 5:6) Ukutamfya umuntu mu cilonganino nako kusalapula uulufyenye pa kuti alapile abwelele na kuli Yehova.—Luka 15:17.

▸ Icipandwa 3, paragrafu 19

Yehova alitutemwa kabili afwaya ukutwafwa. E co atutungulwila no kutufunda ukupitila muli Baibolo na bantu abatemwa Lesa. Apo tatwapwililika, tulakabila ubutungulushi bwa musango uyu. (Yeremia 17:9) Nga tulekonka ifyo abo Yehova apeela amaka ya kututungulula balelanda, ninshi tulelanga ukuti twalimucindika kabili tufwaya ukulamumfwila.—AbaHebere 13:7.

▸ Icipandwa 4, paragrafu 2

Apo tatwapwililika, calyanguka ukuba bakaitemwe no kuba ne cilumba. Lelo Yehova afwaya tuleba abaicefya. Ilingi line, tutendeka ukuba abaicefya nga twailinganya kuli Yehova no kumona ifyo twacepa pali ena. (Yobo 38:1-4) Na cimbi ico twingacita pa kuti tutampe ukuba abaicefya,  kulamona ukuti bambi balitucila no kubika amano ku fingabawamina ukucila ukubika fye amano ku fingatuwamina. Icilumba cilenga umuntu alaimona ukuti alicila abantu bambi. Umuntu uwaicefya aleshiba ifyo acitamo bwino ne fyo ashicitamo bwino. Alasumina nga alufyanya, alalomba ukuti bamubelele uluse pa fyo alufyenye, alakonka nga bamupandako amano, kabili nga bamulungika alasumina. Na kabili umuntu uwaicefya ashintilila pali Yehova kabili alakonka no butungulushi bwakwe.—1 Petro 5:5.

▸ Icipandwa 4, paragrafu 4

Ubutungulushi ni nsambu sha kweba bambi ifya kucita no kupingula pa fintu. Yehova e wakwatisha amaka ya kutungulula ku muulu na pano isonde. Apo e wapangile ifintu fyonse, e wakwatisha amaka ku muulu na pano isonde. Lyonse abomfya insambu sha kutungulula isho akwata pa kuti ifintu filewamina ifibumbwa fyakwe. Yehova alipeela abantu bamo amaka ya kututungulula. Ku ca kumwenako, abafyashi, baeluda mu cilonganino, na balashi ba mabuteko balikwata amaka yamo aya kutungulula, kabili Yehova afwaya tulebomfwila. (Abena Roma 13:1-5; 1 Timote 5:17) Lelo ilyo amafunde abantu bapanga yapilikana na mafunde ya kwa Lesa, tunakila Lesa ukucila ukunakila abantu. (Imilimo 5:29) Nga tulenakila abo Yehova apeela amaka ya kututungulula, ninshi tulelanga ukuti twalicindika ifyo Yehova apingula.

▸ Icipandwa 4, paragrafu 7

Yehova abomfya baeluda, abaume abaishiba ifingi, ukulasakamana icilonganino. (Amalango 1:13; Imilimo 20:28) Aba baume balatwafwa ukuba na bucibusa ubwakosa na Yehova no kulamupepa mu mutende kabili ukwabula icimfulunganya. (1 Abena Korinti 14:33, 40) Umupashi wa mushilo e usala baeluda, pa kuti babasale balingile ukufika pa fifwaikwa ifyaba mu Baibolo. (1 Timote 3:1-7; Tito 1:5-9; 1 Petro 5:2, 3) Twalicetekela icilonganino ca kwa Lesa kabili tulacitungilila, e ico tulaitemenwa ukubombela pamo na baeluda.—Amalumbo 138:6; AbaHebere 13:17.

▸ Icipandwa 4, paragrafu 8

Yehova alipeela abafyashi umulimo wa kusakamana abana no lupwa. Lelo Baibolo ilondolola ukuti umufyashi umwaume e mutwe wa lupwa. Lelo mu lupwa nga tamwaba umufyashi umwaume, umufyashi umwanakashi e uba umutwe wa lupwa. Umutwe wa lupwa alikwata no mulimo wa kulapayanishisha ulupwa ifya kulya, ifya kufwala no mwakwikala. Umutwe wa lupwa alingile ukulatungulula ulupwa lwakwe pa kuti lulepepa Yehova. Ku ca kumwenako, afwile ukushininkisha ukuti balelongana lyonse, balebila imbila nsuma kabili balesambilila Baibolo pamo. Umutwe wa lupwa e ulingile no kuba pa ntanshi pa kupingula pa fintu. Lyonse afwile ukulapashanya Yesu, alingile ukuba ne cikuuku, tafwile ukumina kumo, talingile ukuba no lucu nelyo ukulakalipa sana. Nga alecita ifi, aba mu lupwa bakatemwana, bakalaumfwa ukuti balicingililwa kabili bucibusa bwabo na Yehova bukalakoselako.

▸ Icipandwa 4, paragrafu 12

Ibumba Litungulula libumba umwaba abaume ababa ne subilo lya kuya ku muulu, abo Lesa alebomfya ku kutungulula umulimo uo abantu bakwe babomba. Mu nshiku sha batumwa, Yehova alebomfya ibumba litungulula ku kutungulula abali mu cilonganino ca Bena Kristu mu kupepa na mu kubomba umulimo wa kubila imbila nsuma. (Imilimo 15:2) Muno nshiku, Ibumba Litungulula lileba abantu ba kwa Lesa ifya kucita, lilabacingilila, kabili lilabatungulula. Likonka ifyo Icebo ba kwa Lesa cilanda kabili litungululwa no mupashi wa mushilo ilyo lilepingula pa fintu. Yesu alandile pali ili bumba lya baume abasubwa ukuti “musha wa cishinka kabili uwashilimuka.”—Mateo 24:45-47.

▸ Icipandwa 4, paragrafu 15

Inshita shimo nkashi kuti bamweba ukubomba umulimo mu cilonganino uulingile ukubombwa na munyinefwe. Ilyo alebomba uyu umulimo, afwile ukufwala icifimbo ku mutwe pa kulanga ukuti alicindika ifyo Yehova atatinka ifintu. Na lyo line kwaliba ilyo ashingafwala icifimbo ku mutwe na ilyo engafwala. Ku ca kumwenako, nkashi kuti afwala icifimbo ku  mutwe nga aletungulula isambililo lya Baibolo apali umwina mwakwe nelyo munyinefwe umbi uwabatishiwa.—1 Abena Korinti 11:11-15.

▸ Icipandwa 4, paragrafu 17

Ukukanaba ulubali lwa calo cipilibula ukukanaitumpa mu fikansa fya calo. (Yohane 17:16) Abantu ba kwa Yehova batungilila Ubufumu bwakwe. Tatwaba ulubali lwa calo nga filya fine Yesu ashali.

Yehova atweba “ukulaumfwila ubuteko na balashi.” (Tito 3:1, 2; Abena Roma 13:1-7) Lelo amafunde ya kwa Lesa yatweba no kuti tatufwile ukwipaya abantu. E ico kampingu ya Mwina Kristu te kuti imusuminishe ukwingila ubushilika nelyo ukulwako inkondo. Umwina Kristu nga bamusuminisha ukubomba imilimo imbi iya buteko iishili ya bushilika, alingile ukumona nga kampingu yakwe ilemusuminisha ukubombako iyo milimo nelyo iyo.

Tupepa fye Yehova eka, pantu e Kabumba wesu. Nangu ca kuti tatwasuula ifimininako icalo, tatufwile ukupika salyuti ku mendela nelyo ukwimbako ulwimbo lwa cishipa. (Esaya 43:11; Daniele 3:1-30; 1 Abena Korinti 10:14) Na kabili, abantu ba kwa Yehova balasalapo ukukanasalako ilyo balesala intungulushi mu calo. Ico tucitila ifi ni co twalisalapo kale ukuba ku lubali lwa buteko bwa kwa Lesa.—Mateo 22:21; Yohane 15:19; 18:36.

▸ Icipandwa 5, paragrafu 2

Icalo ca kwa Satana cilenga abantu balatontonkanya nga ena. Abantu abengi abashatemwa Yehova kabili abashimupashanya kabili abashifwaya ukukonka amafunde yakwe e fyo batontonkanya. (1 Yohane 5:19) Ifyo abantu abatungululwa na Satana batontonkanya ne fyo bacita e fyo Baibolo ilondolola ukuti umupashi wa calo. (Abena Efese 2:2) Abantu ba kwa Yehova balashininkisha ukuti baicingilila kuli uyu mupashi. (Abena Efese 6:10-18) Twalitemwa inshila sha kwa Yehova kabili tulabombesha pa kuti tulemona ifintu nge fyo afimona.

▸ Icipandwa 5, paragrafu 7

Ubusangu kukaana icine ca mu Baibolo. Abasangu balapondokela Yehova na Yesu uo Lesa asonta ukuba Imfumu ya Bufumu bwakwe, kabili balatunka na bambi pa kuti nabo bapondokele Yehova na Yesu. (Abena Roma 1:25) Bafwaya abantu abapepa Yehova balatwishika. Abantu bamo abali mu cilonganino ica mu nshita ya batumwa balisangwike abasangu, kabili ifi fine e fyo caba na muno nshiku. (2 Abena Tesalonika 2:3) Aba cishinka kuli Yehova tabampana na basangu. Tatulingile ukuleka abantu bambi balenga twalabelenga, nelyo twalakutika ifya basangu kabili tatulingile no kulafwaya ukufishiba. Tuli ba cishinka kuli Yehova kabili e o tupepa fye eka.

▸ Icipandwa 5, paragrafu 9

Mu Mafunde ya kwa Mose, uluko lwa bena Israele lwalelomba Yehova ukulubelela uluse pa membu. Pa kutuula umutuulo wa pa lubembu, baletwala ingano, amafuta, ne nama kwi tempele. Ifi fyalelenga abena Israele baleibukisha ukuti Yehova aliitemenwe ukubabelela uluse pa membu sha luko lonse ne sha muntu umo umo. Lelo pa numa Yesu apeela ubumi bwakwe ilambo pa membu shesu, ukutuula umutuulo pa membu kwalipwile. Yesu apeele ilambo lya bumi bwakwe ubwapwililika “umuku umo fye capwa.”—AbaHebere 10:1, 4, 10.

▸ Icipandwa 7, paragrafu 6

Mu Mafunde ya kwa Mose, Lesa alisuminishe abantu ukulya inama. Na kabili alibebele ukulatuula amalambo ya nama. (Ubwina Lebi 1:5, 6) Lelo Yehova talesuminisha abantu bakwe ukulacusha inama. (Amapinda 12:10) Na kuba, mu Mafunde mwali amafunde ayalecingilila inama pa kuti belashicusha. Abena Israele babebele ukulasunga bwino inama shabo.—Amalango 22:6, 7.

▸ Icipandwa 7, paragrafu 6

Utunono uto bafumya mu mulopa. Umulopa wapangwa ne fikalamba fine e kutila insandesande sha kashika, insandesande sha buuta, insandesande ishilenga umulopa uletimba e lyo na menshi umwaba ishi insandesande. Muli ifi ifikalamba balafumyamo utuntu utunono utwa mulopa. *

Abena Kristu balakaana ukubabikamo umulopa nelyo fye ukubabikamo cimo pali ifi fikalamba. Lelo bushe balingile ukusumina utunono uto bafumya ku fikalamba ifyapanga umulopa? Kwena Baibolo tayalanda mu kulungatika ifyo tufwile ukucita. Kanshi Umwina Kristu onse alingile ukubomfya kampingu iyo asambilisha Baibolo ilyo alesala ifya kucita.

Abena Kristu bamo balakaana ukubomfya tonse utunono uto bafumya ku fikalamba ifyaba mu mulopa. Nalimo batontonkanya ukuti mu Mafunde Lesa apeele abena Israele abebele ukuti umulopa onse uo bafumya mu nama balingile ‘ukuupongolwela pa mushili.’—Amalango 12:22-24.

Lelo Abena Kristu bambi te fyo batontonkanya. Kampingu yabo ilabasuminisha ukubomfya utunono uto bafumya ku mulopa. Nalimo batontonkanya ukuti utunono uto bafumya ku mulopa tatwiminako umweo wa cibumbwa ico bafumishemo umulopa.

Ilyo mushilasala nga kusumina utunono uto bafumya ku mulopa nelyo iyo, mufwile ukutontonkanya pali aya mepusho:

• Bushe nalishiba ukuti nga nakaana utunono tonse uto bafumya ku mulopa ninshi nakaana ne miti imo iiposha amalwele nelyo iingalenga umulopa waleka ukusuuma?

• Kuti nalondolwela shani dokota ico nakaanina nelyo ico nasuminina ukubomfya tumo uto bafumya ku mulopa?

 Imyundapilwe. Fwe Bena Kristu tatupeela umulopa pa kuti bakaubike mu bantu bambi, nelyo ukusunga umulopa wesu pa milungu ilyo bashilatulepula. Lelo kwaliba imyundapilwe imbi umo babomfya umulopa wa mulwele wine. Umwina Kristu afwile ukuisalila ifyo bakacita ku mulopa wakwe ilyo balemulepula, ilyo balemupima nelyo ilyo balemundapa mu nshila shimbi. Ilyo badokota balecita ifi, nalimo umulopa wa mulwele kuti baufumya mu mubili pa nshita iinono.—Nga mulefwaya ifyebo na fimbi, moneni Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa October 15, 2000, amabula 30-31.

Ku ca kumwenako, kwaliba inshila ya kundapilwamo iyo beta abati hemodilution, umo umulopa umo baufumya mu mulwele ilyo bashilatendeka fye ukumulepula no kubikamo ifya kusundula umulopa uushele mu mubili. Lyena ilyo balemubombela nelyo nga bapwisha fye ukumubombela balaubwekeshamo.

Inshila na imbi baita abati cell salvage. Muli iyi myundapilwe, umulopa wa mulwele uulefuma apo balepwile ilyo balemubombela,  balaubula no kuuwamya e lyo baubwekesha mu mubili ilyo balemubombela nangu ilyo fye bapwisha ukumubombela.

Cila dokota kuti acita ifyapusanako ilyo alebomfya iyi myundapile. Kanshi ilyo Umwina Kristu ashilasumina imyundapilwe, ukupimwa nelyo imyundapilwe imbi, alingile ukwishiba bwino ifyo bakabomfya umulopa wakwe.

Ilyo mushilasala imyundapilwe umo bakabomfya umulopa wenu, mufwile ukutontonkanya pali aya mepusho:

• Nga ca kuti umulopa wandi baupisha kumbi kabili pa nshita imo waleka ukwenda, bushe kampingu yandi ikansuminisha ukumona uyu mulopa ukuti wandi no kuti taulingile ‘ukupongolwelwa pa mushili’?—Amalango 12:23, 24.

• Bushe kampingu yandi iyo nasambilisha Baibolo ikalancusha nga ca kuti ilyo balemombela bakafumya umulopa wandi umo, bauwamya no kuubwekesha mu mubili?

• Bushe nalishiba ukuti nga nakaana imyundapilwe yonse iya kubomfya umulopa wandi ninshi nakaana no kupimwa umulopa wandi? Kabili ninshi nakaana imyundapilwe umo bapisha umulopa muli cimashini iciuwamya e lyo wabwelela mu mubili (hemodialysis)? Nelyo ninshi nakaana imyundapilwe umo bapisha umulopa muli cimashini pa kuti wilapita ku mutima na kuli bapwapwa ilyo balebombela pali ifi filundwa (heart-lung bypass machine)?

 Ilyo tushilasalapo ukundapwa ukubomfya utunono uto bafumya ku mulopa nelyo ukubomfya umulopa wesu, tufwile ukupepa kuli Yehova pa kuti atutungulule kabili tulingile ukufwailisha sana pa myundapilwe tulefwaya ukusala. (Yakobo 1:5, 6) Pa numa, tufwile ukubomfya kampingu iyo twasambilisha Baibolo pa kuti tusale bwino. Tatulingile ukwipusha abantu pa fyo bengacita nga ca kuti e bakwete ubwafya tukwete kabili tatulingile ukuleka abantu bambi batweba ifyo tufwile ukusalapo.—Abena Roma 14:12; Abena Galatia 6:5.

▸ Icipandwa 7 paragrafu 11

Ukuba abasanguluka mu mibele cipilibula ukuba ne mibele iisuma no kulacita ifyo Lesa amona ukuti fyalisanguluka. Tulingile ukuba abasanguluka mu fyo tutontonkanya, mu fyo tulanda na mu fyo tucita. Yehova atweba ukutaluka ubulalelale bwa misango yonse. (Amapinda 1:10; 3:1) Tufwile ukusalapo ukulakonka amafunde ya kwa Yehova ilyo tushilatunkwa ukucita ifyabipa. Tulingile ukulapepa lyonse ukuti Lesa aletwafwa ukulatontonkanya ifyasanguluka kabili tufwile ukulakaana amatunko yonse.—1 Abena Korinti 6:9, 10, 18; Abena Efese 5:5.

▸ Icipandwa 8, paragrafu 11

Umuntu nga talekonka amafunde ya kwa Lesa mu fyo alanda nelyo mu fyo acita kabili tali ne nsoni ukucita ifyo fintu ninshi aliba ne mibele ya nsoni. Umuntu wa musango uyo alanga ukuti tacindika amafunde ya kwa Lesa. Nga ca kuti umuntu ali ne mibele ya nsoni baeluda bakamupangila komiti ya bupingushi. Mu kukowela mwaba no kucita ifyabipa ifyalekanalekana. Ukulingana ne fintu ifyo umuntu acitile fibipile, ifyakowela fimo ifyo umuntu engacita nalimo kuti fyalenga baeluda bamupangila komiti ya bupingushi.—Abena Galatia 5:19-21; Abena Efese 4:19; ifyebo na fimbi kuti mwafisanga mu cipande citila “Amepusho Ukufuma ku Babelenga” icali mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa July 15, 2006.

▸ Icipandwa 9, paragrafu 7; Icipandwa 12, paragrafu 10

Yehova e wabikileko ukukumana kwa mu cupo pa kuti abalume na bakashi balelanga ukuti balitemwana. Lelo umuntu nga aleikataula ifya mfwalo nelyo alefibomfya mu nshila iishili ya cifyalilwa pa kuti omfweko bwino, ninshi talebomfya bwino ifya mfwalo. Umuntu nga alecita ifi bucibusa bwakwe na Yehova kuti bwapwa. Kuti aba ne nsuuna iishili ya cifyalilwa kabili te kuti alemona ukulaalana nge fyo afwile ukukumona. (Abena Kolose 3:5) Umuntu uwikataula ifya mfwalo kabili uo cakosela ukuleka talingile ukunenuka. (Amalumbo 86:5; 1 Yohane 3:20) Na imwe nga mwalikwata ubu bwafya, mulepepa kuli Yehova no kumulomba ukuti amwafwe. Mwilatamba ifye shiku, pantu kuti fyalenga mwalatontonkanya ifyabipa. Kuti mwaebako abafyashi benu nelyo umunenu umukalamba mu fya kwa Lesa kabili uwacindika amafunde ya kwa Yehova. (Amapinda 1:8, 9; 1 Abena Tesalonika 5:14; Tito 2:3-5) Mulingile ukucetekela ukuti Yehova alamona kabili alatemwa ifyo muibikilishako pa kuti muleba ne mibele yasanguluka.—Amalumbo 51:17; Esaya 1:18.

▸ Icipandwa 9, paragrafu 9

Umuntu nga aupa nelyo nga aupwa ku bantu babili nelyo ukucilapo ninshi wa mpali. Ilyo Yehova abikileko icupo, alefwaya umwaume aupa fye umwanakashi umo e lyo no mwanakashi ifyo fine. Lesa alisuminishe abaume abena Israele ukuupa abanakashi ukucila pali umo, lelo ifi te fyo alefwaya ilyo abumbile fye abantu. Muno nshiku, Yehova tasuminisha abantu bakwe ukuupa impali. Umulume alingile ukukwata fye umukashi umo kabili no mukashi na o alingile ukukwata fye umulume umo.—Mateo 19:9; 1 Timote 3:2.

▸ Icipandwa 10, paragrafu 12

Yehova alefwaya umulume no mukashi batwalilila ukuba pamo mpaka umo afwa. (Ukutendeka 2:24; Malaki 2:15, 16; Mateo 19:3-6; 1 Abena Korinti 7:39) Asuminisha fye abaupana ukulekana nga ca kuti umo acita ubucende. Yehova alisuminisha uwa kaele ukusalapo nampo nga alefwaya ukuleka umwina mwakwe uuwacitile ubucende nelyo iyo.—Mateo 19:9.

 Inshita shimo, Abena Kristu bamo balasalapo ukupaatukana na bena mwabo nangu ca kuti pali bena tapali uucitile ubucende. (1 Abena Korinti 7:11) Ifintu fimo nalimo ifyo Umwina Kristu engapaatukaninapo no mwina mwakwe ni fi.

• Ukukanasakamana ulupwa ku mufulo fye: Umulume nga alekaana ukufwaila ulupwa lwakwe ifyo lukabila ica kuti talukweta indalama ne fya kulya.—1 Timote 5:8.

• Nga alepuma sana umwina mwakwe: Umo nga alepuma sana umwina mwakwe ica kuti umwina mwakwe nalimo alamona no kutila kuti amucena nelyo amwipaya.—Abena Galatia 5:19-21.

• Nga alecita ifingalenga bucibusa bwa mwina mwakwe na Yehova bwapwa: Umulume nelyo umukashi nga alecita ifilelenga umwina mwakwe alefilwa ukubombela Yehova.—Imilimo 5:29.

▸ Icipandwa 11, paragrafu 19

Bonse fye tulafwaya ukututasha no kutukoselesha. (Amapinda 12:25; 16:24) Nga tulelanda amashiwi aya cikuuku kabili ayasuma kuti twakoseleshanya no kusansamushanya. Amashiwi ya musango uyu kuti yalenga aba bwananyina balashipikisha amafya ayakalamba kabili kuti batwalilila ukubombela Yehova. (Amapinda 12:18; Abena Filipi 2:1-4) Umuntu nga nafuupulwa, tulingile ukukutika ifyo alelanda no kwesha ukwishiba ifyo aleumfwa. Nga twacita ifi kuti twaishiba ifyo twingalanda nelyo ifyo twingacita pa kumukoselesha na pa kumusansamusha. (Yakobo 1:19) Mulefwaisha ukwishiba bwino aba bwananyina pa kuti muleishiba ifyo balekabila. Nga mwabeshiba bwino lyena kuti mwabakoselesha ukulalanda na Yehova, Intulo ya cisansamushi conse, uukoselesha sana, kabili uwingalenga baba ne nsansa.—2 Abena Korinti 1:3, 4; 1 Abena Tesalonika 5:11.

▸ Icipandwa 12, paragrafu 16

Mu Baibolo tamwaba amafunde ayalanda pa menga. Intambi na mafunde ya pa menga yalapusana ukulingana ne calo twikalamo.  (Ukutendeka 24:67; Mateo 1:24; 25:10; Luka 14:8) Icacindama sana pa bwinga, mulapo uo abaupana balapa kuli Yehova. Abaleupana abengi balafwaya balupwa lwabo ne fibusa fyabo babapo ilyo balelapa imilapo kabili bafwaya eluda alanda ilyashi lya bwinga. Abaleupana nga balefwaya ukukwata umutebeto wa bwinga, abene e balingile ukusalapo umusango wa mutebeto balingile ukukwata nga baupana. (Luka 14:28; Yohane 2:1-11) Ifyo abaleupana basalapo ukucita pa kupekanya ubwinga, fifwile fyalenga Yehova acindikwa. (Ukutendeka 2:18-24; Mateo 19:5, 6) Amashinte ya mafunde kuti yabafwa ukusala bwino ifya kucita. (1 Yohane 2:16, 17) Abaleupana nga basalapo ukukwata ubwalwa pa bwinga, balingile ukushininkisha ukuti pa mutebeto pali abalemona ukuti ifintu fileenda bwino. (Amapinda 20:1; Abena Efese 5:18) Nga basalapo ukulisha inyimbo nelyo ukusansamusha abali pa bwinga, bafwile ukusala ifingalenga Yehova acindikwa. Abena Kristu abaleupana balingile ukubika amano kuli bucibusa bwabo na Lesa, e lyo na kuli bucibusa bwabo babili ukucila ukubika fye amano ku bushiku bwa bwinga.—Amapinda 18:22; nga mulefwaya ukwishibilapo na fimbi, moneni Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa October 15, 2006, amabula 18-22, 28-31

▸ Icipandwa 13, paragrafu 18

Tufwaya ukulasala bwino ifya kucita ukulingana ne fyo Icebo ca kwa Lesa cilanda. Ku ca kumwenako, Umwina Kristu kuti bamweba ku mwina mwakwe uushili Nte ya kwa Yehova ukuyaliila pamo na balupwa ilyo kuli holide iyo abantu basefya. Bushe Umwina Kristu kuti acita shani? Nga ca kuti kampingu yakwe yamusuminisha ukuya, kuti alondolwela umwina mwakwe ukuti nga bakulakonka intambi sha bantu abashipepa Yehova ilyo balelya, ena tashikonke. Umwina Kristu alingile no kutontonkanyapo nga ca kuti bambi balapunwishiwa nga aya ku kulya na balupwa.—1 Abena Korinti 8:9; 10:23, 24.

Nelyo ilyo kuli holide uwamwingisha incito kuti amupeelelapo indalama na shimbi pa ndalama mufola. Bushe mulingile ukukaana isho ndalama? Kwena nalimo kuti mwapoka. Icingalenga musumine ukupoka nelyo ukukaana, fintu uwamwingisha incito amona indalama  isho apeela ababomfi bakwe. Bushe amona ukuti nga amupeela isho indalama ninshi mulesefya iyo holide? Nelyo ico alefwaila ukumupeela ni co alefwaya ukutasha pa fyo mubombesha? Nga mwatontonkanya pali ifi e lyo na pa fintu fimbi, kuti mwasalapo nga kupoka nelyo nga kukaana.

Limbi ifingacitika fya kuti, umuntu kuti amupeela ubupe ilyo kuli holide kabili kuti atila: “Nalishiba tamusefya iyi holide, lelo ndefwaya fye ukumupeelako ubu bupe.” Nalimo uyo muntu alefwaya fye ukumulanga icikuuku. Bushe kuliko ifilelanga ukuti alemwesha fye nelyo alefwaya fye musefyeko iyo holide? Nga mwatontonkanya pali ici cipusho, kuti mwasalapo nampo nga kupoka ubo bupe nelyo iyo. Muli fyonse ifyo tusalapo ukucita, tufwaya ukuba na kampingu iisuma no kuba aba cishinka kuli Yehova.—Imilimo 23:1.

▸ Icipandwa 13, paragrafu 22

Ilingi line, abantu abapusene nga bayangufyanya ukupwisha ubwafya kabili mu mutende, amafya tayakula. (Mateo 5:23-26) Abena Kristu bonse bafwaya sana ukucita ifingalenga Yehova acindikwa no kulenga aba mu cilonganino baikatana.—Yohane 13:34, 35; 1 Abena Korinti 13:4, 5.

Abena Kristu abacitila amakwebo pamo nga bapusana, balingile ukupwisha ubwafya ukwabula ukuya ku cilye. Pa 1 Abena Korinti 6:1-8 umutumwa Paulo alandile pa fyo Abena Kristu balingile ukumona ukutwalana ku filye. Ukutwala uwa bwananyina ku cilye kuti kwalenga ishina lya cilonganino lyaonaika kabili kuti kwalenga na Yehova asaalulwa. Pali Mateo 18:15-17, paba ifintu fitatu ifyo Abena Kristu balingile ukucita pa kupwisha amafya ayakalamba pamo nga ukuseebanya umbi nelyo ukwibila bambi indalama mu bufumfuntungu: (1) Kuti bapwisha ubwafya ilyo bali fye babili; (2) nga bafilwa, kuti baebako umo nelyo babili aba bwananyina abakosa mu fya kwa Lesa ukubafwa; na (3) lyena, nga bafilwa, kuti baeba baeluda mu cilonganino pa kuti babafwe ukupwisha ubwafya. Nga batwala ubwafya kuli baeluda, baeluda bakabomfya amashinte ya mafunde aya mu Baibolo  pa kwafwa abapusene ukutendeka ukumfwana na kabili. Nga ca kuti bamo tabalefwaya ukukonka ifyo Baibolo ilanda, nalimo baeluda kuti bapanga komiti ya bupingushi.

Natulande pali fimo ifingalenga umo atwala umulandu ku cilye: Abaupana nga balefwaya ukulekana, abalekana nga balefwaya ukwishiba uufwile ukulasunga umwana, nga umo pa balekana alefilwa ukulipila umubiye indalama isho icilye capingwile ukuti esho akalemulipila lyonse, nga umo alefwaya ukupoka indalama sha inshuwalansi, nga mwalisungishe indalama ku banki e lyo banki yafilwa ukumupa indalama pa mulandu wa kuti taikwete indalama, na pa milandu iikumine wilu. Umwina Kristu nga atwala umulandu ku cilye pa kuti ubwafya bupwe mu mutende, ninshi tacitile ifyapusana ne fyo Paulo alandile.

Nga ca kuti Umwina Kristu bamucenda, bamucendela umwana, bamuceena, bamwibila ifipe nelyo indalama ishingi, nelyo bamwipaila lupwa wakwe, kuti atwala umulandu ku cilye kabili ninshi tacitile ifipusene ne fyo Paulo alandile.

▸ Icipandwa 14, paragrafu 14

Ukutula mwi bala lya Edene, Satana alabeleleka abantu. (Ukutendeka 3:1-6; Ukusokolola 12:9) Alishiba ukutila nga afulunganya amatontonkanyo yesu, kuti atubeleleka ukucita ifyabipa. (2 Abena Korinti 4:4; Yakobo 1:14, 15) Abomfya ifikansa fya calo, imipepele, amakwebo, ifya kuleseshamo icitendwe, amasambililo, e lyo ne fintu fimbi ku kulenga tulemona ifintu nga fintu afimona no kulenga filemoneka kwati fyaliba fye bwino.—Yohane 14:30; 1 Yohane 5:19.

Satana alishiba ukuti inshita ashele nayo iya kubeleleka abantu inono sana. Kanshi aleesha na maka ukubeleleka abantu abengi nga nshi. Abo afwaya sana ukubeleleka, babomfi ba kwa Yehova. (Ukusokolola 12:12) Nga tatucenjele, Satana Kaseebanya panono panono kuti alenga twalamona ifintu nge fyo afimona. (1 Abena Korinti 10:12) Ku ca kumwenako, Yehova tafwaya abaupana balelekana. (Mateo 19:5, 6, 9) Lelo abantu abengi muno nshiku bamona icupo kwati tacacindama, no kutila kuti bapwisha icupo ilyo balefwaya. Ifi fine e fiba mu mafilimu  na mu maprogramu ya pa TV ayengi. Tatulingile ukulamona icupo nge fyo abantu mu calo bacimona.

Inshila imbi iyo Satana esha ukutulufishamo, kulenga twalafwaya ukulaitungulula fwe bene. (2 Timote 3:4) Nga tatucenjele, kuti twaleka ukucindika abo Yehova apeela umulimo wa kututungulula. Ku ca kumwenako, munyinefwe kuti atendeka ukukaana ubutungulushi bwa baeluda mu cilonganino. (AbaHebere 12:5) Nelyo nkashi kuti atendeka ukutwishika nga ca kuti ifyo Yehova atantika bumutwe mu lupwa fyaliba fye bwino.—1 Abena Korinti 11:3.

Tulingile ukubombesha pa kuti Satana Kaseebanya talengele twalatontonkanya nge fyo abantu mu calo batontonkanya. Lelo tufwile ukulafwaisha ukulatontonkanya nge fyo Yehova atontonkanya no ‘kubika imitima yesu pa fya ku muulu.’—Abena Kolose 3:2; 2 Abena Korinti 2:11.

▸ Icipandwa 16, paragrafu 9

Bonse tulafwaya ukuba no bumi ubusuma, kabili nga twalwala tulafwaya batundapa bwino. (Esaya 38:21; Marko 5:25, 26; Luka 10:34) Muno nshiku, kwaliba inshila ishalekanalekana isha kundapilwamo ne miti iingi iyo badokota na bambi bapeela. Ilyo tulesala imyundapilwe tulefwaya, tulingile ukukonka amashinte ya mafunde aya mu Baibolo. Tuleibukisha ukuti Bufumu bwa kwa Lesa fye e bukatundapa umupwilapo. Tatufwaya ukubika sana amano ku bumi bwesu ica kuti twalekelesha no kupepa Yehova.—Esaya 33:24; 1 Timote 4:16.

Bonse tulingile ukuba abacenjela pa kuti tatulesala imyundapilwe umwaba ukubomfya amaka ya fibanda. (Amalango 18:10-12; Esaya 1:13) Nga tulemona ukuti mu myundapilwe muli ifya mipashi, tatulingile ukuibomfya. Kanshi ilyo tushilasumina imyundapilwe imo nelyo umuti umo, tufwile ukufwailisha nampo nga mwaliba ukubomfya imipashi nelyo iyo no kwishiba fimbi ifyabamo. (Amapinda 14:15) Tatufwile ukulaba ukuti Satana afwaya ukutubeleleka pa kuti tuleumfwana ne fibanda.—1 Petro 5:8.

▸ Icipandwa 16, paragrafu 18