1, 2. Finshi abantu balanda pa Nte sha kwa Yehova?

ABANTU balalanda ifisuma pa Nte sha kwa Yehova. Ku ca kumwenako kalemba umo Anton Gill uwalembele fimo pa ba bwananyina abo balecusha ku baNazi mu Germany, alembele ati: “Inte sha kwa Yehova balibapatile sana ku baNazi. . . . Ilyo umwaka wa 1939 wafikile, ba Nte 6,000 [balibabikile mu nkambi balecushishamo abantu].” Nangu ca kuti balebacusha sana, baleshipikisha, e co uyu kalemba alandile pali ba Nte ati “baleyafwana kabili tabalesakamana sana [na lintu balebacusha]” kabili “bali aba cishinka e lyo balekoseleshanya.”

² Tapakokwele ukutula apo abantu mu South Africa bamwenene imibele iisuma iya bantu ba kwa Lesa. Kale ba Nte aba mishobo yalekanalekana muli ici calo tabalebasuminisha ukulayampana pamo. Lelo pa Mulungu pa 18 December mu 2011, abantu balimwene aba bwananyina abacilile pali 78,000 aba mishobo iyapusanapusana aba mu South Africa na bafumine mu fyalo fya mupepi balongene mu cibansa icikalamba icaba mu musumba wa Johannesburg. Umukalamba wa ici cibansa umo alandile pali aba aba bwananyina abalongene ati: “Pa bantu bonse abesa muli ici cibansa nshabala monapo abantu ababa ne mibele iisuma nga  imwe. Bonse namufwala bwino. Namuwamya bwino icibansa. Nomba icicililepo ca kuti tamwakwata akapatulula ka mushobo.”

3. Finshi fyalenga ukuti fwe Nte sha kwa Yehova mwi sonde lyonse tube abaibela?

³ Ifi abantu abashili ba Nte balanda filanga ukuti fwe Nte sha kwa Yehova mwi sonde lyonse twaliibela. (1 Pet. 5:9) Nomba finshi fyalenga ukuti tupusaneko ne filonganino fimbi? Tulabombesha ‘ukufuula ubuntu bwa kale,’ kabili Icebo ca kwa Lesa no mupashi wa mushilo filatwafwa. Nga twafuula ubuntu bwa kale, ‘tufwala ubuntu bupya.’—Kol. 3:9, 10.

4. Finshi twalasambilila muli cino cipande, kabili mulandu nshi?

⁴ Kwena nga twafuula ubuntu bwa kale, tatulingile ukubufwala na kabili. Muli cino cipande twalasambilila ifyo twingacita pa kufuula ubuntu bwa kale, umulandu tulingile ukwangufyanishisha ukubufuula no mulandu twingalandila ukuti umuntu nangu engaba ne mibele iyabipa shani kuti ayaluka. Twalasambilila na pa fyo ababa mu cine pa myaka iingi bengacita pa kuti befwala ubuntu bwa kale na kabili. Mulandu nshi ukusambilila pali fi kucindamine? Pantu bamo abalebombela Yehova balifililwe ukutwalilila ukuba no ubuntu bupya kabili balifwala ubuntu bwa kale na kabili. Kanshi bonse tulingile ukumfwila ukusoka kwa kuti: “Uuletila naiminina ndi acenjele epali awa.”—1 Kor. 10:12.

5. (a) Langilileni ico tulingile ukwangufyanishisha ukufuula ubuntu bwa kale. (Moneni icikope pa ntendekelo ya cino cipande.) (b) Finshi fyaba mu buntu bwa kale ifyo balumbula pa Abena Kolose 3:5-9?

⁵ Kuti mwacita shani nga ca kuti ica kufwala mufwele calamba, nalimo catampa no kununka? Kuti mwacifuula ukwabula no kupoosa inshita. Ifi fine e fyo tufwile ukucita, tulingile ukwangufyanya ukuleka imibele yabipa iyo Lesa ashifwaya. Tulingile ukukonka ifyo Paulo aebele Abena Kristu aba mu nshita ya batumwa ati: “Pooseni iyi mibele yonse.” Natulande pa mibele ibili iyabipa iyo Paulo alandilepo, e kutila ubulalelale no kukowela.—Belengeni Abena Kolose 3:5-9.

6, 7. (a) Bushe ifyo Paulo alandile filanga shani ukuti tulingile ukubombesha pa kufuula ubuntu bwa kale? (b) Bushe imibele ya ba Sakura yali shani, kabili finshi fyabafwile ukuleka ukucita ubulalelale?

⁶ Ubulalelale. Mwi shiwi lya ciGriki ilyo bapilibula ukuti “ubulalelale” mwaliba no kulaalana kwa bantu abashaupana ukulingana ne funde e lyo no kulaalana kwa baume beka beka na banakashi beka beka. Paulo aebele Abena Kristu banankwe ukuti ‘bepaye ifilundwa fya mibili yabo’ e kutila, ukuleka ukuba no lunkumbwa lwa misango yonse “umumonekela imibele yabipa, e kutila ubulalelale.” Amashiwi Paulo alandile yalelangilila ukuti tulingile ukubombesha pa kuti tuleke ukuba no lunkumbwa lwa kucita ubulalelale. Na kuba kuti twaleka ukuba na ulu lunkumbwa.

⁷ Natulande pali ba Sakura * aba ku Japan. Ilyo balekula baletalalilwa kabili tabali ne nsansa. Ilyo bali ne myaka 15, batendeke ukucita ubulalelale na baume abalekanalekana pa kuti belatalalilwa. Batile: “Ifyafuminemo fya kuti naliponeshe amafumo yatatu. Ilyo natendeke fye ukucita ubulalelale naleumfwa ukuti nalicingililwe, pantu naletontonkanya ukuti nalitemwikwa. Lelo ilyo natwalilile ukucita ubulalelale, natendeke ukumfwa ukuti nshacingililwe.” Ba Sakura balitwalilile ukucita ubulalelale mpaka na lintu bali ne myaka 23. Pa numa balitendeke ukusambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova. Ba Sakura balitemenwe ifyo balesambilila kabili Yehova alibafwile ukuleka ukumfwa ububi pa fyo balecita no  kuleka ukucita ubulalelale. Pali nomba ba Sakura ni bapainiya wa nshita yonse kabili tabatalalilwa. Balandile abati, “Naliba ne nsansa pa fyo Yehova alanga cila bushiku ukuti alintemwa.”

8. Fintu nshi fimo ifingalenga Lesa alatumona ukuti twalikowela?

⁸ Ukukowela. Ishiwi lya ciGriki ilyo bapilibula ukuti “ukukowela” lilosha ku fintu ifingi te ku bulalelale fye bweka. Kuti lyalosha na ku kupeepa fwaka na ku mipulwe ya nsoni. (2 Kor. 7:1; Efes. 5:3, 4) Ili shiwi lilosha na ku fintu ifyakowela ifyo umuntu engacita ilyo ali eka, pamo nga ukubelenga ifitabo ifingamulenga aba ne nsuuna nelyo ukutamba ifye shiku ifingalenga alaikataula ifya mfwalo.—Kol. 3:5. *

9. Finshi fingacitika umuntu nga alecita ifingalenga aba ne “nsuuna”?

⁹ Bonse abatwalilila ukutamba ifye shiku balaba ne “nsuuna,” iilenga balafilwa ukwikala fye ukwabula ukucitapo ubulalelale. Abafwailisha pa fintu basanga ukuti abantu abatekwa ubusha ku kutamba ifye shiku baba kwati ni bacakolwa nelyo abatekwa ubusha ku miti. E co abantu abatamba ifye shiku bomfwila kwati tabacindama, kabili tababombesha pa ncito, tababa ne nsansa mu lupwa, balalekana mu fyupo, kabili balaipaya no kuipaya. Ilyo papitile umwaka umo ukutula apo umwaume umo alekele ukutamba ifye shiku, alembele ati: “Nomba nalipata ifyabipa ifyo nalemona ukuti fyali fye bwino.”

10. Finshi fyayafwile ba Ribeiro ukuleka ukutamba ifye shiku?

¹⁰ Abantu abengi cilabafya ukulekelela fye ukutamba ifye shiku. Lelo nga fintu cali kuli ba Ribeiro aba ku Brazil, umuntu kuti aleka ukutamba ifye shiku. Ba Ribeiro bafumine pa ng’anda ilyo bali fye abalumendo kabili mu kupita kwa nshita batendeke ukubomba pa kampani apo balepanga amapepela ayapya ukubomfya amapepala ya kale, kabili apa pene pa kampani epo batendekele ukutamba ifikope fye shiku. Ba Ribeiro batile: “Panono panono natendeke ukutemwa ukutamba ifye shiku. Nalifitemenwe ica kuti nalelolela fye ukuti umwanakashi naleikala nankwe afume pa ng’anda pa kuti ntambe amavidio ya fye shiku.” Lyena bushiku bumo ilyo ba Ribeiro bali ku ncito baloleshe pa mwina wa fitabo ifyo bali no kubomfya pa kupangamo amapepala, bamwene icitabo icitila Icaba Inkaama ku Nsansa sha Lupwa. Balicibulile no kucibelenga. Ifyo basambilile muli ici citabo fyalengele batendeka ukusambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova, lelo palipitile inshita iikalamba pa kuti baleke ukutamba ifye shiku. Finshi fyabafwile ukuleka? Batile: “Nalepepa, naleisambilisha Baibolo, kabili naletontonkanya sana pa fyo naleisambilisha, ifi fyalengele natemenwako imibele ya kwa Lesa ica kuti ifyo natemenwe Yehova fyalicilile pa fyo natemenwe ukutamba ifye shiku.” Icebo ca kwa Lesa no mupashi wa mushilo fyalyafwile ba Ribeiro ukufuula ubuntu bwa kale kabili balibatishiwe, pali ino nshita ni baeluda.

11. Finshi fingafwa sana umuntu ukuleka ukutamba ifye shiku?

¹¹ Twamona ukuti pa kuti ba Ribeiro baleke ukutamba ifye shiku tabapelele fye pa kusambilila Baibolo. Baletontonkanya sana pa fyo balesambilila pa kuti fibafike pa mutima. Ukupepa no kutontonkanya sana pa fyo balebelenga kwalengele batemwa sana Lesa ukucila ifyo batemenwe ifye shiku. Ifingafwa sana umuntu ukuleka ukutamba ifye shiku,  kutemwa sana Yehova no kupata ifyabipa.—Belengeni Amalumbo 97:10.

12. Finshi fyayafwile ba Stephen ukuleka ukuba ne cipyu no musaalula?

¹² Ilingi line abantu abafulwa bwangu nga bakalipa balalanda amashiwi ya musaalula. Ukwabula no kutwishika imibele ya musango uyu te kuti ilenge mu lupwa mwaba insansa. Ba Stephen abekala ku Australia abakwata na bana batile: “Nali no musaalula sana kabili nalefulwa bwangu na pa tuntu fye utunono. Twalipaatukenepo no mwina mwandi pa miku itatu kabili twalefwaya no kulekana.” Lyena ba Nte batendeke ukusambilisha ba Stephen na bena mwabo Baibolo. Finshi fyacitike ilyo ba Stephen batendeke ukukonka ifyo balesambilila mu Baibolo? Batile: “Mu lupwa nomba mwaliba insansa. Apo Yehova alangafwa nomba naliba uwa mutende kabili nshifulwa bwangu, kale nalebubuka mu bukali na pa tuntu fye utunono nangu nga bankalifyako fye panono.” Pali ino nshita ba Stephen babomfi batumikila, kabili abena mwabo balibomba bupainiya pa myaka iingi. Baeluda mu cilonganino umo ba Stephen baba balandile abati: “Ba Stephen tabalandalanda, balabombesha kabili balifuuka.” Tababamonapo nabafulwa. Bushe ba Stephen balaitasha pali ifi bayaluka? Abene batile: “Nga nshalekele ukuti Yehova angafwe ukufwala ubuntu bupya nga nshakwata aya mapaalo.”

13. Bushe ukuba ne cipyu kwabipa shani, kabili Baibolo itusoka shani?

¹³ Twamona umulandu Baibolo itusokela ukuti tatulingile ukuba ne cipyu, ukulaotoka no kuba no musaalula. (Efes. 4:31) Icabipa ca kuti abantu ababa na iyi mibele ilingi line balacita ulubuli. Abantu ba muli ici calo kuti bamona ukutila caliba fye bwino ukuba ne cipyu, lelo ukuba ne yi mibele takulenga Kabumba wesu acindikwa. Abantu abengi balilekele ukuba na iyi mibele ilyo bashilafwala ubuntu bupya.—Belengeni Amalumbo 37:8-11.

14. Bushe umuntu uwaba ne cipyu kuti aba uwafuuka?

¹⁴ Natulande pali ba Hans baeluda mu cilonganino ca ku Austria. Kampanya we bumba lya baeluda mu cilonganino ba Hans baba atile: “Ba Hans baba pa ba bwananyina abafuuka sana abo mwingatemwa ukuba nabo.” Na lyo line ifi te fyo ba Hans bali kale. Ilyo bali abalumendo, batendeke ukunwesha ubwalwa, ne ci calengele baba ne cipyu. Bushiku bumo ninshi nabakolwa balikalipe ica kuti balipeye no mukashana uo baleishishanya nankwe, kabili balibakakile pa myaka 20. Pa kubala, tabalekele ukuba ne cipyu nangu ca kuti bali mu cifungo. Mu kupita kwa nshita banyinabo balyebele baeluda ukuyamona umwana wabo mu cifungo, kabili ba Hans balitendeke ukusambilila Baibolo. Ba Hans batile: “Calinkosele sana ukufuula ubuntu bwa kale. Amalembo ayalenkoselesha ni Esaya 55:7 iitila: ‘Lekeni umubifi aleke inshila shakwe,’ ne lembo lya 1 Abena Korinti 6:11 ililanda pa balekele ukucita ifyabipa ati: ‘Kabili imwe bamo e fyo mwali.’ Pa myaka iingi, Yehova alintekanishishe ilyo alengafwa ukubomfya umupashi wakwe uwa mushilo pa kuti mfwale ubuntu bupya.” Ilyo ba Hans baikele mu cifungo imyaka 17 ne myeshi 6, balibafumishe ninshi balibatishiwa no kubatishiwa. Batile: “Ndatasha Yehova pa luse lwakwe na pa kunjelela.”

15. Cinshi abantu abengi batemwa ukucita, lelo finshi Baibolo yalandapo?

¹⁵ Ukubepa nako kwaba pa mibele iya ubuntu bwa kale. Ku ca kumwenako, abantu abengi balabepa pa kulipila imisonko nelyo balabepa pa kuti bebakanda pa membu isho  bacitile. Nomba, Baibolo itila Yehova ni “Lesa wa cishinka.” (Amalu. 31:5) E ico afwaya bonse aba mupepa ‘balelanshanya icine’ no ‘kukanabepana.’ (Efes. 4:25; Kol. 3:9) Kanshi tulingile ukulalanda icine nangu ca kuti nga twalanda icine kuti twaseebana nelyo ifintu kuti fyatubipila.—Amapi. 6:16-19.

16. Finshi fingafwa umuntu ukufuula ubuntu bwa kale?

¹⁶ Umuntu te kuti afuule ubuntu bwa kale ku maka yakwe umwine. Ba Sakura, ba Ribeiro, ba Stephen, na ba Hans abo tulandilepo muli cino cipande balibombeshe pa kuti baleke imisango yabipa. Icabafwile ukuleka iyi misango, kuleka Icebo ca kwa Lesa no mupashi wakwe uwa mushilo fyayalula amatontonkanyo yabo ne mitima yabo. (Luka 11:13; Heb. 4:12) Na ifwe pa kuti Icebo ca kwa Lesa no mupashi wa mushilo filetwafwa, tulingile ukulabelenga Baibolo cila bushiku, ukulatontonkanya sana pa fyo tulebelenga, no kulapepa lyonse ukuti Yehova atupeele amano na maka ya kulakonka ifyo tulesambilila mu Baibolo. (Yosh. 1:8; Amalu. 119:97; 1 Tes. 5:17) Na kabili kuti twanonkelamo mu Cebo ca kwa Lesa na mu mupashi wakwe uwa mushilo nga tulepekanya no kulasangwa ku kulongana. (Heb. 10:24, 25) Tulingile no kulabomfya bwino ifya kulya fya ku mupashi ifyalekanalekana ifyo umusha wa cishinka kabili uwashilimuka apayanishisha abantu ba kwa Lesa mwi sonde lyonse.—Luka 12:42.

17. Finshi tukasambilila mu cipande cikonkelepo?

¹⁷ Natulanda pa mibele iyabipa iyo Abena Kristu balingile ukufuula no kukanaifwala na kabili. Lelo bushe ifi e fyo tulingile fye ukucita pa kuti Lesa atutemwe? Iyo. Tufwile no kufwala ubuntu bupya. Mu cipande cikonkelepo tukasambilila pa mibele yalekanalekana iyaba mu buntu bupya iyo tulingile ukufwalilila.