Abacaice Bepusha Ukuti . . .

Kuti Nasengauka Shani Ububi Ubwa Pali Intaneti?

ELENGANYA ukuti uli mu laibrare wakulisha mwi sonde lyonse. Ushingulwikwe ne fitabo, inyunshipepala, ifitabo umwaba ifileshitishiwa, ifikope, no musango fye onse uwa fyakopwa, tutile fye conse icalandwapo. Ifyebo fya ndakai ne fitabo fya kale sana fyonse e po fili.

Kwena, Intaneti kuti yamupayanishisha ifyebo fya musango yo. Ilafwilisha umuntu ukubomfya kompyuta ya kwe ku kukabushanya ifyebo na makompyuta yambi no kulanshanya na babomfya amakompyuta te mulandu na kuntu bengaba pano isonde. * Abaibomfya kuti bashitishishapo ifintu, ukushita, ukubikishishapo indalama ku banki, ukulanshanishishapo, ukukutikilapo inyimbo shifumine isha nomba line, uko e kuti ukucitila fyonse fi mu mayanda yabo yene.

E mulandu wine kanshi tushingapapila sana ukutunganya kwa baishibisha ukuti pa mpela ya uno mwaka abakalabomfya Intaneti bakacila pa mamilioni 320. E co mu fyalo ifingi abalebomfya Intaneti baleya balefulilako fye. Apo amasukulu na malaibrare yalebomfya sana Intaneti, e mo abacaice abengi baleshukila ukuibomfya. Mu United States, mupepi na mapesenti 65 aya bacaice bali ne myaka ya pa kati ka 12 na 19 kale kale balibomfyapo Intaneti nelyo ukulembesha ukuti baleibomfyako.

Nga ca kuti yabomfiwa bwino, Intaneti kuti yamwafwa sana ukwishiba pa lwa miceele, inyendo, na pa milandu fye imbi. Kuti mwashitilapo ifitabo, ifyela fya motoka, ne fintu fye fimbi. Abengi balaibomfya ku fya ku sukulu.

Nangu cingati Intaneti kuti yaba cibombelo cisuma, na kabili yaba nga laibrare ushakwata uwa kuisopa. Pa mulandu wa kuti tapali abalemumona umo kuti abelengamo icili conse fye ukwabula no kutiina. Lelo ubu e bwafya bukalamba ubwa Intaneti. Mulandu nshi? Pantu imintapendwa ya bakompyuta basunga ifyebo fyabipa kabili ifingonaula bumupashi bwa muntu. E co, Intaneti kuti yalenga Abena Kristu bacaice ukwangukilwa ukutunkwa. Pantu na kuba, mu cifyalilwa fye abantu balafwaisha ukwishibapo fimo kabili uku kwine kufwaisha e ko Satana Kaseebanya ashukila pa nshita ntali. Satana ashukile ukufwaisha ukwishiba ukwa kwa Efa kabili ‘amubepele mu bucenjeshi bwakwe.’—2 Abena Korinti 11:3.

E fyo no Mwina Kristu wacaice engabepwa ne fyebo ifilemoneka ukuba ifisuma nga ca kuti tapampamine pa kucingilila bumupashi bwakwe. Icipande ca muli magazini wa Better Homes and  Gardens calondolwele ukuti: “Intaneti cifulo cisuma apo abapansa mu fya kupangapanga bashitishisha ifyebo fyabo ifya ndakai; nangu cibe fyo, abacenda abana, abafinsha, inkaakaashi, na bantu fye bambi ababipa na bo bene balasangwapo pali bakompyuta.”

Umulumendo we shina lya Javier * atila: “Ifyebo fimo ifisangwa pali kompyuta filapapusha. Kuti fyamonekela fye pali kompyuta ukwabula ne cishibisho ca kuti fyalamoneka.” Alundapo ukuti: “Balekusembeleka fye ukuti wikatwe mu citeyo cabo. Ico balekubelelekela kufwaya fye ukukulile ndalama.” Umwina Kristu wacaice uwe shina lya John asumina ukuti: “Ilyo fye watendeka ukulolesha pa fyebo fyabipa, cilaba icakosa ukuleka pantu kulaba ukukunkuma.” Abena Kristu bacaice bamo balibomfya sana ifyebo fya pali kompyuta ifyabipa, kabili calenga ukuti baponene mu bwafya bwabipisha. Bamo balyonawilapo no kwampana kwabo na Yehova. Ni shani fintu ici cingasengaukwa?

‘Ukulolesha Ifya Fye’

Inshita shimo akeyala kene aka pa kompyuta kalalangilila bwino ukuti muli ifyebo fyabipa. * Amapinda 22:3 yatusoka ukuti: “Uwacenjela amono bubi no kubelama; abapelwa amano bapitapo no kukandwa.”

Icaseeka sana, nangu cibe fyo, bwafya bwa kuti abantu kuti bapulikilwa fye bali mu fyebo fyabipa. Ifyebo fya kubalilapo fye nalimo kuti fyakwata ifikope fya kucebusha ifingakulenga ukufwaya ukusapika ifili mu kati ica kuti waba no mute wa kulabwelelako libili libili! *

Kevin alondolola ifyacitike ku munankwe umo ukuti: “Takwete ifya kucita kabili alefwaisha ukucitapo fimo. Afwaile ifyebo ifilangisha ifikope fya bwamba kabili alebwekeshabwekeshapo ukufitamba.” Umwabela ifintu, uyu Mwina Kristu wacaice ailemona eluda kabili alyafwilishiwe.

Bushe walipingulapo ico ukacita nga ca kuti wapulikilwa fye mu fyebo fyabipa? Ico Umwina Kristu engacita calishibikwa bwino: Apo pene fye fumamo muli fyo fyebo nelyo shimya fye no kushimya kompyuta onse! Ba nga kemba wa malumbo uwapepele ukuti: “Aluleni amenso yandi yeba mu kuloleshe fya fye.” (Amalumbo 119:37; linganyeniko Yobo 31:1.) Ibukisha ukuti nangu ca kuti tapali umuntu nangu umo uuletumona, tulamonwa lyonse. Baibolo itucinkulako ukuti ifintu fyonse “fyalikupukulwa ku menso ya kwa uyo tuli no kulubululako.”—AbaHebere 4:13.

Ukulanda ku bafyashi bobe nelyo ku Bena Kristu bambi abakosoka kuti kwakosha ukupingulapo kobe ukwa kukanabwelela ku fyebo fyabipa. Pantu na kuba, bushe nga waponene mu lutikiti lwa matipa kuti wapunda mutule lilya amatipa yafika mu mukoshi?

Ni Shani pa lwa Kubishanya kwa pa kompyuta?

Pa kompyuta pene palibako ne nshila iilenga ababomfya Intaneti mpanga fye yonse ukulanshanya no uuli onse apo pene fye. Aba makwebo balaibomfya ukulanshanishishapo no kupayanishisha bakashita ifyo balefwaya. Bakompyuta bamo balasuminisha abaleyabomfya ukukabushanya ifyebo pa lwa fya kupangapanga, pamo nge fya kulungisha bamotoka nelyo ukupanga amaprogramu ya pa kompyuta. Bakompyuta bamo balasuminisha ifibusa na balupwa ukulanshanya ifibakumine ukwabula ukupoosapo indalama bengapoosa pa kutumina lamya balupwa wabo abekala ukutali. Apo ifyalumbulwa pano fyonse fyaliba fye bwino, bushe mwalibamo ububi ubuli bonse muli iyi nshila ya kumfwaninamo?

Ulekabila sana ukuba uwacenjela pa lwa kubomfya inshila ya kulanshanya na bambi pa kompyuta  pantu kuti yaletako amafya yamo. Kalemba Leah Rozen atile: “Abaice abaishibisha ifya kompyuta balepoosa amaawala yashaifulila ukulanshanya na bantu bashaishiba nangu panono aba mu calo cabo cine nelyo aba mwi sonde lyonse. Ku ca bulanda, pali balya balanshanya na bapungwe paba na bakalamba abafwaya ukupangana na baice ku kuyaulungana na bo.” Icipande ca muli Popular Mechanics casokele ukuti, “ufwile ukucenjela sana” lintu ulelanshanya na bantu bambi pa kompyuta. Ukupeela ishina nelyo akeyala kobe ku o ushaishiba kuti caba kuikolomwena ubwafya bwabipisha! Mulandu nshi uwa kuibikila muli ubo bwafya?

Nangu cibe fyo, ububi bwabipisha bwaba mu kubishanya kushalinga na bantu abo ushaishiba abashicindika amafunde ya Baibolo. * Abafwailisha basosa ukuti ilyashi ilyo abapungwe balandapo sana ilyo balelanshanya na bantu bambi pa kompyuta lya pa fikumine ukulalaana. E co ukufunda kwa mu Baibolo pali 1 Abena Korinti 15:33 kuli ukwalinga: “Mwilufiwa: ukubishanya kubi konaule mibele isuma.” Ukubishanya kubi ukwa pali kompyuta takwawama. Bushe uwacaice uutiina Lesa alingile ukuisansalika ku bubi bwa musango yo?

Ifya Kucingilila

Pa mulandu wa mafya Intaneti iletako, cilingile ukuti kwabako ukushilimuka pa kuibomfya. Ku ca kumwenako, indupwa shimo, shibika kompyuta apasangwa sana abantu pamo nga mu muputule wa kwikalamo. Kabili balabikako ne funde lya kuti ifwile ukubomfiwa fye lintu pali abantu pa ng’anda. Nga ca kuti abafyashi bobe babikako ifunde lya musango yo, bomfwile. (Amapinda 1:8) Amakambisho ya musango yo yalangilila ukuti balikutemwa.

Nga ca kuti ifya ku sukulu filepinda ukuti ubomfye Intaneti, kuti cawama ukuipimina inshita walapoosa pali kompyuta. Pimina libela inshita walaibomfya, napamo ukuleka inkoloko ya alamu ukukucinkulako lintu inshita yakumana. Tom atubulula ukuti: “Tantikila limo, ishiba bwino ico ulefwaya, kabili konka fye ukutantika kobe te mulandu ne fyo fimbi fingamoneka ukuwama.”

Ukusoka na ko kulakabilwa pa lwa kubomfya E-mail. Imisepela ya Bwina Kristu ilasakamana ukukanaobelwa no kubelenga ama E-mail yashaifulila, maka maka nga ifyebo fifulilepo ni filya ifishacindama nelyo ifishashininkishiwa. Ukucishamo ukubomfya E-mail kuti kwaonaula inshita ya kucitilamo ifya ku sukulu ne mibombele ya ku mupashi.

Imfumu Solomone yasosele ukuti: “Ku kucita amabuuku ayengi takuli mpela, no kwetetulamo ukwingi kufunshika kwa mubili.” (Lukala Milandu 12:12) Ayo mashiwi kuti yabomfiwa bwino na kuli Intaneti. Wibimbwamo sana mu kufwaya fye ifishinka fimo ne fipendo ica kuti walekelesha ne sambililo lya pa lobe ilya Baibolo no butumikishi bwa Bwina Kristu. (Mateo 24:14; Yohane 17:3; Abena Efese 5:15, 16) Ibukisha, na kabili ukuti ilintu ukulanshanya pa kompyuta kuti kwaba fye bwino, takwaba ica kupyanika pa kumonana na Bena Kristu banobe. E co nga cine cine ulefwaya ukubomfya Intaneti, pampamina pa kuibomfya bwino. Sengauka ifyebo fyabipa, kabili wipooselapo inshita iikalamba. “Lindo mutima obe,” no kukanaba umusha wa Intaneti.—Amapinda 4:23.

[Amafutunoti]

[Amashiwi pe bula 20]

“Ifyebo fimo ifisangwa pali kompyuta filapapusha. Kuti fyamonekela fye pali kompyuta ukwabula ne cishibisho ca kuti fyalamoneka”

[Icikope pe bula 21]

Indupwa shimo shibika kompyuta wa mu ng’anda apasangwa sana abantu