Ukucimfya Ubwafya bwa Ndupwa Shabula Bawishi

NGA ca kuti imibele ya lelo yatwalilila, mu kwangufyanya indupwa shabula bawishi shikalamonwa nge cintu ca lyonse. Lipoti wa U.S. Department of Health and Human Services atila: “Abana abakushiwa no mufyashi umushimbe balaba ifikopo ku sukulu, tabomfwa, kabili e bo ne mpendwa ya kulwalilila no kufulungana yakulisha. . . . Ukukushiwa mu lupwa umwaba fye banyina kulalenga sana abana abapungwe ukupula amafumo, ukupona amashindano, [no] kupooswa mu cifungo.”

E mulandu wine kanshi abasoma ifya bwikashi bwa bantu, ifing’ombe, bakafundisha, ukusanshako na ba mapolitiki balefwailikisha inshila sha kupwishishamo aya mafya. Baliteyanyako ukubungana kukalamba ku kukoselesha abaume ukulayumfwa aba cilumba pa kuba umufyashi no kushininkisha ukuipeelesha kwabo ku lupwa. Ifitabo pa lwa buwishi fyalishitishiwa mu mpendwa ikalamba. Abantu balyesha fye no kupatikisha bawishi ukusakamana indupwa shabo. Mu United States, “bashibo abafilwa ukusakamana abana babo” balyebaulwa kuli bashicilye, ukushobaulwa pa maprogramu ya pa TV, no kusuulwa fye mu bwikashi. Nangu cibe fyo, ukwesha kwa musango yo takwafumamo ifyalondoloka.

Ukupwisha Ubwafya Ukwa pa Kashita Kanono

Ukupwisha ubwafya ukwa pa kashita kanono kuti na ko kwine kwaletako ifya kufumamo fishashininkishiwa. Ku ca kumwenako, umwanakashi uwalekwa nalimo kuti aupwa cipya cipya ukwabula ukutekanya, pa kuti abana bakwe bakwate shibo umupya. Lelo ilintu ukuupwa cipya cipya kuti kwaba fye bwino, kuti kwaletako amafya na yambi. Inshita shimo abana balakaana ukusumina uo bashaishiba ukuti e shibo. Limo tabafwaya fye no kumfwa icili conse pa lwa ico. Ukufwailisha kumo kwasokolwele ukuti “mupepi ne fyakaniko fibili ifya pali fitatu ifya banakashi baleikala no mufyashi umuleshi bafumine pa ng’anda ilyo bashilafisha imyaka 19 . . . , ilintu abanakashi mu mayanda umwaba abafyashi bonse babili bena abafumine pa mayanda mapesenti fye 50.” Nangu ni mu ndupwa sha bana ba kusangamo ishaikala bwino, limo limo palapita imyaka iingi pa kuti fye wishi umuleshi apokelelwe ku bana. *

E co, takwaba inshila sha kupwishishamo ubwafya bwa kupula amafumo ku misepela. Ku ca kumwenako, ukuponya ifumo, kulatoba ifunde lya kwa Lesa kabili kulenga umukashana ukukanakwatila inkumbu akamwana kacepesha akalekula mwi fumo. (Ukufuma 20:13; 21:22, 23; Amalumbo 139:14-16; linganyeniko 1 Yohane 3:17.) Bushe ico te kuti cishale cilecululusha uwacaice? Abengi bamona ukupeela umwana ku bashili abafyashi bakwe ukuti cikuuku sana, lelo na co cine kuti cashala cilecululusha bonse babili nyina no mwana.

Inshila sha kupwishishamo ubwafya isha pa  kashita akanono tashakatale ashipwisha ubwafya bwa ndupwa shabula bashibo. Amafya yali no kupwa lyeka fye lintu abantu bakaitemenwa ukwalula ukutontonkanya kwabo, imibele ya mitima yabo, incitilo shabo, ne mibele yabo. Icacila pa kulanda kwa kuyumfwa ne somo liseekele ilya kusambilila ukutontonkanya ne mibele ya muntu, e cifwaikwa pa kuti abantu bengaalula imibele yabo. Ico ‘icacilapo’ cisangwa mu Cebo ca kwa Lesa, Baibolo. Na kuba, ni Lesa umwine e wabikileko ulupwa. (Abena Efese 3:14, 15) Alishiba bwino ico abana bakabila ukucila uuli onse umbi.

Ifishinte fya mu Baibolo Filaafwa Indupwa Ukutunguluka

Lelo bushe cine cine Baibolo kuti yaafwa abana abashakwata umufyashi? Bushe tali calilaala calipwa bena tabengafwiwa? Awe iyo. Pa kutendeka kwa ici cipande, twacambula lipoti wa ku United States iyacilondolola amafya yashaifulila ayo abana baleponenwa. Nangu cibe fyo, lipoti yacisondwelela na mashiwi ya kusoka aya kuti: “Te mulandu no bushininkisho bwatwalilila ubwa ubu bwafya bukalamba, ukufwailisha na kabili kwalangilile ukuti abana abengi ababa mu ndupwa sha mufyashi umo balakula fye bwino.” Ca cine, ifya kufumamo fya kubulwa bashibo kuti fyafumishiwapo nelyo fye ukucefiwako. Ici kuti cacitika nga ca kuti ifishinte fya Baibolo e filebomfiwa mu kukusha abana.

Ici cifwaya ukuti umufyashi umushimbe alebombesha, ico pa kubala cimoneka nge cishingacitwa. Lelo nga ca kuti iyi e mibele mulimo, kuti mwasambilila ukushintilila umupwilapo pali Yehova Lesa. (Amapinda 3:1, 2) Abanakashi bamo aba Bwina Kristu abalembwa mu Baibolo balolenkene ne mibele ya kumanama, pamo nga bumukamfwilwa. Ukulosha kuli aba, Baibolo itila: “Uuli mukamfwilwa wine wine no kushala eka, acetekela muli Lesa no kutwalilila mu fya kupaapaata na mu mapepo ubushiku na kasuba.” (1 Timote 5:5) Ibukisheni ukuti Yehova aaba ni “shibo wa nshiwa.” (Amalumbo 68:5) Kuti mwaebekeshiwa ukuti akatungilila umwanakashi uutiina Lesa mu kutukusha kwakwe ukwa kukusha abana bakwe.

Ukusambilila Baibolo na bana ba muntu umbi ni nshila ya kubafwilamo ukukula abashikatala, ukuba abakalamba bakosoka. (Amalango 6:6-9) Pa Nte sha kwa Yehova abafyashi abengi abashimbe babomfya impapulo shashimpwa pali Baibolo ishalembelwa abacaice, pamo nge citabo citila Ifipusho Abacaice Bepusha—Ifyasuko Fibomba. * Ifyebo fyabamo filaafwa abacaice ukukwata imibele isuma iingabaafwa ukusengauka ifilubo abafyashi babo bacitile. Lintu abana baishiba Yehova Lesa, kuti bakutuluka ukuti balikwata Shibo wa ku muulu uubasakamana sana. (Amalumbo 27:10) Ici kuti cabaafwa ukukanayumfwa ukuti nabalekeleshiwa. Umukashana umwina Britain uo abafyashi bakwe balekene ebukisha ukuti: “Ukutula apo abafyashi balekanine bamayo bansambilishe ukulapepa no kushintilila pali Yehova. Ico catulengele ukushipikisha.”

Ukusungilila Ukwikatana Kwaba pa Kati ka Mufyashi no Mwana

Baibolo ilondolola mu kumfwika ukuti umwana afwile ukucindika banyina na bawishi. (Ukufuma 20:12) Kabili ukulekana takufumyapo isenge lyaba pa kati ka mwana na wishi. Nangu ca  kuti abalume ba kale nomba tabekala pa ng’anda, nalyo line abana kuti bamwenamo mu kwampana kusuma na shibo. * Ubwafya buli bwa kuti nalimo banyina kuti balekalipa no kukaanya abana ukumonana na bashibo. Ni shani fintu nyina engacimfya uku kuyumfwa?

Baibolo ipanda amano yasuma lintu isoka ukuti: “Apo pabe cipyu cenjela, epali cakubeleleka mu misuula . . . Cenjela, wialukila kuli buncitatubi.” (Yobo 36:18-21) Kwena, tacayanguka ukulandilako bwino umuntu uwakukalifye nelyo ukukulekelesha. Lelo ipusheni ukuti: ‘Bushe umukashana kuti asambilila ukucetekela umwaume nga ca kuti lyonse aleebwa ifyo bawishi babipa? Bushe umulumendo kuti aba uwashikatala, ukukwata imibele ya bwaume nga ca kuti ilyo alelimunwa aleebwa ukuti, “Wapala fye wiso”? Bushe abana kuti balecindika abaletungulula nga ca kuti balesambilishiwa ukusuula bashibo nelyo balefuupulwa ukumonana na bo?’ Ukwabula no kutwishika, ukulanenuna ukwampana kwa bana benu na bashibo kulabipila abana.

Kuti mwapapa ukwishiba ukuti Baibolo taisenuka ubukali bwalungama. Baibolo itila, “Kalipeni, lelo mwibembuka.” (Abena Efese 4:26) Ukufulwa te lubembu iyo, kano ukulamwa no “bukali, icipyu, umufulo, imiponto.” (Abena Kolose 3:8) E co sengaukeni ‘ukulasaalula bashibo’ pa menso ya bana babo. Nga ca kuti mulefwaisha ukulanda pa lwa cimukalipe, konkeni ukupanda amano kwa Baibolo ukwa kwebako umo “ukusakamana” kwenu, lelo tekweba umwana wenu iyo nalimo kuti mwaeba cibusa wenu uwacetekelwa. (Amapinda 12:25) Esheni ukusungilila imibele yashikatala no kusengauka ukulaibukisha ifyapita. (Lukala Milandu 7:10) Ukucita ico kuti kwaafwa sana ukucefyako ubukali bwenu.

Mu kulekelesha, ibukisheni ukuti Baibolo ikambisha umwana ukucindika bawishi nangu ni lintu fye imibele ya kwa wishi ili iyabipa. (Abena Efese 6:2, 3) E co afweni abana benu ukumfwikisha ukupelebela kwa bashibo. Umukashana umo uwakushiwe no mufyashi uo icupo capwa atila: “Pa kwishiba ukuti batata na bo balalufyanya ukuti na bo tabapwililika, nomba ndabomfwikisha.” Ilyo mulekoselesha abana benu ukucindika bashibo, mubafwilisha ukulundulula imimwene isuma iya maka mwapeelwa ukuba abafyashi!

Na kabili calicindama ukuti tamucefeshe incito yenu iya bufyashi kuli ilya iya bana benu. Bacili baletungululwa na ‘malango ya banyinabo.’ (Amapinda 1:8) Bakalume kuti basangamo ukufilwa nga ca kuti baleenekelwa ukulabomba nga ‘bawishi pa ng’anda.’ Abana abanakashi na bo kuti cabakosela nga ca kuti banyinabo e bo baleshimikila inkama. Abana bakabila ukwebekeshiwa ukuti imwe mwe bafyashi mukabasakamana, te bena ukumusakamana. (Linganyeniko 2 Abena Korinti 12:14.) Uko kwebekesha kuti kwabalenga ukuyumfwa abacingililwa, nangu ca kuti imibele ya lupwa lwabo taili bwino.

Abapyana Icifulo ca Buwishi

Ni shani nga ca kuti bawishi baliya iciyeyeye? Incenshi shisosa ukuti abana kuti bamwenamo pa kulabishanya na baume. Ilintu ukutemwa uko nalume nelyo umwina mupalamano engatemwa umwana kuti kwafumamo ifisuma, umwana kuti amwenamo sana mu kubishanya kwaba mu cilonganino ca Bwina Kristu. Yesu alaile ukuti icilonganino  cikaba kwati lupwa lwa kutemwa.—Marko 10:29, 30.

Timote wacaice uwalembwa mu Baibolo akushiwe ukuba umuntu waibela uwa kwa Lesa, nangu ca kuti takwete bawishi abatetekela aba kumwafwilisha. Baibolo itasha sana banyina na banakulu. (Imilimo 16:1; 2 Timote 1:1-5) Nangu cibe fyo, alimwenenemo ukubishanya no mutumwa Paulo umwaume wa Bwina Kristu. Paulo aitile Timote ati “umwana wandi uwatemwikwa kabili uwa cishinka muli Shikulu.” (1 Abena Korinti 4:17) Nangu ni lelo line, Inte sha kwa Yehova shalikoseleshiwa ukumfwila ukufunda kwa Baibolo pa lwa “ukupempule nshiwa na bamukamfwilwa.” (Yakobo 1:27) Balikonkomeshiwa ‘ukupususha inshiwa’ pa kubapoosako amano no kubasakamana bwino bwino. (Yobo 29:12) Umukashana we shina lya Annette ebukisha fintu eluda wa Bwina Kristu amupooseleko amano lintu ali umwaice, ukusosa ukuti: “Aishileba nga tata wa cine cine.”

Ukwalula Imibele

Ifi fishinte kuti fyaafwa abana babula bashibo ukutunguluka. Nangu ca kuti tabakulile bwino, kuti baba abakalamba abashikatala, abenganonshako bambi no kuba aba kutemwa, aba cishinka, kabili abafyashi baipeelesha. Nalyo line cisuma ukulimbule sansa ilyo lishilalimba mishila. Kabili ubu bwafya bwa ndupwa shabula bashibo kuti bwapwishishiwa fye lintu abaume na banakashi baipeelesha ukulabomfya Baibolo mu mikalile yabo—ku ca kumwenako, pa kumfwila ukubinda kwa Baibolo ukwa kukanalaala no mwanakashi nelyo umwaume uo mushaupana na o na pa kukonka amafunde Baibolo yapeela abalume na bakashi.—1 Abena Korinti 6:9; Abena Efese 5:21-33.

Muli shino nshiku, abana abengi baba na bashibo pa ng’anda kabili nalyo line kuti bamonwa nga bana babula bashibo. Umo uwaishibisha imilandu ya lupwa atila: “Ubwafya ubukalamba ubuleshingwana . . . na bana ilelo bwa kuti abafyashi babo tabalesanga inshita ya kuba pamo na bana babo nangu ukubasakamana.” Icebo ca kwa Lesa calilandapo pali uyu mulandu mu kulungatika fye. Cikambisha bashibo pa lwa bana babo ukuti: “Basambilisheni, kabili balungikeni, umwabela Ubwina Kristu.” (Abena Efese 6:4, New English Bible; Amapinda 24:27) Lintu bawishi baumfwila ukupanda mano ukwa mu Baibolo, abana tabasakamikwa ukuti bakalekeleshiwa.

Nangu cibe fyo, bushe kuti cacitika ukuti abantu abengi batendeka ukumfwila Baibolo? Awe iyo. (Mateo 7:14) Lelo Inte sha kwa Yehova shalyafwilisha abengi ukusanga insansa mu ndupwa shabo ukupitila mu kusambilila na bo Baibolo pa mayanda yabo. * Ca cine, Baibolo isoka ukuti bonse abaupana balaculako “ubucushi ku mibili yabo” pa mulandu wa kukanapwililika. (1 Abena Korinti 7:28, NW) Lelo abo icine cine bacindika Icebo ca kwa Lesa bafwaya inshila sha kupwishishamo amafya yabo, te kufwaya fye ukulekana lintu kwaima ubwafya. Kwena, inshita shimo kulabako imilandu isuma iyo Umwina Kristu engafwaila ukupaatukana nangu fye ukulekana no mwina mwakwe. (Mateo 5:32) Nangu cibe fyo, ukwishiba ifyo ici cingambukila abana bakwe kukalenga Umwina Kristu ukufwaya inshila sha kupusushishamo icupo nga ico kuti cacitika.

Ukumfwila Baibolo te kuti kupelele fye mu kupususha ulupwa lwenu pali nomba iyo. Kuti kwalenga imwe bonse ukwikala kuli pe na pe! Yesu atile: “Awe uyu e mweo wa muyayaya, ukuti bamwishibe, mwe Lesa wine wine mweka, no yo mwatumine, ni Yesu Kristu.” (Yohane 17:3) Ukubelenga no kubomfya ukufunda kusangwa mu Cebo ca kwa Lesa ni imo iya nshila shisuma ku kushininkisha ukuti ulupwa lwenu lwatwalilila ukuba ulwaikatana kuli pe na pe.

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 8, 9]

Pa kubomfya ifishinte fya mu Baibolo, umufyashi umushimbe kuti atunguluka mu kukusha abana

[Icikope pe bula 10]

Ilingi line abaume ba Bwina Kristu kuti ‘bapususha inshiwa’ pa kubapoosako amano no kubasakamana bwino bwino