Abantu Abakunkuma ku Kupeepa

BA BILL baali mwaume wa cikuuku, uwa mano, kabili uwakosa. Balitemenwe ulupwa lwabo. Lelo, batendeke ukupeepa fwaka ninshi bacili fye umwaice. Ilyo bakulile baishilepata ici cibelesho. Nangu ni lintu balepeepa fwaka, balesoka abana babo abaume ukukanapeepa, ukubeba fintu iteka ubusha. Inshita shimo balelepaula fye ne cipaketi ca fwaka no kucifwinta nga filya, no kulapa ukuti tabakatale abapeepa na kabili. Awe, tapalekokola no kukokola, ninshi nabatendekako ukupeepa na kabili, mu kubalilapo mu bumfisolo, na mu kupelako pa lwalaala fye.

Papita ne myaka 15 apo ba Bill bafwilile ku bulwele bwa kansa, pa numa ya kukalipwa kwatapata pa myeshi iingi. Nga tabalepeepa, napamo na lelo line nga e po bacili. Abakashi babo nga bacili nabakwata abalume; abana na bo nga bacili na bashibo.

Nangu ca kuti imfwa ya ba Bill yali kulufya kukalamba ku lupwa lwabo, taili iyaibela. Ukulingana na kabungwe ka World Health Organization (WHO), fwaka ilepaya abantu mupepi na mamilioni yane cila mwaka, nelyo umuntu umo lyonse ilyo papita amasekondi 8. Amalwele yaletwako na fwaka ni yamo ayengacingililwa mu calo fye icili conse. Nga ca kuti abantu batwalilila fye ukupeepa, mu myaka 20 iileisa abakalafwa no kulemanikwa ku malwele yalengwa na fwaka bakacila icipendo casakanishiwa pamo ica bakalafwa kuli AIDS, TB, imfwa sha banacifyashi bali pa bukulu, imfwa sha mu masanso ya pa musebo, ukuiipaya, ne sha mu bukomi.

Fwaka ilepaya. Nalyo line abaipeepa baba fye mpanga yonse. Akabungwe ka WHO katila, abantu ukucila pa mabilioni 1.1 isonde fye lyonse balapeepa fwaka. Cimo fye no kutila mupepi ne cakaniko cimo ica pali fitatu ica bakalamba bonse aba pano isonde e bapeepa.

Bakalapashi mu kuceeceeta ifintu batila nangu ca kuti utwampani twa fwaka tulapolola indalama ishingi ilyo tutwalwa ku cilye, casoswa ukuti indalama tupoosa ku milandu ya mu cilye shinono sana ukulinganya ku sho tupanga mu kushitisha fwaka. Mu United States fye mweka, fwaka mupepi na mabilioni 1.5 e yipangwa cila bushiku mu mafakitare ya fwaka. Mwi sonde fye lyonse, utwampani twa fwaka na matuuka ya buteko bashitisha imishanga ukucila pa matrilioni yasano (5,000,000,000,000) cila mwaka!

Mulandu nshi abantu abengi bakoselela muli ici cibelesho cipaya? Nga ca kuti mulapeepa, kuti mwaleka shani? Ifi fipusho fyalaasukwa mu fipande fikonkelepo.