Abacaice Bepusha Ukuti . . .

Bushe Kuti Nacincintila Shani Ukusengasenga kwa Bucisenene?

Carla uwa ku Ireland atila: “Bakalume balalishe minsoli ya kulembwilako no kukaama sana.”

Jason uwa ku United States atila: “Abakashana balatuma amafoni libili libili. Balesha ukukunasha pa kuti usumine.”

Yukiko uwa ku Japan asosa ukuti: “Kalume atwalilile ukunjikata ku kuboko no kwesha ukunjikata ku minwe.”

Alexander uwa ku Ireland atila: “Abakashana balanjeba fimo ifishayana.”

Rosilyn, uwa ku United States atila: “Kalume atwalilile ukumpundilila ukufuma mu basi atutwala ku sukulu. Te kwishishanya na ine alefwaya. Alencusha fye.”

IMILOLESESHE ya bucisenene, “ukutasha” mu mashiwi ya bucisene, imilangwe yabipa, ukwikata kwacishamo ukwa kulembula, nga kuleteka umo imfine, e kwitwa ukuti ukusengasenga kwa bucisenene. Nangu ca kutila, calyafya ukusanga impendwa ya bacushiwa, ukufwailisha kulangilila ukuti abacaice abengi mu United States ababa ku masukulu balitekwapo imfine.

Bushe ukusengasenga kwa bucisenene kwine cinshi? Icitabo icitila Coping with Sexual Harassment and Gender Bias, icalembwa na Dokota Victoria Shaw, cilondolola ukuti “caba kuteka umo imfine ku fya bucisenene . . . Kuti caba ku mubili, (pamo ngo ukwikataula umo muli bucisenene), ku mashiwi, (ukweba umo amashiwi ayashimusekesha pa lwa mimonekele yakwe), nelyo fye ukwabula ukulanda. Limo ukusengasenga kusanshamo ukulansha kushayana.

Ilingi ukusengasenga mu masukulu kucitwa na banenu. Lelo, limo abacite fi fintu fyalubana bakalamba, pamo nga bakafundisha. Icipande cimo muli magazini wa Redbook catungenye ukuti, impendwa iinono iya bakafundisha abasangwa no mulandu wa bucisenene “napamo iba fye ni mpendwa ya banono sana pa bakwata uyo mulandu.”

Abanakashi, limo na baume abalembwa mu Baibolo nabo baletekwe mfine. (Ukutendeka 39:7; Ruti 2:8, 9, 15) Kabili Baibolo yalisobele ubu bubifi: ati: “Mukesabe nshita shayafya mu nshiku sha kulekelesha. Abantu bakaba abaitemwa, abafunushi, aba mataki, abatuumikwa; bakaba aba musaalula . . . ; bakaba ababulwe cikuuku, ababulwe nkumbu, aba lwambo, aba lukaakala, kabili abankalwe.” (2 Timote 3:1-3, Today’s English Version)E co, na imwe bene kuti mwatekwa imfine ku kusengasenga kwa bucisenene.

Imimwene ya Kwa Lesa

Ca cine, te bacaice bonse baselaushiwa ne ncitilo sha bucisenene. Bamo balasekelela nelyo  fye ukucincimushiwa. Ukufwailisha kumo ukwa kutulumusha ukwa mu United States kwalangilile ukuti pa batekwe mfine no kusengasenga kwa bucisenene, pali amapesenti 75 aya basumine ukuti nabo balitekapo bambi imfine. Abakalamba bamo balenga ubu bwafya ukukula pa kwangusha bucisenene pa ku kusosa ukuti kwaba ukweshaesha fye kwa bwaice. Lelo, bushe Lesa akumona shani?

Icebo ca kwa Lesa, Baibolo, calibinda apabuuta ukusengasenga kwa bucisenene konse fye. Twaebwa ‘ukukanapusula’ bambi pa kucita fimo mu nshila ya bucisenene iyabindwa. (1 Abena Tesalonika 4:3-8) Na kuba, abalumendo baebwa ukuteeteesa ‘abakashana kwati ni nkashi shabo mu kusanguluka konse.’ (1 Timote 5:1, 2) Na kabili Baibolo yalibinda “ukwalikana.” (Abena Efese 5:3, 4) E ico, ilyo watekwe mfine ku fya bucisenene, kuti wafulwa, wakalipa, wafulunganishiwa, no kumfwa uwacendwa!

Cinshi Ningasosa?

Cinshi lyene ufwile ukucita nga umo akuteke mfine ku fya bucisenene? Limo ukwasuka na mutimako, nelyo ukwabula ukupoosako amano kulenga fye uulekusengasenga ukukosapo fye. Baibolo itweba ukuti ilyo Yosefe bamulanshishe ku mukashi wa wamwingishe ncito, tamulekelepo fye. Lelo, alikeene mu kukosa ukubeleka kwakwe ukwa bucisenene. (Ukutendeka 39:8, 9, 12) Na lelo, ukukaana mu kukosa kabili ukwabula ukulamba, cili e nshila isuma iya kukaaninamo ukutekwe mfine ku kusengasenga kwa bucisenene.

Ca cine, limo uulekuteke mfine teminina pa ku kukalifya. Limo icingamonwa ngo kusengasenga kwa bucisenene kuti caba kwesha ukukucebusha pa kuti ulemupoosako amano. E co, witontonkanya ukuti ufwile ukubomfya fye ubukaakashi pa kuti uleesha isho ncitilo ushifwaya. Ukulanda fye ukuti, ‘Nshatemwa iyo milandile,’ nelyo, ‘Shi leka ukunjikata,’ kuti fyalangilila ukuyumfwa kobe. Kuti wabomfya amashiwi ayali yonse, cikulu fye tausundwile ifyebo fyobe. Leka icebo cobe cibe iyo, iyo! Andrea, uwacaice asosele ati: “Nga tabayomfwile amashiwi yobe aya cikuuku, ufwile ukubebelapo ukwabula ukulamba. Ilingi ulingile ukulanda mu kulungatika.” Icibomba bwino, kubebelapo fye ati ‘Leka ukucite fyo!’

 Nga imibele yabipilako, wiesha kubomba weka. Esha ukulanshanya na bafyashi bobe nelyo abakalamba bambi abakosoka. Kuti baishiba inshila shisuma isha kupwishishamo bwafya. Nga cayafya sana, kuti bamona ukuti icilefwaikwa kweba abalashi ba pa sukulu. Nangu line tawingomfwa bwino ukucite co, kuti cakucingilila ku kutekwe mfine ku kusengasenga kwa bucisenene na kabili.

Ukuicingilila ku Kutekwe Mfine ku Kusengasenga kwa Bucisenene

Kwena, icawamisha, kusengauka ukutekwe mfine intanshi. Cinshi cingakwafwa ukucite fyo? Andrea atila; “Te kwesha ukumoneka kwati nalimo nautemwa. Bambi bakeshiba, kabili bakatwalilila ukukucusha.” Imifwalile yobe kuti yalangilila ifingi. Mara, uwacaice atila: “Nshifwala fya ku kale, kabili nshifwala ifya kufwala ifilenga umubili wandi ukucebusha bambi.” Abantu tabakeshibe bwino ukuyumfwa kobe, nga ca kuti ulekaana ukusengasenga kwabo, lelo imifwalile yobe ilebacebusha. Baibolo itucincisha “ukufwala pamo no bufuuke no kutekanya.”—1 Timote 2:9.

Ifyo bamo bacita kuli iwe fishintilila na pa fibusa usala. (Amapinda 13:20) Rosilyn atila: “Nga ca kuti mwi bumba mwangalila muli abakashana abatemwa abalumendo, abalumendo bakamona fye ukuti e fyo bonse mwi bumba mwaba.” Carla alandile pa cishinka cimo cine ati: “Nga ulebishanya na banakila ku mashiwi ya kusengasenga nelyo abaipakisha ukusakamanwa, ninshi na iwe wine bakulakuteke mfine.”

Baibolo ishimika pa lwa mukashana Dina uwaleangala na bakashana ukufuma ku Kanaani ukwali abakashana ba cisenene. Ici calengele ukuti acendwe. (Ukutendeka 34:1, 2) E mulandu wine Baibolo isoselo kuti: “Cenjeleni pa kwenda kwenu, te kwenda nga batumpa iyo, kano nga ba mano.” (Abena Efese 5:15) Ca cine, “ukucenjela” mu mifwalile ne milandile yobe, na bo ubishanya nabo kuti kwakucingilila ku kutekwe mfine.

Lelo, ku bacaice ba Bwina Kristu, inshila imo iibomba bwino sana pa kukaana ukutekwa imfine, kuleka bambi baishiba ifyo wasuminamo nga kapepa. Timon, Inte ya kwa Yehova iyacaice, ibukisha ukuti: “Abanandi balishibe ukuti nali Nte, e co, balilekele ukunteke mfine.” Andrea atila: “Ukubeba ukuti uli Nte kulaafwa sana. Baleshiba ukuti walipusanako kuli bene mu nshila ishingi no kuti waiminina fye pa mibele isuma.”—Mateo 5:15, 16.

Nga Watekwa Imfine

Nangu wingesha shani na maka yonse, te kuti utaluke abantu bakaluka, na bamusaalula bonse fye. Lelo nga watekwe mfine, taufwile ukuipeela umulandu, nga uleisunga ngo Mwina Kristu. (1 Petro 3:16, 17) Nga ca kuti ulecushiwa lwa mu nkuntu ne filecitika, landa na bafyashi bobe nelyo na bambi abakosoka mu cilonganino ca Bwina Kristu pa kuti bakwafwe. Rosilyn asumina ukuti calyafya ukumfwa bwino pa lwa we mwine nga ca kuti balekuteke mfine. Atila, “ukukwata fye cibusa,” “uwa kulanda nankwe, cilawama sana.” Ibukisha na kabili ukuti, “Yehova ali mupepi kuli bonse abalilila kuli wene.”—Amalumbo 145:18, 19.

Tacayanguka ukushangila nga ca kuti ulecushiwa, lelo calicindama ukucite fyo. Ku ca kumwenako, moneni, ilyashi lya mu Baibolo pa lwa mwanakashi umwina Shunemu. Nangu line tatekelwe mfine ku kusengasenga kwa bucisenene nga kukonka ubupilibulo bwe shiwi pali lelo, Solomone, Imfumu iikankaala kabili iya maka iya mu Yuda yalimulanshishe, lelo alikeene. Apo atemenwe umwaume umbi, alikeene uko kulansha. E co aisosele umwine ne cilumba ati, “Ine nali icibumba.”—Ulwimbo lwa Nyimbo 8:4, 10.

Na iwe langa ubukose bumo bwine no mupampamina wa kusungilila imibele isuma. Ba “icibumba” nga bakuteka imfine. Londolola ifyo wasuminamo nga kapepa. Pa kucite fyo ukaba ‘uwabula umulandu kabili uwafuuka’ na kabili ukacetekela ukuti nautemuna Lesa.—Abena Filipi 2:15. *

[Futunoti]

[Icikope pe bula 17]

Ukuleka bonse baishiba ifisumino fyobe ngo Mwina Kristu kuti kwakucingilila

[Icikope pe bula 17]

Pa kukanabishanya na bantu balubana, napamo kuti waicingilila ku kutekwe mfine