Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Mulandu Nshi Tukabila Banasi?

Mulandu Nshi Tukabila Banasi?

Mulandu Nshi Tukabila Banasi?

“Bunasi ni umo uwa milimo yakosesha. Icililishi e cingalenga umo ukuba nasi, lelo ukwishiba e ko fye twingabomfya.”—E fyo Mary Adelaide Nutting, profesa wa fya bunasi uwa kubalilapo asosele mu 1925.

UMULIMO wa kutensha, uwa bunasi, wa kale sana—ukufika fye na ku nshita sha mu Baibolo. (1 Ishamfumu 1:2-4) Ukufuma fye kale na kale, abanakashi baibela abengi balatensha abalwele. Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pali Elizabeth uwa ku Hungary (1207-31), umwana mukashana wa Mfumu Andrew II. Ateyenye ukwananya ifya kulya ilyo kwali icipowe mu 1226. Pa numa ya ico, ateyenye ukuti ifipatala fikuulwe, kabili atendeke ukutenseshamo aba fibashi. Elizabeth afwile umwaice, ne myaka fye 24, kabili pa nshita fye inono alipeleshe umwine ukulatensha abalwele.

Teti tusosose pa milandu ya kale iya fya bunasi ukwabula ukulanda pali Florence Nightingale. Uyu namayo umuNgeleshi washipa, capamo na banasi 38 alyalwile imibombele ya pa cipatala ca bashilika ica pa Scutari, umushi wa mu Constantinople, ilyo kwali Inkondo ya ku Crimea iya mu 1853 ukufika mu 1856. Ilyo aileko, abalefwa bali amapesenti 60; ilyo afumineko mu 1856, amapesenti ya balefwa yali yanono amapesenti yabili.—Moneni umukululo pe bula 22.

Cimbi icapakamishe sana bunasi cali kabungwe ka Institution of Protestant Deaconesses akali mu Kaiserswerth, ku Germany, umwali Nightingale ilyo ashilaya ku Crimea. Mu kupita kwa nshita, amabumba yambi ayalumbuka aya banasi yalitendeke. Ku ca kumwenako, mu 1903, Agnes Karll atendeke akabungwe ka banasi aka Professional Organization for German Nurses.

Lelo, cimonwa ukuti banasi e bafulisha sana pali bakabomba ba fya bumi bonse. Lipoti wa cipani cilolekesha pa bumi ica World Health Organization atile pali ndakai kwaba banasi na basambilila ifya bunacimbusa ukucila pali 9,000,000 abalebombela mu fyalo 141. Kabili babomba umulimo wacindama icine cine! Ulupapulo lwa The Atlantic Monthly lwatile banasi “bapuminkanya ukutensha, ukwishiba, no kucetekela, ifyaba e fintu fyacindama sana pa kuti umulwele apusuke.” Kanshi kuti calinga twaipusha fwe bene atuti, Kuti twacita shani ukwabula banasi?

Umulimo wa kwa Nasi mu Kuposha Umulwele

Icitabo cimo cilondolola bunasi ukuti “mulimo nasi abomba ku kwafwilisha umulwele ukupola ku bulwele nelyo ifilonda, nelyo ukwafwiwa ukuikalila ukufika pantu engapesha.”

Lelo fingi fyasanshiwamo muli uyo mulimo. Te kupima fye ku citwa lyonse, pamo ngo kumona imituntile ya mutima no kubutuka kwa mulopa. Nasi alabomba umulimo wakakata pa kuti umulwele apole. Ukulingana no lupapulo lwa The American Medical Association Encyclopedia of Medicine, “nasi angwa sana ku fyo umulwele aleyumfwa pa bulwele bwakwe, tangwa sana ku bulwele, kabili afwaisha ukucefyanyako ubukali, no kusakamikwa kwa mulwele, kabili nga cingacitika, ukutandula amalwele yambi.” Ukulunda pali fyo, banasi “balatensha no kulangulukilako, ne co cisanshamo ukukutika no kutekanya ku filesakamika umulwele, no kumutungilila no kumusansamusha.” Kabili nga ca kuti umulwele ali no kufwa, ulu lupapulo lutila umulimo wa banasi waba “kwafwa umulwele ukukanalangulushiwa no kufwa umutalalila.”

Banasi abengi balabomba ifingi ukucila na pali fyo. Ku ca kumwenako, Ellen D. Baer alembele pa fyo apitilemo pa cipatala ca Montefiore Medical Center mu New York City. Pa kupita mu balwele ulucelo, talefwaya ukupitamo fye ulubilo ukwendela pamo na badokota balepula. Alembele ati: “Nalefwaya ukuba pamo na balwele. Nalefwaya ukubafwa mu mipeemene, ukubafwa ukwenda, ukubakakila bwino bwino ifilonda, ukubaasuka amepusho, ukubalondolwela ifintu, no kubasansamushako. Naletemwa bucibusa naleba na bo na balwele e lyo no kubalangulukilako ifyo baleumfwa.”

Ukwabula no kutwishika onse uwatekwako mu cipatala ilyo alwele kuti aibukisha nasi wa cililishi uwali ne mibele iyo ine iya kuipeelesha. Bushe cinshi cifwaikwa pa kuba nasi musuma?

[Icikope pe bula 19]

Florence Nightingale

[Abatusuminishe]

Capeelwe na ba National Library of Medicine