Umwana wenu nga amweba ukuti kuli ifilemusakamika sana, tamufwile ukutendeka ukulatontonkanya ati ‘mwaice sana uyu, nga finshi fingalamusakamika?’ Lelo kuti cawama mwatontonkanya pa fintu fimo ifingalenga alesakamikwa sana.

Ifyo umubili uya ulealuka. Umwana umukashana nga amona ukuti umubili wakwe watendeka ukwaluka kuti atendeka ukusakamana sana, maka maka nga amona ukuti ifilemucitikila te filecitikila abanankwe. Anna, * uuli ne mwaka 20 atile: “Pa banandi bonse nine natampilepo ukufwala akafunga mabele [bra]. Ici calengele ndeumfwa ububi sana, nalemona kwati kwali fimo ifyalubene mu mubili wandi!”

Ukula-aluka mu fyo aleyumfwa. Karen uuli ne myaka 17 atile: “Calempapusha sana, kuti limbi akasuba konse ndi ne nsansa sana e lyo ubushiku natendeka ukulila ukwabula no kwishiba icilengele. Naleumfwa ububi nga nshi!”

Ukuwa icisungu. Kathleen atile: “Ilyo nshilawa icisungu, bamayo balenondolwela ifyo nali no kwishiba ukuti nomba ninkula. Na lyo line, ilyo naile ku mweshi pa muku wa kubalilapo nshaishibe ifya kucita. Naleumfwa kwati ndi ne fiko sana ica kuti nalesamba imiku iingi mu bushiku bumo.”

Ukutiina abanankwe. Marie, uuli ne myaka 18 atile: “Ilyo nali pakati ka myaka 12 ukufika ku 14, nalefwaya sana ukulakonkelesha abanandi. Pa sukulu nalesambilila, nga taulecitako ifyo abanobe balecita ninshi balatendeka ukukucusha.” Anita uuli ne myaka 14 atile: “Fwe baice tulafwaya sana ukutemwikwa ku banensu, nomba nga wamona ukuti abanobe tabakutemwa cilomfwisha ububi.”

Mulemukoselesha ukulanda ifilemusakamika. Pa kubala nalimo kuti alefilwa ukulanda. Lelo mufwile ukumutekanishisha kabili mufwile no kukonka filya Baibolo ilanda ukuti tuleba, ‘abayanguka ukumfwa lelo abakokola ukulanda.’—Yakobo 1:19.

Mulebikako amano nga atila kuli ifilemusakamika. Muleibukisha ukuti umwana wenu acili mwaice, taishiba ifingi ifyo imwe mwaishiba kabili te kuti eshibe ifya kucita nga akwata amafya.—Ilembo ilingamwafwa: Abena Roma 15:1.

Mwilamupeela ifya kucita ifingi. Icitabo citila Teach Your Children Well cilanda ukuti, abaice abakwata ifya kucita ifingi “ilingi balamoneka abasakamikwa sana, e lyo kabili balalwala sana umutwe na mu mala.”—Ilembo ilingamwafwa: Abena Filipi 1:9, 10.

Mulemukoselesha ukulalaala bwangu. Abana imisepela ilingi tabalaala ukulinga na ma-awala balingile ukulalaala cila bushiku. Lelo umwana wenu umukashana nga talelaala sana kuti calenga alanaka sana kabili akalaba sana na masakamika.—Ilembo ilingamwafwa: Lukala Milandu 4:6.

Mulemwafwa ukwishiba ifya kupwisha amasakamika. Ukutukusha umubili kulafwa abakashana bamo ukukanalasakamana sana. Baibolo nayo ilanda ukuti: ‘Ukutukusha umubili kulafwa.’ (1 Timote 4:8) E lyo abakashana bambi nabo basanga ukuti ukulalemba ifilebacitikila kulabafwa ukwishiba ifibasakamika sana. Brittany uuli ne myaka 22 atile: “Ilyo nali umwaice nalelemba amafya yonse ayalengafya ukupwisha. Ici calengafwa sana ukwishiba ifyo naleumfwa pa mafya nalekwata kabili calengafwa ukwishiba ifya kucita.”

Mulemusambilisha ukupitila mu fyo mucita. Bushe mucita shani nga mwakwata amafya? Bushe mulaipeela ifya kucita ifingi e lyo cilya mwamona ukuti mwalafilwa ukufipwisha, mwatendeka ukulabutauka pa kubomba? Bushe mulabombesha ica kuti mwanaka, e lyo mwalafilwa no kucitako ifintu fimbi ifyacindama? Baibolo pa Abena Filipi 4:5 itila: “Lekeni abantu bonse beshibe ukuti muli ba mutembo.” Lyonse muleibukisha ukuti umwana wenu umusepela alamona ifyo mucita kabili alasambilila ku fyo mucita nampo nga fisuma nelyo fibi.