1. Ilyo nkashi aletontonkanya pali munyina uo alefwaya ukupwako, mepusho nshi afwile ukuyipusha?

UMUTWE wa Bena Kristu bonse ni Yesu Kristu uwapwililika kabili intungulushi iisuma. Na lyo line umwanakashi Umwina Kristu nga aupwa, umwina mwakwe uushapwililika alaba umutwe wakwe. Ici inshita shimo kuti calenga calakosela umwanakashi ukunakila umwina mwakwe. Kanshi ilyo nkashi aletontonkanya pali munyina uo alefwaya ukupwako, kuti cawama ayipusha ukuti: ‘Finshi filanga ukuti uyu munyinefwe akaba umutwe wa lupwa umusuma? Bushe ukubombela Yehova eko abikako sana amano mu bumi bwakwe? Nga ca kuti ifi te fyo aba, cinshi cilengele ndemona ukuti akaba umutwe wa lupwa umusuma kabili uukalatungulula bwino ulupwa mu fya kwa Lesa nga twaupana?’ Kwena kuti cawama nkashi ayipusha no kuti: ‘Mibele nshi iisuma iyo nakwata iikalenga icupo cesu ukuwama? Bushe nalitekanya kabili bushe nine kapekape? Bushe nalikwata bucibusa bwakosa na Yehova?’ (Luk. Mil. 4:9, 12) Ifyo nkashi apingulapo ukucita ilyo ashilaupwa kuti fyalenga aba ne nsansa mu cupo nelyo iyo.

2. Finshi twalasambilila muli cino cipande?

² Bankashi Abena Kristu abengi nga nshi baliba ifya kumwenako ifisuma pantu balanakila abena mwabo. Tulingile ukulabatasha! Tulatemwa nga nshi ukulabombela Yehova capamo na ba abanakashi bacishinka. Muli cino cipande, Twalalanda pa masuko ya aya mepusho yatatu: (1) Mafya nshi yamo ayo abakashi nalimo bengakwata? (2) Mulandu nshi abakashi balingile ukusalilapo ukulanakila abalume babo? (3) Finshi abalume Abena Kristu na bakashi Abena Kristu bengasambilila pa kunakila kuli Yesu, kuli Abigaili, na kuli Maria uwali umukashi wa kwa Yosefe kabili nyina wa kwa Yesu?

3. Mulandu nshi abaupana bonse limo bakwatila amafya?

³ Icupo bupe ubwapwililika ubo Lesa atupeela, lelo fwe bantu tatwapwililika. (1 Yoh. 1:8) E mulandu wine Icebo ca kwa Lesa cebela abaupana ukuti “bakaba na macushi mu bumi bwabo.” (1 Kor. 7:28) Natulandeko pa mafya yamo ayo abakashi nalimo bengakwata.

4. Cinshi nalimo cingalenga umukashi alamona kwati nga alenakila umwina mwakwe ninshi tacindama?

⁴ Inshita shimo ifyo umwanakashi bamukushishe e lyo na uko akulile, kuti fyalenga alamona kwati nga alenakila umwina mwakwe ninshi tacindama. Ba Marisol aba ku America balandile ukuti: “Uko nakulile, abanakashi lyonse balebasambilisha ukuti bafwile fye ukulingana na baume muli fyonse. Nalishiba ukuti Yehova e wabikako bumutwe kabili afwaya abanakashi ukuti balenakila abena mwabo, lelo abanakashi nabo bene balingile ukucindikwa. Na lyo line taca-anguka ukuti lyonse ndenakila ubutungulushi bwa bena mwandi, pantu ifyo aba muli ici calo balanda filenga cilemoneka kwati nshilingile ukulanakila abena mwandi.”

5. Finshi fimo ifyapusana ne fyo Baibolo ilanda ifyo abantu bamo balanda pa banakashi?

⁵ Limo umwanakashi kuti aupwa ku mwaume uutontonkanya ukuti abaume balicindamapo sana pa banakashi. Nkashi Ivon uwikala ku South America alandile ukuti: “Ine ku mwesu abaume e babalilapo ukulya e lyo abanakashi balya pa numa. Abana abakashana babenekela ukwipika no kupyanga, lelo abana abalumendo bena balababombela kuli banyinabo e lyo na kuli bankashi yabo, kabili babeba ukuti bena cimo ne ‘mfumu ya pa ng’anda.’” Nkashi Yingling uwikala ku Asia atile: “Mu lulimi lwesu mwaliba insoselo iyalola mu kuti umwanakashi talingile ukuba uwacenjela nelyo ukwishiba ifya kubomba imilimo iyalekanalekana. Umulimo wakwe kubomba imilimo yonse iya pa ng’anda, lelo tasuminishiwa ukulanda ifyo aletontonkanya ku mulume wakwe.” Umwaume uushilanga ukutemwa kabili uushikonka ifyo Baibolo ilanda, alalenga umukashi wakwe ukukanaikala bwino, alafilwa ukupashanya Yesu, kabili alafulwisha Yehova.—Efes. 5:28, 29; 1 Pet. 3:7.

6. Finshi bankashi abaupwa bafwile ukulacita pa kuti babe sana ifibusa fya kwa Yehova?

⁶ Nga fintu twasambilile mu cipande cafumineko, Yehova enekela abalume Abena Kristu ukulasakamana indupwa shabo mu fyo bakabila mu fya kwa Lesa, ukulenga baleumfwa ukuti balicingililwa, e lyo no kulabapekanishisha ifyo bakabila mu mikalile. (1 Tim. 5:8) Na lyo line bankashi abaupwa nabo balingile ukulasangako inshita cila bushiku iya kubelengako Icebo ca kwa Lesa no kulatontonkanya sana pa fyo balebelenga, e lyo no kulapepa kuli Yehova ukufuma pa nshi ya mutima. Nomba taca-anguka ukucita ifi. Bankashi abaupwa balikwata ifya kucita ifingi, kanshi nalimo kuti balamona ukuti tabakwata inshita na maka ya kucita ifi twalandapo. Lelo calicindama ukuti balesangako inshita ya kucita ifi. Mulandu nshi? Pantu Yehova afwaya ukuti ifwe umo umo twaba sana ifibusa fyakwe kabili twatwalilila ukuba ifibusa fyakwe.—Imil. 17:27.

7. Cinshi cingalenga ca-angukila umukashi ukulanakila umwina mwakwe?

⁷ Kwena nalimo umukashi afwile ukubombesha pa kuti alenakila umwina mwakwe uushapwililika. Na lyo line, kuti camwangukila ukulanakila umwina mwakwe nga ca kuti aishiba bwino ico Baibolo ilandila ukuti alingile ukulamunakila kabili asumina ne fyo ilanda.

8. Nga fintu ilembo lya Abena Efese 5:22-24 lilanda, mulandu nshi umukashi Umwina Kristu alingile ukusalilapo ukulanakila umwina mwakwe?

⁸ Umukashi Umwina Kristu alasalapo ukulanakila umwina mwakwe pantu e fyo Yehova afwaya  alecita. (Belengeni Abena Efese 5:22-24.) Alicetekela Wishi wa ku muulu pantu alishiba ukuti alimutemwa kabili te kuti amwebe ukucita ifintu ifishingamuwamina.—Amala. 6:24; 1 Yoh. 5:3.

9. Finshi fingacitika nga ca kuti umukashi alekonka ifyo Yehova amweba ukuti alingile ukulanakila umulume wakwe?

⁹ Abantu ba muli ici calo bakoselesha abanakashi ukusula amafunde ya kwa Yehova, kabili babeba ukuti nga balenakila abena mwabo ninshi tabacindama. Na lyo line abatontonkanya ifi tabaishiba Lesa wesu uwaba no kutemwa. Yehova te kuti apeele abana bakwe abanakashi abo atemwa nga nshi ifunde ilingalenga balamona kwati tabacindama. Nkashi uwesha na maka ukulakonka ifyo Yehova amweba ukulacita alalenga mu lupwa lwakwe mwaba umutende. (Amalu. 119:165) Ukucita ifi kuti kwalenga ifintu fyamuwamina, fyawamina umwina mwakwe, e lyo na bana.

10. Masambililo nshi twingasambilila ku fyalandile ba Carol?

¹⁰ Umukashi nga alenakila umulume wakwe uushapwililika, ninshi alelanga ukuti alitemwa Yehova uwabikileko bumutwe kabili alimucindika. Ba Carol abekala ku South America batile: “Nalishiba ukuti abalume bandi kuti balufyanya. Nalishiba no kuti ifyo ncita nga balufyanya filalanga ifyo nacindika bucibusa bwandi na Yehova. Kanshi ndesha ukutwalilila ukulanakila abena mwandi pantu ndafwaya ukusekesha Yehova.”

11. Cinshi ca-afwile nkashi Aneese ukulaelela, kabili finshi twingasambilila ku fyo alandile?

¹¹ Kuti cakosela umukashi ukucindika no kunakila umulume wakwe nga aleumfwa ukuti umulume wakwe tabika amano ku fyo omfwa na ku fimusakamika. Moneni ifyo nkashi uwaupwa Aneese acita ifya musango uyu nga fyacitika. Atile: “Nshitwalilila ukwenda ne cikonko ku mukoshi. Ndebukisha ukuti bonse tulalufyanya. Ico mfwaisha ukucita kulaelela abena mwandi nge fyo Yehova eleela. Nga nacita ifi ndaba ne nsansa na kabili.” (Amalu. 86:5) Umukashi nga ale-elela, ilingi line cilamwangukila ukunakila umwina mwakwe.

12. Malyashi nshi yamo ayaba mu Baibolo?

¹² Abantu bamo bamona ukuti umuntu nga alenakila ninshi ni kuwe. Nomba ubu bufi bwafiita fititi. Mu Baibolo mwaliba amalyashi  ya bantu abengi abalenakila lelo abali abashipa nga nshi. Moneni ifyo twingasambililako kuli Yesu, kuli Abigaili na kuli Maria.

13. Cinshi calenga Yesu alenakila Yehova? Londololeni.

¹³ Yesu alanakila Yehova, nomba ici tacalola mu kuti tacenjela nelyo taishiba bwino ifya kubomba imilimo. Filya Yesu alesambilisha bwino sana kabili mu nshila iya-anguka fyalelanga ukuti ali uwacenjela. (Yoh. 7:45, 46) Yehova alishibe ukuti Yesu alishiba bwino ifya kubomba imilimo. E co amusuminishishe ukubombela pamo nankwe ilyo alebumba umuulu ne sonde. (Amapi. 8:30; Heb. 1:2-4) Kabili ukutula apo Yesu abuukiile, Yehova alimupeela “amaka yonse mu muulu na pano isonde.” (Mat. 28:18) Nangu ca kuti Yesu alishiba bwino ifya kubomba imilimo, taicitila fye ifyo umwine alefwaya, lelo alakonka ubutungulushi bwa kwa Yehova. Mulandu nshi? Pantu alitemwa Wishi.—Yoh. 14:31.

14. Finshi abalume bengasambilila (a) ku fyo Yehova amona abanakashi? (b) ku fyaba mu Amapinda 31?

¹⁴ Ifyo abalume bengasambililako. Ifi Yehova aeba abakashi ukuti balingile ukulanakila abalume babo, tacipilibula ukutila amona abaume ukuti balicindamapo pa banakashi. Yehova alisala abanakashi e lyo na baume ukuti bakateke pamo na Yesu pa kulanga ukuti tamona abaume ukuti balicindama ukucila abanakashi. (Gal. 3:26-29) Yehova alilangile ukuti alicetekela umwana wakwe ilyo amupeele amaka. Umulume na o kuti apeelako umukashi wakwe amaka yamo. Icebo ca kwa Lesa calilondolola imilimo imo iyo umukashi wa mano abomba. Citila alangalila imilimo ya pa ng’anda, kuti ashita ibala no kulisakamana, kabili kuti acitako na makwebo. (Belengeni Amapinda 31:15, 16, 18.) Te musha uushingalanda ifyo aletontonkanya. Lelo umulume wakwe alimucetekela kabili alakutika ilyo alemweba ifyo aletontonkanya. (Belengeni Amapinda 31:11, 26, 27.) Nga ca kuti umwaume alecindika umukashi wakwe muli iyi nshila, cikangukila umukashi wakwe ukulamunakila.

15. Finshi abakashi bengasambilila kuli Yesu?

¹⁵ Ifyo abakashi bengasambililako. Nangu ca kuti Yesu alicitile ifintu ifikalamba sana kabili ifingi, tomfwa ukuti ifi anakila Yehova ngo mutwe wakwe ninshi tacindama. (1 Kor. 15:28; Fil. 2:5, 6) Ifi fine e fyo caba na ku mwanakashi wa mano uupashanya Yesu. Tamona kwati nga alenakila umulume wakwe ninshi tacindama. Alatungilila umulume wakwe, te pa mulandu fye wa kuti alimutemwa, lelo icikalamba icilenga alemutungilila ni co alitemwa Yehova kabili alimucindika.

16. Ukulingana na 1 Samwele 25:3, 23-28, mafya nshi Abigaili akwete? (Moneni icikope icili pa nkupo.)

¹⁶ Abigaili aupilwe kuli Nabali. Uyu mwaume ali kaitemwe, ali ne cilumba, kabili taletasha. Na lyo line, Abigaili alafwaya icupo cakwe ukupwa, nga tacitilepo nangu cimo ilyo Davidi na baume ali nabo balefwaya ukwipaya umwina mwakwe. Lelo alicitilepo cimo pa kuti acingilile umwina mwakwe Nabali e lyo na ba mu ng’anda yakwe. Elenganyeni ifyo ashipile ilyo aile mu kukumanya abaume 400 abali ne fyanso, no kulanshanya na Davidi mucinshi mucinshi. Ali-itemenwe ukumupeelelamo umulandu pa fyo umwina mwakwe acitile. (Belengeni 1 Samwele 25:3, 23-28.) Davidi alimwene ukuti Yehova e wabomfeshe ulya umwanakashi uwali uwashipa ukumweba amashiwi ayalengele ecita ulubembu ulukalamba.

17. Finshi abalume bengasambililako ku lyashi lya kwa Davidi na Abigaili?

¹⁷ Ifyo abalume bengasambililako. Abigaili ali mwanakashi wa mano. Davidi na o alilangile ukuti wa mano ilyo akutike ifyo Abigaili amwebele. Ici calengele Davidi eipaya abantu ba kaele. Nga filya Davidi acitile, umulume wa mano na o alabika sana amano ku fyo umwina mwakwe aletontonkanya ilyo ashilapingula pa fintu ifyacindama. Nalimo ukukutika ku fyo umukashi wakwe alelanda kuti kwalenga apingula bwino pa fintu.

18. Finshi abakashi bengasambililako ku ca kumwenako ca kwa Abigaili?

 ¹⁸ Ifyo abakashi bengasambililako. Umukashi uwatemwa Yehova kabili uwamucindika, alalenga mu lupwa lwakwe mwaba insansa, nangu ca kuti umwina mwakwe tabombela Yehova nelyo takonka amafunde ya kwa Yehova. Tafwailisha inshila ya kupwishishamo icupo. Lelo alacindika umwina mwakwe kabili alamunakila, ne ci kuti calenga umwina mwakwe asambilila pali Yehova. (1 Pet. 3:1, 2) Nangu ca kuti umulume wakwe tapingwilepo ukutendeka ukubombela Yehova, Yehova akaba ne nsansa nga amona ukuti umukashi alenakila umulume wakwe kabili ali ne cishinka kuli ena.

19. Ni lilali umukashi ashinganakila umulume wakwe?

¹⁹ Umukashi Umwina Kristu uunakila, takacite ifyo umwina mwakwe amweba nga ca kutila kuti fyalenga atoba amafunde nelyo amashinte ya mafunde ya mu Baibolo. Ku ca kumwenako, finshi nkashi afwile ukucita nga ca kuti umwina mwakwe uushili Nte amweba ukubepa, ukwiba, nelyo ukucita fimo ifyo Amalembo yakanya? Abena Kristu bonse ukubikako fye na bankashi abaupwa, uo balingile ukubalilapo ukunakila ni Yehova Lesa. Nga ca kuti nkashi bamweba ukucita ifipusene ne fyo amashinte ya mafunde ya mu Baibolo yalanda, alingile ukukaana kabili afwile ukushipa no kulondolola mu nshila iisuma ico akaanina ukucita ifyo umwina mwakwe amwebele.—Imil. 5:29.

20. Twaishiba shani ukuti Maria ali sana cibusa wa kwa Yehova?

²⁰ Maria ali sana cibusa wa kwa Yehova. Ukwabula no kutwishika alishibe sana Amalembo. Ilyo Maria alelanshanya na Elisabete nyina wa kwa Yohane Kabatisha, alyambwile Amalembo ya ciHebere ukucila pa miku 20. (Luka 1:46-55) Tontonkanyeni na pali ici: Nangu ca kuti Maria alikobekelwe kuli Yosefe, malaika wa kwa Yehova tabalilepo ukumoneka kuli Yosefe. Malaika alandile na Maria mu kulungatika no kumweba ukuti ali no kufyala Umwana wa kwa Lesa. (Luka 1:26-33) Yehova alishibe bwino Maria kabili alishibe ukuti ali no kutemwa Umwana wakwe e lyo no kulamusakamana bwino. Te kuti tutwishike no kutwishika ukuti na lintu fye Yesu afwile abwelelamo na ku muulu, Maria alitwalilile ukuba na bucibusa busuma na Yehova.—Imil. 1:14.

21. Finshi abalume bengasambilila ku fyo Baibolo yalanda pali Maria?

 ²¹ Ifyo abalume bengasambililako. Umulume wa mano alomfwa bwino nga ca kuti umukashi wakwe alishiba bwino Amalembo. Tomfwa ububi no kutontonkanya ukuti nalimo umukashi wakwe alefwaya ukuba umutwe wa lupwa. Alishiba ukuti nga ca kuti umukashi wakwe aishiba bwino Baibolo na mashinte ya mafunde ya mu Baibolo, kuti aafwa ulupwa lwakwe. Na lyo line, nangu ca kuti umukashi wakwe alisambilila sana ukumucila, afwile ukwishiba ukuti mulimo wakwe ukutungulula ulupwa mu fya kwa Lesa pamo ngo kutungulula amapepo ya lupwa.—Efes. 6:4.

22. Finshi abakashi bengasambilila kuli Maria?

²² Ifyo abakashi bengasambililako. Umwanakashi afwile ukulanakila umwina mwakwe. Na lyo line, afwile ukulacita ifingalenga atwalilila ukuba ne citetekelo icakosa. (Gal. 6:5) Kanshi afwile ukulapaatulako inshita ya kuisambilisha no kulatontonkanya sana pa fyo alesambilila. Ici cikamwafwa ukutwalilila ukutemwa Yehova no kumucindika, kabili cikalenga akaleba ne nsansa ilyo alenakila umwina mwakwe.

23. Bushe abakashi banonkelamo shani nga balenakila abena mwabo, kabili bushe ukucita ifi kulenga shani aba mu lupwa na ba mu cilonganino banonkelamo?

²³ Abakashi abatwalilila ukunakila abena mwabo pa mulandu wa kuti balitemwa Yehova, balaba ne nsansa icine cine kabili balateka imitima ukucila abashinakila bumutwe ubo Yehova abikako. Balaba ifya kumwenako ifisuma kuli bamunyinefwe bacaice na bankashi bacaice. Kabili balalenga mu lupwa na mu cilonganino mwaba ukutemwa no mutende. (Tito 2:3-5) Muno nshiku, pa babomfi ba kwa Yehova aba cishinka, abengi banakashi. (Amalu. 68:11) Kanshi nampo nga tuli baume nelyo nga tuli banakashi, bonse fye twalikwata umulimo uwacindama mu cilonganino. Kanshi mu cipande cikonkelepo tukasambilila pa fyo ifwe umo umo tufwile ukulacita.