FWE BANTU TWALIIBELA MU NSHILA ISHINGI, KU CA KUMWENAKO, TULALEMBA, TULALENGA, TULAPANGA IFINTU, KABILI TULATONTONKANYA NA PA MEPUSHO AYACINDAMA: Cinshi kwabela imyulu ne sonde? Twaishilebako shani? Cinshi twabela pano calo? Bushe ifintu fikaba shani ku ntanshi?

Abantu bamo tabafwaya ukutontonkanya pa mepusho ya musango uyu pantu bamona kwati te kuti basange amasuko. Bamo balanda ukuti aya amepusho tayacindama pantu ifya mweo fyonse fyasangwike fye. Ba William Provine, abasambilila sana ilyashi lya kale ne fya mweo batile: “Takwaba balesa, takwaba icalenga tube pano calo, kabili takwaba umulandu wa kulakonkela amafunde.”

Na lyo line, bambi bena batontonkanya ukuti ifyalandile ba William Provine te fya cine pantu balimona ukuti ifintu fyonse fyalikwata amafunde ayo fikonka. Balapapa sana nga bamona ububumbo ne fyo abantu bapashanya ububumbo pa kupanga ifintu. Na kabili ificitika cila bushiku e lyo no bubumbo filalenga baishiba ukuti kwaliba uwabumbile ifintu fyonse uwakwatisha amano.

Ukutontonkanya pali ifi kwalilenga abantu bamo abaishibe ukuti ifintu fyasangwike fye baaluke mu fyo basumiinemo. Lekeni tulande pa bantu babili.

BADOKOTA ALEXEI MARNOV ABASAMBILILA PA FYA KULEPULA BONGOBONGO BATILE: “Pa masukulu yonse ayo nasambililepo baletusambilisha ukuti Lesa takwaba no kuti ifintu fyonse fyasangwike fye. Na kabili abantu balemona ukuti onse uwasumiine ukuti Lesa e ko aba, ninshi mutuutu.” Nomba mu 1990 ba Alexei Marnov balyalwike mu fyo baletontonkanya.

Balandile ukuti: “Ukufuma fye na kale ndafwaisha ukwishiba ifyo ifintu pamo nga bongobongo fyapangwa ne fyo fibomba. Bongobongo yalipangwa mu nshila ya kupapusha ukucila icintu icili conse. Nomba bushe bongobongo baipangiile ukuti ileishiba ifintu e lyo yafwa? Nalimwene ukutila ifi te kuti ficitike. E ico natendeke ukutontonkanya nati: ‘Cinshi twabela pano calo? Ilyo natontonkenye sana pali ici cipusho, e lyo naishibe ukuti kwaliba Kabumba.”

Apo ba Alexei balefwaisha ukwishiba ico twabela pano calo, balitendeke ukusambilila Baibolo. Lyena abena mwabo ababomba imilimo ya budokota kabili abasumiine ukuti Lesa takwaba balitendeke ukusambilila Baibolo pa kuti bashinine abena mwabo ukuti ifyo balesambilila fya bufi. Nomba pali ino nshita bonse babili balisumina ukuti Lesa e ko aba kabili balishiba ico abantunse babela pano calo nga fintu Baibolo ilanda.

BA DR. HUABI YIN BASAYANTISTI ABASAMBILILA PA MAKA YABA MU MWELA. Ba Huabi Yin balisambilile sayansi pa myaka iingi kabili balifwailishe pa maka ayaba mu mwela. Muli aya maka (pamo nga ayaba mu kasuba) mwaliba utuntu tumo utulenga aya maka yabeko.

“Ba Huabi batile: “Lyonse ilyo twasambilila pa cintu ico tushaishibe pa bubumbo, tulamona ifyo ifintu fibomba bwino ukucila ifyo twaishibe, nomba pa kuti filebomba bwino ifi kufwile kwaba amafunde ayo fikonka. E ico naletontonkanya ukuti, ‘bushe aya mafunde yaishilebako shani? Nga ca kuti tulingile ukubikako sana amano pa kuti umulilo ulefumya icikabilila icalinga, ninshi kwaliba no ulenga akasuba kalefumya fye icikabilila icalinga.’ Mu kuya kwa nshita, nalisumiine ukuti amashiwi ya kutendekelako ayaba mu Baibolo ya cine ayatila: ‘Pa kutendeka Lesa apangile umuulu e lyo ne sonde.’”—Ukutendeka 1:1.

Abasambilila sana sayansi balyasuka amepusho pamo nga: Bushe bongobongo ibomba shani? Bushe akasuba kapanga shani icikabilila no lubuuto? Nomba nga fintu ba Alexei na ba Huabi basangile, Baibolo ilasuka amepusho ayacindama pamo nga: Cinshi kwabela imyulu ne sonde? Cinshi kwabela amafunde ayo ifyabumbwa fikonka? E lyo na cinshi twabela pano calo?

Baibolo ilanda pe sonde ukuti: ‘[Lesa] talipangiile apa fye, lelo alipangile ukuti lileikalwamo.’ (Esaya 45:18) Kwena kwaliba ico Lesa apangiile isonde, kabili mu cipande cikonkelepo twalamona ifyo Lesa afwaya ifintu ukuba ku ntanshi ifyalengele ukuti apange ifya mweo.