Bushe ifya mu muulu na pe sonde e ko fyali ukutula na kale?

Pa Ukutendeka 1:1 patila: “Pa kutendeka Lesa apangile umuulu e lyo ne sonde.”

Ilyo umwaka wa 1950 ushilafika basayantisti baishibe ukuti ifya mu muulu na pe sonde e ko fyali ukufuma fye na kale, nomba ukulingana ne fyo basanga pali ino nshita, basayantisti baisaishiba ukuti ifya mu muulu na pe sonde fyabumbilwe fye.

Bushe isonde lyalemoneka shani pa kubala?

Pa Ukutendeka 1:2, 9 palondolola ukuti kale pe sonde “tapaali nangu cimo,” pali fye amenshi.

Ifi fine e fyo na basayantisti basanga. Ba Patrick Shih abasambilila pa fya mweo balandile ukuti, “ilyo isonde lyapangilwe tapali umwela uwa kupeema kabili tapali icintu nangu cimo.” Magazini beta ukuti Astronomy yatile: “Ifyo basanga nomba line filanga ukuti kale pe sonde pali fye amenshi. Tapaali umushili uwauma.”

 Bushe ifintu mulwelele fyatendeke shani ukwaluka?

Pa Ukutendeka 1:3-5 palanga ukuti kale pe sonde pali imfifi pa mulandu wa kuti ulubuto ulwalefuma ku kasuba talwalepula ukufika pe sonde. Pa numa Lesa aishilebikako akasuba e lyo no mweshi, ici calengele kube ulubuuto ne mfifi.—Ukutendeka 1:14-18.

Aba mu kabungwe ka Smithsonian Environmental Research Center batile lubuuto fye ulunono ulwalepula ukufika pe sonde. Balandile no kuti, “pe sonde pali fye fubefube iyatikama, lyena pa numa fubefube yalipwile kabili ulwelele lwalimoneke.”

Bushe ifya mweo fyakonkene shani ukupangwa pe sonde?

Ifyaba pa Ukutendeka 1:20-27 filanga ukuti Lesa abalilepo ukupanga isabi, ifyuni, inama e lyo na bantunse. Basayantisti balanda ukuti isabi e lyabalilepo ukupangwa kabili palipitile inshita pa kuti inama na shimbi shipangwe e lyo nga muntu ena palipitile imyaka iingi pa kuti abeko.

Abantu bamo balanda ukuti ifyo Baibolo ilanda fyalipusana ne fyo basayantisti basanga. Lelo icilenga balande ifi ni co tabomfwikisha ifyo Baibolo ilanda.

Baibolo tailanda ukuti umuulu ne sonde fyapangilwe imyaka 6,000 iyapita. Lelo ilanda ukuti pa “kutendeka” Lesa apangile umuulu ne sonde. (Ukutendeka 1:1) Baibolo tayalandapo imyaka iyapitapo ukutula apo Lesa apangile ifi fyonse.

Baibolo tailanda ukuti ifya mweo fyonse pe sonde fyapangilwe mu nshiku fye ishi shine 6. Lelo ibomfya ishiwi lya kuti “ubushiku” pa kulanda pa nshita iyalepitapo. Ku ca kumwenako, Lesa apangile ifya mu muulu na pe sonde mu “nshiku” 6 isho balandapo mwi buuku lya Ukutendeka icipandwa 1, ishi nshiku bashita no kuti, “ubushiku Yehova * Lesa apangilemo isonde no muulu.” (Ukutendeka 2:4) Kanshi ishi nshiku 6 umo Lesa abumbiile isonde e lyo ne fya mweo kuti shaimininako inshita iitali iyapitilepo pa kuti ifi fyonse fibumbwe.

Baibolo tayalandapo ukuti ifintu ifyabumbwa kale te kuti fyaluke mu fyo fimoneka. Ibuuku lya Ukutendeka lilanda ukuti inama shapangilwe mu “misango ya shiko.” (Ukutendeka 1:24, 25) Ili ishiwi Baibolo yabomfya ilya kuti “umusango” lilosha ku musango wa fintu ifyalekanalekana. Kanshi icintu cimo kuti caba mu misango iyalekanalekana. Na kabili ili shiwi lilosha na mu kuti mu kuya kwa nshita icintu cimo kuti ca-aluka mu fyo cimoneka.

 Muletipo Shani?

Nge fyo tulandilepo, Baibolo yalilanda ukwabula no kupita na mbali ifyo ifya mu muulu na pe sonde fyaishilebako, ifyo isonde lyalemoneka e lyo ne fyo ifya mweo fyaishilebako. Apo Baibolo yalilanda pali ifi fyonse, yalilanda na pa wa fibumbile. Icitabo ca Encyclopaedia Britannica citila, “kwaliba uwakwatisha amaka ukucila abantunse uwapangile ifya mweo fyonse kabili ifi fine e fyo na basayantisti basanga.” *