1. Bushe Yehova aisokolwele shani kuli Mose, kabili mulandu nshi acitile ifi?

INSHITA imo Lesa aliisokolwele kuli Mose ilyo amwebele ishina lyakwe ne mibele yakwe. Imibele ya kubalilapo iyo alandilepo luse no mutembo nelyo inkumbu. (Belengeni Ukufuma 34:5-7.) Yehova afwaya nga alandile sana pa maka yakwe nelyo pa mano yakwe. Lelo apo Mose alefwaya ukushininkisha nga ca kuti Lesa ali no kumwafwa, Yehova alandile sana pa mibele iyalelangilila ukuti alefwaya sana ukwafwa abantu bakwe. (Ukufu. 33:13) Bushe tamwatemwa ifi Lesa alandile pali iyi mibele iisuma ilyo ashilalanda pa mibele imbi? Muli cino cipande twalalanda sana pa nkumbu, e kutila ukulangulukilako abalecula no kulafwaisha ukubafwa.

2, 3. (a) Finshi filanga ukuti abantu bafyalwa fye ne nkumbu? (b) Mulandu nshi cicindamine ukusambilila pa nkumbu?

² Abantu babumbilwe mu cipasho ca kwa Lesa. Kanshi apo Yehova aliba ne nkumbu, na ifwe mu cifyalilwa fye tulabika amano ku bantu bambi. Nangu fye bantu abashaishiba Lesa wa cine baliba ne nkumbu. (Ukute. 1:27) Mu Baibolo mwaliba amalyashi ayengi ayalanda pa nkumbu. Ilyashi limo ni lilya ililanda pali bacilende babili  abalekansanina pa mwana abaile kuli Solomone ukuti abapingwileko umulandu, pantu bonse baleti ulya ali mwana wabo. Ilyo Solomone alandile ukuti bakanye umwana pa kati, nyina wa mwana alyumfwile inkumbu. Inkumbu shalengele nyina akaanye ukwipaya umwana kabili aebele imfumu ukupeela umwanakashi uo alekansana nankwe umwana. (1 Isha. 3:23-27) Na kabili kuti mwaibukisha ilyashi lilanda pa mwana umwanakashi uwa kwa Farao uwapuswishe akanya ka Mose. Nangu ca kuti alishibe ukuti umwana uo asangile ali wa baHebere kabili alingile ukwipaiwa, “amumfwilile uluse” kabili apingwilepo ukukusha ulya mwana kwati fye mwana wakwe.—Ukufu. 2:5, 6.

³ Mulandu nshi mulingile ukulafwaisha ukusambilila pa nkumbu? Pantu Baibolo imukoselesha ukulapashanya Yehova. (Efes. 5:1) Nangu ca kuti fwe bantu tufyalwa ne nkumbu, apo tuli bana ba kwa Adamu abashapwililika tulaba na bukaitemwe. Inshita shimo cilatukosela ukusalapo nampo nga kwafwa abantu bambi nelyo nga kubika fye amano ku fyo tulefwaya. Abantu bamo balafilwa ukusalapo bwino ifya kucita. Finshi fingamwafwa ukulayafwa abantu e lyo no kulababikako amano? Ica kubalilapo, mulingile ukulabeebeeta ifyo Yehova alanga inkumbu ne fyo abantu bambi balanga inkumbu. Ica bubili, mulingile ukwishiba ifyo mwingapashanya Lesa ne fyo mwinganonkelamo nga mulemupashanya.

4. (a) Mulandu nshi Yehova atumine bamalaika ku Sodomu? (b) Bushe ilyashi ililanda pali Lote na bana bakwe abanakashi litusambilisha finshi?

⁴ Mu Baibolo mwaliba amalyashi ayengi pa fyo Yehova alangile inkumbu. Tontonkanyeni pa fyo Lesa acitiile Lote. Ifyabipa ifyo abantu abaleika mu musumba wa Sodomu na Gomora balecita fyalelenga Lote umwaume uwali uwalungama aleba no “bulanda nga nshi.” E ico Lesa apingwilepo ukwipaya balya abantu abalecita ifyabipa. (2 Pet. 2:7, 8) Lesa atumine bamalaika ku kupususha Lote. Bamalaika bacincinshe Lote no lupwa lwakwe ukufulumuka muli iyi misumba iyali no konaulwa. Baibolo itila: “Ilyo aleshingashinga, e lyo bamalaika, pa mulandu wa kuti Yehova alimumfwilile uluse, bamwikete ku kuboko, baikata no kuboko kwa mukashi wakwe na maboko ya bana bakwe babili abanakashi e lyo bamufumya no kuyamusha ku nse ya musumba.” (Ukute. 19:16) Bushe ifi Yehova acitile tafilanga ukuti aleshiba bwino amafya ayo abantu bakwe aba cishinka limo bakwata?—Esa. 63:7-9; Yako. 5:11; 2 Pet. 2:9.

5. Bushe ifyo amalembo yamo pamo nga 1 Yohane 3:17 yalanda fitwafwa shani ukusambilila ukuba ne nkumbu?

⁵ Yehova tapelela fye pa kuba ne nkumbu lelo alasambilisha na bantu bakwe umulandu cacindamina ukuba ne nkumbu. Natulande pe funde Lesa apeele abena Israele ilyalelanda pa kupoka insalu ya muntu ukuba iciikatilo. (Belengeni Ukufuma 22:26, 27.) Uwakongweshe umubiye nga alyuma umutima nalimo kuti apoka insalu ku muntu akongweseshe, no kumusha ukwabula ica kufimbana. Lelo Yehova alisambilishe abantu bakwe ukukanacita ica musango uyu. Abantu ba kwa Lesa balingile ukuba ne nkumbu. Bushe amashiwi ayatutungulula ayaba muli ili ifunde te kuti yalenge na ifwe tuleba ne nkumbu? Bushe kuti twatemwa uwa bwananyina alecula e lyo ninshi natukwata amaka ya kumwafwa?—Kol. 3:12; Yako. 2:15, 16; belengeni 1 Yohane 3:17.

6. Finshi tulesambilila kuli filya Yehova alebelela abena Israele uluse nga babembuka?

⁶ Yehova aleumfwila abena Israele uluse na lintu balebembuka. Baibolo itila: “Yehova Lesa wa fikolwe fyabo alebatumina inkombe shakwe, ukushituma libili libili, pantu alyumfwilile uluse abantu bakwe ne cifulo  cakwe ica kwikalamo.” (2 Imila. 36:15) Bushe na ifwe tatulingile ukulaumfwila abantu uluse abalelanga ukutila kuti balapila kabili abo Lesa engatemwa? Yehova tafwaya ukuti umuntu nangu umo akafwe ilyo akapingula abantu. (2 Pet. 3:9) Kanshi natutwalilile ukulasoka abantu mpaka Lesa akafumyepo ababifi.

7, 8. Mulandu nshi aba mu lupwa lumo basuminine ukuti Yehova alibalangile inkumbu?

⁷ Fingi twingalandapo ifilanga ukuti Lesa wa nkumbu. Natulande pa fyacitikile ulupwa lumo umwali umwana uwa myaka 12 uo twalaita ati Milan. Ifi fyacitike ku kutampa kwa myaka ya ba 1990 ilyo kwali akukansana kwa mishobo. Ba Milan, ndume nabo, abafyashi babo e lyo na ba Nte bambi bali muli basi iyalefuma ku Bosnia ukuya ku Serbia. Baleya ku kulongana kwa citungu uko abafyashi ba ba Milan bali no kubatishiwa. Lelo ilyo bafikile pa mupaka wa calo, abashilika bafumishe ulu lupwa muli basi pa mulandu wa mushobo wabo; na lyo line balilekele aba bwananyina bambi ukutwalilila pa bulendo bwabo. Pa numa ya kwikalika ulu lupwa inshiku shibili, umukalamba wa bashilika abalebombela pa mupaka wa calo aipwishe umukalamba wa bashilika pa redio ifyo alingile ukucita ku bantu aikete. Uyu mushilika aiminine mupepi na ulu lupwa, kanshi balyumfwile ifyo umukalamba wa bashilika ayaswike, ati, “Bafumyeni fye no kubapika imfuti!”

⁸ Ilyo umushilika alelanshanya na bashilika bambi, abaume babili balishile no kutotosha ulu lupwa ukuti nabo bali ni ba Nte. Aba abaume baumfwile ifyacitikile ulu lupwa ku bali muli basi. Aba baume baebele ba Milan na bandume nabo ukunina muli motoka pa kupita pa mupaka wa calo, pantu tabalelolesha pa fipepala fya bana ifya kwingililapo mu calo. Lyena baebele abafyashi ba ba Milan ukupita ku numa ya kayanda baleceeceetelamo ifipepala fya kwingilila mu calo pa kuti bakumanine ku ntanshi. Ba Milan calibapeseshe amano tabaishibe nampo nga balingile ukuseka nelyo nga kulila. Abafyashi babo baipwishe abaume ati, “Bushe muletontonkanya ukuti bakulatutamba fye uko tuleya?” Lelo ilyo batendeke ukwenda cali kwati abashilika tabalebamona uko baleya nangu ca kuti balebalolesha. Abafyashi na bana balikumene ku lubali lumbi ulwa mupaka. Balile ku musumba ukwabelele ukulongana kwa citungu, kabili balishininkishe ukuti Yehova alyaswike ipepo ilyo bapepele ukuti abafwe. Twalishiba ukuti Baibolo itweba ukuti te lyonse Yehova acingilila ababomfi bakwe mu mu kulungatika. (Imil. 7:58-60) Na lyo line ba Milan balilandile ifyo baumfwile, batile, “Cali kwati bamalaika balipofwishe amenso ya bashilika kabili Yehova alitupuswishe.”—Amalu. 97:10.

9. Finshi Yesu acitiile amabumba ayalemukonka? (Moneni icikope pa ntendekelo ya cino cipande.)

⁹ Kuti twasambililako na kuli Yesu. Yesu alyumfwilile uluse ibumba ilyo akumenye pantu “balebacusha kabili bali abapaswa nge mpaanga ishabula kacema.” Finshi Yesu acitile? “Atendeke ukubasambilisha ifintu ifingi.” (Mat. 9:36; belengeni Marko 6:34.) Yesu tali nga abaFarise abashalefwaya ukwafwa abantu yaweyawe. (Mat. 12:9-14; 23:4; Yoh. 7:49) Bushe mulafwaisha ukusambilisha abantu abashaishiba Lesa nga fintu Yesu alecita?

10, 11. Bushe tulingile ukuba ne nkumbu na pashilingile? Londololeni.

¹⁰ Ici tacilolele mu kuti tulingile ukulalanga inkumbu na pashilingile. Lesa alilangile inkumbu ku bantu abalembwa mu Baibolo abo tulandilepo kale lelo te bantu bonse abo alelanga inkumbu. Imfumu Shauli tayaumfwilile Lesa ilyo yacitile ifyo yalemona ukuti ni nkumbu. Tayaipeye Agagi uwali umulwani wa bantu ba kwa Lesa, kabili tayaipeye ne nama ishalemoneka  bwino sana. Ici calengele ukuti Yehova akaane Shauli ukuba imfumu ya Israele. (1 Sam. 15:3, 9, 15) Yehova ni Kapingula uwalungama. Alamona mu mutima wa muntu, kabili aleshiba ilyo engalanga inkumbu na ilyo ashingalanga inkumbu. (Inyimbo 2:17; Esek. 5:11) Inshita ileisa ilyo akapingula bonse abakaana ukumumfwila. (2 Tes. 1:6-10) Pali iyo nshita takabelele uluse abantu abo akapingula ukuti babifi. Lelo nga abonaula akalanga ukuti aliba ne nkumbu ku bantu abalungama abo akapususha.

¹¹ Kwena te ifwe tulingile ukupingula nampo nga umuntu akonaulwa nelyo nga akapusuka. Lelo ino e nshita tulingile ukulayafwa abantu. Kuti twalanga shani ukuti twaliba ne nkumbu ku bantu banensu apo calinga? Natulandeko pa fyo twingacita.

12. Kuti mwalanga shani ukuti mwaliba ne nkumbu ku bantu?

¹² Muleyafwa abantu mu fyo mucita cila bushiku. Bonse abapashanya Yesu balingile ukuba ne nkumbu ku bantu e lyo na ku Bena Kristu banabo. (Yoh. 13:34, 35; 1 Pet. 3:8) Ishiwi lya kuti inkumbu lyalola na mu kuti “ukuculila pamo.” Umuntu uwaba ne nkumbu alafwa abalecula, nalimo alabafwa no kupwisha amafya. Mulefwaya inshila isha kwafwilamo abantu! Ku ca kumwenamo, kuti mwayafwako umuntu ukubomba imilimo imo nalimo kuti mwayamushitilako fimo ifyo alekabila.—Mat. 7:12.

13. Mibele nshi abantu ba kwa Lesa balanga maka maka nga kwacitika akayofi?

¹³ Mulebombako umulimo wa kwafwa abaponenwe no tuyofi. Abantu abengi balomfwila uluse abantu abaponenwe no tuyofi. Abantu ba kwa Yehova baishibikwa ukuti balaitemenwa ukwafwa ilyo kwaba utuyofi. (1 Pet. 2:17) Nkashi umwina Japan aleikala ku ncende ukwapitile icinkukuma icasunkiile amenshi ya muli bemba ku mulundu ayaonawile ifintu mu 2011. Atile aba bwananyina abengi abena Japan na bafumine ku fyalo fimbi baliipeeleshe ukubafwa no kubawamisha ifikuulwa ifyaonaike, ifi bacitile “fyalimukoseleshe no kumusansamusha.” Alembele ati: “Ifi fyacitike fyalengele  nailuka ukuti Yehova alatusakamana, no kuti ba Nte balibika amano kuli ba Nte banabo. Bamunyinefwe abengi na bankashi mwi sonde lyonse baletupepelako.”

14. Kuti mwayafwa shani abalwala e lyo na bakalamba?

¹⁴ Muleyafwa abalwele na bakalamba. Nga twamona abantu balecula pa mulandu no lubembu lwa kwa Adamu, tulabomfwila uluse. Tulafwaisha ukumona uko amalwele no bukote fikafumishiwapo. E ico tulapepa ukuti Ubufumu bwa kwa Lesa bwise. Ilyo tulelolela Ubufumu ukwisa tulesha apapela amaka yesu ukwafwa abalekabila ubwafwilisho. Natulande pa fyo kalemba umo alembele pali banyinabo abakalamba abalwele ubulwele bwa kuli bongobongo ubulenga umuntu atendeka ukulaba (Alzheimer’s disease). Bushiku bumo banyinabo balilamfishe mu fya kufwala fyabo. Ilyo baleiwamya, baumfwile abantu balekonkonsha pa ciibi. Abaishile ni ba Nte babili abalebatandalila libili libili. Aba bankashi baipwishe aba bamayo nga kwali ifyo balefwaya babafweko. Aba bamayo batile, “Kwena ca nsoni, lelo ngafweni.” Ba Nte balyafwile aba bamayo ukuiwamya. Pa numa balibapangiileko na tii e lyo batendeka ukwisha. Umwana wa aba bamayo alitashishe icine cine. Alembele ati: “Ala aba ba Nte baliba bwino. Balacita ifyo basambilisha.” Bushe inkumbu mumfwila abalwala na bakalamba shilalenga mulebafwa apapela amaka yenu pa kuti cilebangukila ukushipikisha amafya bakwete?—Fil. 2:3, 4.

15. Cinshi umulimo wa kubila imbila nsuma wacindamina?

¹⁵ Muleyafwa abantu mu fya kwa Lesa. Amafya abantu bakwata na masakamika yalalenga twalafwaya ukubafwa mu fya kwa Lesa. Inshila iisuma iyo twingabafwilamo kubasambilisha pali Lesa na pa fyo Ubufumu bwakwe bukacitila abantu. Inshila imbi iyo twingabafwilamo kulenga baishiba ubusuma bwaba mu kukonka amafunde ya kwa Lesa mu mikalile yabo. (Esa. 48:17, 18) Bushe mwakulabombesha mu mulimo wa kubila imbila nsuma, uulenga Yehova acindikwa kabili uulenga mulelanga ukuti muli ba nkumbu?—1 Tim. 2:3, 4.

16. Bushe umuntu kuti anonkelamo shani nga wa nkumbu?

¹⁶ Abasambilila pa fyo abantu batontonkanya batila, umuntu nga wa nkumbu ubumi bwakwe bulawaminako, kabili alomfwana bwino na bantu bambi. Nga muleyafwa abalecula, mukaba ne nsansa, mukalasubila ifisuma, tamwakaletalalilwa sana, kabili tamwakaletontonkanya sana pa fyabipa. Kanshi nga muli ne nkumbu na imwe bene mukanonkelamo. (Efes. 4:31, 32) Abena Kristu abafwaya ukwafwa abantu balaba na kampingu iisuma, pantu baleshiba ukuti ifyo bacita e fyo amafunde ya kwa Lesa yalanda. Nga tuli ne nkumbu tukaba abafyashi abasuma, tukaba abalume nelyo abakashi abasuma, kabili tukaba ifibusa ifisuma. Abantu abangufyanya ukulanga inkumbu nabo balabalanga inkumbu kabili balabafwa ilyo balekabila ubwafwilisho.—Belengeni Mateo 5:7; Luka 6:38.

17. Mulandu nshi mulingile ukulafwaila ukuba ne nkumbu?

¹⁷ Tamulingile ukufwaya ukusambilila ukuba ne nkumbu pa mulandu fye wa kuti mukanonkelamo. Umulandu uukalamba uo mulingile ukubela ne nkumbu, kufwaya ukulapashanya Yehova Lesa no kulamucindika pantu e Ntulo ya kutemwa ne nkumbu. (Amapi. 14:31) Alitulanga ifyo tulingile ukuba. Kanshi bonse tufwile ukulamupashanya ukuba ne nkumbu pa kuti tuletemwana na ba bwananyina no kulaumfwana na bantu banensu.—Gal. 6:10; 1 Yoh. 4:16.