1, 2. Finshi abantu baishiba pali paradaise?

BA NTE abalongene mu cibansa mu musumba wa Seoul, ku Korea balisekelele nga nshi ilyo ukulongana kwa citungu kwapwile. Ilyo ba Nte abafumine ku fyalo fimbi balefuma mu cibansa, ba Nte ba muli ici calo balibashingulwike. Abengi balepepesha amaboko balebilikisha abati, “Tukamonana mu Paradaise!” Bushe ni paradaise nshi balelandapo?

² Abantu baishiba ifyapusanapusana pali paradaise. Bamo balanda abati paradaise cifulo ca kwelenganya fye. Bambi balanda ukuti paradaise cifulo uko bengaba ne nsansa kabili uko bengalasekelela. Umuntu uuli ne nsala nga ali pa mutebeto nalimo kuti aumfwa kwati ali mu paradaise. Kale sana umwanakashi umo uwatandalile incende imo umwali amaluba ayengi nga nshi apundile ati, “Kwena iyi ni paradaise!” Iyi ncende bacili baita abati Paradaise nangu ca kuti cila mwaka kulaba sana imfula ya bungululu bwa buuta. Bushe imwe mwaishiba ukuti Paradaise ni cinshi? Bushe mwalicetekela ukuti ikabako?

3. Ni mwi Baibolo yabalilepo ukulanda pali paradaise?

³ Baibolo yalilanda pali paradaise iyaliko kale e lyo na pa ikabako ku ntanshi. Yalanda pali Paradaise mwi buuku lya kutendekelako. Muli  Baibolo ya baKatolika iya Douay Version, iyo bapilibwile ukufuma mu ciLatin, pa Ukutendeka 2:8 patila: “Pa kutendeka Shikulu Lesa alimine paradaise ya nsansa: umo abikile [Adamu] uo abumbile.” (Ni fwe twapindika amashiwi ayapindeme.) Mu ciHebere babomfya amashiwi ya kuti ibala lya Edeni. Ishiwi Edeni lipilibula ukuti “Insansa,” kabili lilya ibala lyali ilisuma nga nshi. Mwali ifya kulya ifingi, incende yali iyayemba, kabili Adamu na Efa baleikala ne nama ishingi mu mutende.—Ukute. 1:29-31.

4. Mulandu nshi twingalandila ukuti ibala lya Edeni lyali ni paradaise?

⁴ Mu ciGriki ishiwi lya ciHebere ilyo bapilibula ukuti “ibala” ni pa·raʹdei·sos. Icitabo ca Cyclopaedia ico M’Clintock na Strong balembele cilanda pe shiwi pa·raʹdei·sos ukuti: “Parka iikalamba, iyayemba nangu ca kuti yalicingililwa, mwaliba ne mitengo iisuma sana umwaba imiti iingi iitwala ifisabo, mwaliba utumilonga utwakwata ifyani ifingi mu lulamba umo inama mpanga ne mpaanga ishingi shiliila. Incende ya musango uyu e yo umutandashi umuGriki atontonkenyepo.” Ifi ici citabo calondolola ishiwi pa·raʹdei·sos fyalenga twashininkisha ukuti ibala lya Edeni lyali ni paradaise.—Linganyeniko Ukutendeka 2:15, 16.

5, 6. Cinshi calengele Adamu na Efa betwalilila ukwikala mu Paradaise, kabili ici cilenga abantu bamo balatontonkanya shani?

⁵ Muli paradaise ya musango uyu e mo Lesa abikile Adamu na Efa, lelo tabatwalilile ukwikalamo. Cinshi calengele? Tabaumfwilile Lesa. Ifi bacitile fyalengele bena na bana abo baishilekwata belaikala mu Paradaise. (Ukute. 3:23, 24) Nangu ca kuti muli ili bala tamwaleikala abantu, lyalitwalilile ukubako mpaka ilyo kwaishile Ilyeshi ilyo Noa ali pano calo.

⁶ Abantu bamo kuti balatontonkanya abati, ‘Bushe pano isonde pakatala apaba Paradaise?’ Bushe kwaliba ifilanga ukuti pano isonde pakaba Paradaise? Nga ca kuti mulasubila ukwisaikala mu Paradaise na bantu abo mwatemwa, bushe kwaliba ifyalenga mukwate ili isubilo? Bushe kuti mwalondolola icalenga mucetekele ukuti Paradaise ikabako?

7, 8. (a) Finshi Lesa alaile Abrahamu? (b) Bushe ifyo Abrahamu bamulaile kuli Lesa fyalengele nalimo alatontonkanya pali finshi?

⁷ Baibolo eingasuka amepusho pali Paradaise pantu e citabo cafuma kuli Kabumba uwabikileko Paradaise ya kubalilapo. Moneni ifyo Lesa aebele cibusa wakwe Abrahamu. Lesa amwebele ati ali no kufusha abana bakwe “ngo mucanga wa mu lulamba lwa bemba.” Na kabili Yehova alaile Abrahamu ati: “Mu mwana obe e mo inko shonse isha pe sonde shikaimwena amapaalo pa mulandu wa kuti naumfwa kwi shiwi lyandi.” (Ukute. 22:17, 18) Ifi fine e fyo Lesa alaile no mwana wa kwa Abrahamu no mwishikulu wakwe.—Belengeni Ukutendeka 26:4; 28:14.

⁸ Mu Baibolo tamwaba nangu cimo icilanga ukuti Abrahamu aletontonkanya ukuti abantu bakapokelela icilambu muli paradaise ya ku muulu. Kanshi ilyo Lesa alandile ati “inko shonse isha pe sonde” shikapaalwa, Abrahamu aletontonkanya ukuti abantu bakapaalilwa pano isonde. Apo Lesa e walaile, ninshi “inko shonse isha pe sonde” shikalaikala bwino. Bushe mu Baibolo mwaliba na fimbi ifilanga ukuti Paradaise ikaba pano isonde?

9, 10. Finshi Lesa alaile abantu bakwe ifyalengele bashininkishe ukuti paradaise ikabako?

⁹ Davidi uwatuntwike muli Abrahamu alandile pa fikacitika ku ntanshi ati “incitatubi” na “bacita ifishalungama” bali no kuloba. Finshi fikacitika nga baloba? Baibolo itila, “Umubifi takabepo.” (Amalu. 37:1, 2, 10) Lelo “abafuuka e bakekala mu calo, kabili bakasekelela nga nshi pantu umutende ukafula.” Na kabili Lesa alengele Davidi alande ati: “Abalungama e bakekala mu calo, kabili bakekalamo umuyayaya.” (Amalu. 37:11, 29; 2 Sam. 23:2) Bushe mulemona ukuti aya  amashiwi yalengele abantu abalefwaya ukucita ifyo Lesa afwaya bacite finshi? Abantu balikwete ifishinka ifyalengele bashininkishe ukuti nga ca kuti abalungama e bakekala mwi sonde, ninshi mu kupita kwa nshita pano isonde pakaba paradaise na kabili, nga filya fine ibala lya Edeni lyali.

¹⁰ Mu kupita kwa nshita, abena Israele abengi abalemona kwati balebombela Yehova balilekele ukumubombela, kabili balilekele no ku mupepa ukulingana ne fyo afwaya. E ico Lesa alekele abena Babiloni bacimfya aba bantu, baonaula icalo cabo, kabili basenda na bantu ku Babiloni no kubacita abasha. (2 Imila. 36:15-21; Yer. 4:22- 27) Lelo bakasesema ba kwa Lesa basobele ukuti pa numa ya myaka 70 abantu ba kwa Lesa bali no kubwelelamo ku mwabo. Ifi bakasesema basobele fyalifikilishiwe kabili na ifwe bene fyalitukuma. Ilyo tulelanda pali fimo ifyo basobele, twilaba ukuti tulelanda pali paradaise iikaba pano isonde.

11. Bushe ifyo Yehova asobele pali Esaya 11:6-9 fyafikilishiwe shani, lelo cipusho nshi twingepusha?

¹¹ Belengeni Esaya 11:6-9. Lesa alandiile muli Esaya ukuti abantu bakwe nga babwelela ku mwabo, takwali nangu cimo icali no kulabacusha; kabili tabali na kulatiina inama mpanga nelyo ukulatiina abantu ukuti bali no kubasansa. Bonse fye bali no kulaikala mu mutende. Bushe ifi tafilengele mwaibukisha ifyo mwi bala lya Edeni mwali umutende? (Esa. 51:3) Na kabili Yehova asobele ukupitila muli Esaya ukuti isonde lyonse, “likesulamo ukwishiba Yehova filya amenshi yaisula muli bemba.” Kanshi ifi Yehova asobele tafyakumine fye abena Israele beka. Ni lilali ifi fikacitika?

12. (a) Bushe ababwelele ku Babiloni bapaalilwe shani? (b) Finshi filanga ukuti ifyaba pali Esaya 35:5-10 fikafikilishiwa na ku ntanshi?

¹² Belengeni Esaya 35:5-10. Esaya asobele no kuti abena Israele nga babwelela ku mwabo tabali no kulatiina inama nelyo abantu. Mu calo cabo mwali no kuba ifisabo ifingi pa mulandu wa kuti mwali no kulaba amenshi lyonse, nga filya ibala lya Edeni lyakwete amenshi ayengi. (Ukute. 2:10-14; Yer. 31:12) Bushe ubu busesemo bwali no kufikilishiwa fye ku bena Israele? Takwaba ifilanga ukuti abena Israele ababwelele balipolele mu cipesha mano. Ku ca kumwenako, impofu tashashibwilwe amenso. Kanshi Lesa alelosha mu kuti abantu bali no kupola ku ntanshi.

13, 14. Bushe ifyo Esaya asobele ifyaba pali Esaya 65:21-23 fyafikilishiwe shani ku bena Israele ilyo balubwike mu busha, lelo finshi fimbi ifyaba muli ubu busesemo ifikafikilishiwa ku ntanshi? (Moneni icikope pa ntendekelo ya cino cipande.)

¹³ Belengeni Esaya 65:21-23. Ilyo abaYuda babwelele ku mwabo, tabaleikala mu mayanda ayasuma kabili tabasangile amabala ya filimwa na ya myangashi ayalimwa kale. Bushe baleikala shani ilyo Lesa abapaalile? Ala balesekelela ilyo baikuulile amayanda ayo batendeke ukulaikalamo! Balelima ifilimwa kabili baleipakisha ifya kulya ifisuma ifyo balelima.

¹⁴ Moneni na fimbi ifyo Esaya asobele. Bushe kukaba inshita ilyo tukalaikala inshiku ishingi nge “fyaba inshiku sha muti”? Imiti imo ilekala imyaka iingi sana. Abantu bafwile ukuba no bumi ubusuma pa kuti bengekala imyaka iingi. Nga ca kuti abantu balaikala nga fintu Esaya asobele, ukwabula no kutwishika bakalaikala mu paradaise! Ifi asobele fikacitika!

15. Mapaalo nshi ayo Esaya asobele ayaba mwi buuku alembele?

¹⁵ Tontonkanyeni pa fyo ifintu twalandapo filanga ukuti paradaise ikabako: Lesa akapaala abantu bonse pano isonde. Takwakabe uo bakasansa ku nama mpanga nelyo ku bantu ababa ne mibele ya bunama. Impofu, bankomamatwi, na balemana bakondapwa. Abantu bakalaikuulila amayanda kabili bakalaipakisha ifya kulya ifyo bakalalima. Bakalaikala inshiku ishingi ukucila ne fyo imiti ikala. Cine cine, Baibolo ilalanga ukuti ifi e fyo abantu bakalaikala. Lelo abantu bamo kuti balanda ukuti ifi Baibolo yasobele tafyakacitike. Finshi mwingeba abantu ba  musango uyu? Finshi fyalenga mulesubila ukuti paradaise ikabapo pano isonde? Ifyo umwaume wakulisha uwaliko pano isonde alandile e fyalenga tulesubila.

16, 17. Ni lilali Yesu alandile pali Paradaise?

¹⁶ Nangu ca kuti Yesu ali wa kaele, balimupeele umulandu kabili balimupoopele pa cimuti ca kucushiwilwapo pa kuti afwe. Balipoopele na baYuda abali bancitatubi, umo ku kulyo e lyo umbi ku kuso kwa kwa Yesu. Ncitatubi umo ilyo ashilafwa alisumine ukuti Yesu ali ni mfumu kabili amulombele ati: “Mwe Yesu, mukanjibukishe ilyo mukaba imfumu.” (Luka 23:39-42) Ifyo Yesu ayaswike ifyaba pali Luka 23:43 fyalimukuma. Abasambilila ifya mu Baibolo bamo bapilibula ifyo Yesu ayaswike ukuti: “Ndekweba icine cine, lelo na ine walaba mu Paradaise.” Bushe Yesu aloseshe mwi ilyo alandile ati “lelo”? Kwena abantu balanda ifyapusanapusana.

¹⁷ Mu ndimi ishingi muno nshiku balabomfya amakoma pa kuti ifyo balelemba fyumfwike, nelyo pa kuti balange bwino umo sentensi ilolele. Lelo mu fimfungwa fya ciGriki ifya kale sana, te lyonse abantu balebomfya ifishibilo mu kulemba. Ici cilenga twaipusha atuti: Bushe Yesu alelanda ukuti, “Ndekweba, lelo uli no kuba na ine mu Paradaise”? Nelyo bushe alelanda ukuti, “Ndekweba lelo, uli no kuba na ine mu Paradaise”? Bakapilibula ba maBaibolo babika koma ukulingana na apo balemona ukuti e fyo Yesu alepilibula, kabili ifi fine e fyo bapilibula mu maBaibolo ayengi.

18, 19. Finshi filenga twaishiba umo amashiwi ayo Yesu aebele ncitatubi yalolele?

¹⁸ Nomba ibukisheni ukuti ilyo Yesu ashilalanda pali Paradaise, aebele abasambi bakwe ati: “Umwana wa muntu akaba mu kati ka mushili inshiku shitatu akasuba no bushiku.” Na kabili atile: “Umwana wa muntu bali no kumufutuka no kumupeela mu minwe ya bantu, kabili bakamwipaya, na pa bushiku ubwalenga shitatu akabuuka.” (Mat. 12:40; 16:21; 17:22, 23; Marko 10:34) Umutumwa Petro alandile ukuti ifi fyalicitike. (Imil. 10:39, 40) Kanshi Yesu na ncitatubi tabaile ku Paradaise mu bushiku bafwile. Yesu ali “mu Nshiishi” pa nshiku shitatu mpaka Lesa amubuusha.—Imil. 2:31, 32. *

¹⁹ Kanshi twamona ukuti ilyo Yesu alelaya ncitatubi abalilepo ukumweba ati: “Cine cine ndekweba lelo nati.” Na lintu Mose ali umumi, ifi e fyo abantu abengi balebomfya ishiwi lya kuti lelo. Bushiku bumo Mose aebele abena Israele ati: “Amashiwi ayo ndemweba lelo yabe mu mitima yenu.”—Amala. 6:6; 7:11; 8:1, 19; 30:15.

20. Finshi filenga twishibe umo ifyo Yesu alandile fyalolele?

²⁰ Kapilibula wa Baibolo umo uwa ku Middle East alandile pa fyo Yesu ayaswike ncitatubi ati: “Ishiwi ilyo tufwile ukubikako sana amano ni ‘lelo’ kabili amashiwi yonse yalingile ukubelengwa ati, ‘Cine cine ndekweba lelo nati, uli no kuba na ine mu Paradaise.’ Yesu alaile ncitatubi pali bulya bushiku lelo ifyo amulaile fyali no kufikilishiwa ku ntanshi. Abantu abengi ku ncende Yesu ali nga balaya umuntu fimo pa bushiku bumo, balepilibula ukuti ifyo balaya umuntu, bakafifikilisha ku ntanshi.” E co Baibolo ya ciSyriac iyapilibwilwe imyaka nalimo 1,600 iyapitapo yalandila ifyo Yesu ayaswike ncitatubi ati: “Ameni, ndekweba lelo nati na ine ukaba mwi Bala lya Edeni.” Ifi Yesu alaile ncitatubi fifwile ukutukoselesha bonse.

21. Cinshi ico ncitatubi bashamulaile, kabili mulandu nshi?

²¹ Ulya ncitatubi taishibe ukuti Yesu alipangene na batumwa bakwe icipangano ca kuteka nankwe  mu Bufumu ku muulu. (Luka 22:29) Na kabili ulya ncitatubi tabatishiwe no kubatishiwa. (Yoh. 3:3-6, 12) Kanshi ifi filelanga ukuti Yesu alaile ncitatubi ukuba mu paradaise pano isonde. Ilyo papitile imyaka, umutumwa Paulo amwene icimonwa ca mwaume ‘uwasendelwe ku paradaise.’ (2 Kor. 12:1-4) Paulo na batumwa bambi aba cishinka balibasalile ukuyateka pamo na Yesu mu Bufumu. Uyu ncitatubi ena tabamusalile. Na lyo line, ico Paulo alelandapo ni “paradaise” iikabako ku ntanshi. * Bushe iyi paradaise ikaba pano isonde? Bushe mukabamo?

22, 23. Finshi mwingenekela?

²² Muleibukisha ukuti Yehova alengele Davidi asobele ukuti kukaba inshita ilyo ‘abalungama bakekala mu calo.’ (Amalu. 37:29; 2 Pet. 3:13) Davidi alelanda pa nshita ilyo abantu pano isonde bali no kulakonka amashinte ya mafunde ya kwa Lesa. Baibolo pali Esaya 65:22 itila: “Ifyaba inshiku sha muti e fikaba inshiku sha bantu bandi.” Aya amashiwi yalola mu kuti abantu bakalaikala imyaka iingi nga nshi. Bushe mulemona ukutila ifi kuti fyacitika? Ee, pantu ukulingana na mashiwi yaba pa Ukusokolola 21:1-4, Lesa akaba na bantu bakwe, kabili cimo ico alaya abantu abakalamubombela mu calo cipya ca kuti “imfwa tayakabeko na kabili.”

²³ Nomba twaishiba bwino ifishinka ifyaba mu Baibolo. Adamu na Efa balibafumishe mu Paradaise, lelo ici tacalolele mu kuti takwakatale akuba Paradaise na kabili. Abantu pano isonde bakapaalwa nga fintu Lesa alaile. Lesa alengele Davidi alembe ukuti abafuuka kabili abalungama bakapyana isonde kabili bakekalamo umuyayaya. Ifyaba mwi buuku lya kwa Esaya fifwile ukulenga tulesubila inshita ilyo tukalaikala mu paradaise iyayemba nga nshi pano isonde. Ni lilali ifi fikacitika? Fikacitika ilyo Yesu akafikilisha ifyo alaile ncitatubi umuYuda. Kuti mwaisaikala muli iyi Paradaise. Kanshi ilyo kukaba paradaise, filya abalongene mu Korea balandile abati: “Tukamonana mu Paradaise!” fikacitika.