1. Bushe munyinefwe Russell na banankwe balecita shani pa kusambilila Baibolo, kabili mulandu nshi ifyo balecita fyawamine?

NAPAPITA imyaka ukucila pali 100 ukufuma apo munyinefwe C. T. Russell na banankwe, abali ibumba ilinono ilya balefwaya ukusambilila Icebo ca kwa Lesa, batendekele ukukumana capamo. Balefwaya ukwishiba ifyo Baibolo isambilisha pali Yehova Lesa, pali Yesu Kristu, pa fyo umuntu aba nga afwa, na pa cilubula. Balebomfya inshila iya-anguka pa kusambilila. Baleti umo nga aipusha icipusho, bonse balefwailisha amalembo yonse ayalanda pa co aipusha. Lyena balelemba ifyo balesambilila ku fyo balefwailisha. Yehova alyafwile balya baume Abena Kristu ica kuti balisambilile amasambililo ayacindama ayaba mu Baibolo, kabili aya amasambililo yalicindama na muno nshiku.

2. Cinshi cingalenga limo twalondolwela ubusesemo bwa mu Baibolo umo bushalola?

² Aba abasambi ba Baibolo balilwike ukuti ukumfwikisha amasesemo ya mu Baibolo takwa-anguka nga filya ca-anguka ukumfwikisha amasambililo ya mu Baibolo aya kutendekelako. Mulandu nshi cakosela ukumfwikisha amasesemo? Umulandu umo wa kuti, ilingi line tumfwikisha amasesemo pa nshita yalefikilishiwa nelyo nga yafikilishiwa. Lelo kwaliba na cimbi icilenga. Pa kuti tumfwikishe umo ubusesemo bwalola, tulingile ukwishiba ifyebo fyonse ifyakuma ubo ubusesemo. Nga ca kuti tatubikile amano ku fyebo fyonse ifyakuma ubusesemo, kuti twalondolwela ubo ubusesemo umo bushalola. Cimoneka kwati e fyo cali ilyo twalelondolola ubusesemo bwaba mwi buuku lya kwa Yoele. Natulande pali ubu ubusesemo na kabili, e lyo tulande na pa co tulingile ukwalwila ifyo twalelondolola ubu ubusesemo kale.

3-4. Finshi twaishibe pa busesemo bwaba pali Yoele 2:7-9?

 ³ Belengeni Yoele 2:7-9. Yoele asobele ukuti makanta ali no kusansa umusumba wa bena Israele. Apo uyu makanta ali na meno ne ncendwa ifyapalana ne fya nkalamo, ali no kulya ifimenwa fyonse ifya muli uyu musumba! (Yoele 1:4, 6) Pa myaka iingi twaishibe ukuti uyu makanta emininako ababomfi ba kwa Yehova, ababomba umulimo wa kubila imbila nsuma ukwabula ukunenuka. Twaishibe no kuti uyu mulimo ulalenga “icalo” nelyo abantu abatungululwa ne ntungulushi sha mapepo ukuba no mwenso no kupelenganishiwa. *

⁴ Nga ca kuti twabelenga fye ifyaba pali Yoele 2:7-9, kuti twalamona kwati ifyo twaishibe pali ubu ubusesemo fyali fye bwino. Lelo nga twatontonkanya sana pali fyonse ifyo balandapo muli ubu busesemo, kuti twamona ukuti nacilinga ukwalula ifyo twaishibe. Natulande pa fintu fine ifilengele twalule ifyo twaishibe kale.

5-6. Cipusho nshi twingepusha nga twabelenga ifyaba pali (a) Yoele 2:20? (b) Yoele 2:25?

⁵ Ica kubalilapo, Yehova alandile pali makanta ukuti: “Uwa ku kapinda ka ku kuso [makanta] nkamutalusha ukutali pali imwe.” (Yoele 2:20) Nga ca kuti makanta emininako Inte sha kwa Yehova abakonka ifunde lya kwa Yesu ilya kubila imbila nsuma no kupanga abasambi, cinshi Yehova engalandila ukuti akabatamfya? (Esek. 33:7-9; Mat. 28:19, 20) Yehova tatamfya ababomfi bakwe aba cishinka, lelo atamfya icintu nelyo umuntu uucusha ababomfi bakwe.

⁶ Icalenga bubili, tontonkanyeni pa mashiwi yaba pali Yoele 2:25. Pali ici cikomo, Yehova alandile ukuti: “Nkamubwesesha ifyo makanta aliile, ifyo abana ba makanta baliile, ne fyo impemfu ne fishimu fyaliile muli ilya myaka, e kutila ibumba lyandi ilya maka ilyo natumine muli imwe.” Moneni ukuti Yehova alilaile ukuti ‘akabwesha’ fyonse ifyo makanta aliile. Apo makanta uo balandapo muli ubu busesemo aleonaula ifintu, bushe kuti aimininako ababomfi ba kwa Yehova ababila imbila nsuma ikalenga abantu bakapusuke? Awe, pantu imbila tubila kuti yalenga na bacita ifyabipa ba-aluka. (Esek. 33:8, 19) Ala kuti cawama nga nshi nga ca kuti abacita ifyabipa balapila!

7. Bushe amashiwi yaba pali Yoele 2:28, 29 ayatila “pa numa ya ifi” yalenga twaishiba cinshi?

⁷ Belengeni Yoele 2:28, 29. Natulande pa calenga butatu, ifyo ifintu fyakonkana muli ubu busesemo. Nga namumona, Yehova atile: “Pa numa ya ifi nkapongolwela umupashi wandi pa bantunse bonse,” e kutila pa numa makanta apwisha umulimo wakwe. Nga ca kuti makanta emininako ababila pa Bufumu bwa kwa Lesa, cinshi Yehova engapongolwela umupashi wakwe pali bena pa numa ya kupwisha ukubomba umulimo wa kubila? Icishinka ca kuti ukwabula umupashi wa kwa Lesa ukutwafwa, te kuti tutwalilile ukubomba umulimo wa kubila imbila nsuma pantu limo balatukaanya nelyo ukubinda umulimo wesu.

8. Ni bani bamakanta abo balandapo pa Ukusokolola 9:1-11 bemininako? (Moneni icikope icili pa nkupo.)

⁸ Belengeni Ukusokolola 9:1-11. Lekeni nomba tulande pa calenga bune. Kale twaishibe ukuti makanta uo balandapo mwi buuku lya kwa Yoele emininako umulimo wa kubila imbila nsuma pa mulandu wa kuti no busesemo bwaba mwi buuku lya Ukusokolola bulanda pali uyu wine mulimo. Ubu ubusesemo bulanda pali bamakanta ababa ne finso ifimoneka kwati finso fya bantu kabili pa mitwe yabo paba ‘ifimoneka nge fisote fya bufumu ifya  golde.’ (Ukus. 9:7) Baibolo ilanda ukuti aba bamakanta bali no kucusha “abantu [abalwani ba kwa Lesa] abashafwatikwapo icishibilo ca kwa Lesa pa mpumi shabo” pa myeshi 5. Makanta ilingi line ekala fye imyeshi 5. (Ukus. 9:4, 5) Cimoneka kwati bamakanta abo balandapo muli ubu busesemo bemininako ababomfi ba kwa Yehova abasubwa. Balaba abashipa ilyo balebila ubupingushi bwa kwa Lesa ubwakuma cino calo icabipa, kabili ici cilalenga abaitumpa mu fya calo baumfwa ububi.

9. Bupusano nshi ubukalamba ubwaba pali makanta Yoele amwene na makanta uo Yohane amwene?

⁹ Kwena ubusesemo bwaba mwi buuku lya Ukusokolola no bwaba mwi buuku lya kwa Yoele bwalipalana muli fimo. Na lyo line, kwaliba fimo ifyacindama sana ifyo bwapusanamo. Mu busesemo bwaba mwi buuku lya kwa Yoele, makanta aleonaula ifimenwa. (Yoele 1:4, 6, 7) Lelo makanta uo Yohane amwene mu cimonwa ‘bamweba ukuti elaonaula ifimenwa fya pe sonde.’ (Ukus. 9:4) Na kabili, makanta uo Yoele amwene afumine ku kapinda ka ku kuso. (Yoele 2:20) Lelo makanta Yohane amwene afumine mu cilindi cabula impela. (Ukus. 9:2, 3) Makanta Yoele alandilepo balimutamfishe. Nomba makanta uo balandapo mwi buuku lya Ukusokolola ena tabamutamfya, lelo balimusuminisha ukupwisha umulimo wakwe. Takwaba nangu cimo mu Baibolo icilanga ukuti Yehova tatemwa umulimo abomba.—Moneni akabokoshi kaleti “ Amasesemo Ayalanda Pali Makanta —Nangu ca Kuti Yalipalana Muli Fimo, Yalipusana.”

10. Ca kumwenako nshi icaba mu Baibolo icingalenga twaishiba ukuti makanta Yoele alandilepo na makanta Yohane amwene imininako ifintu ifyapusana?

¹⁰ Ubu ubupusano twalandapo bwalanga fye apabuuta ukuti ifyo aya amasesemo yabili yalandapo fyalipusana. Bushe ici cilolele mu kuti makanta uo balandapo mwi buuku lya kwa Yoele alipusana na makanta balandapo mwi buuku lya Ukusokolola? Ee. Mu Baibolo, icintu cimo kuti bacibomfya ku kulanda pa fintu fibili ifyapusana. Ku ca kumwenako, pa Ukusokolola 5:5, Yesu bamwita ukuti “Inkalamo ya mukowa wa kwa Yuda,” lelo pali 1 Petro 5:8, Satana bamulondolola ukuti ni “nkalamo iilebuluma.” Ifyo twalandapo fyalanga fye apabuuta ukuti kufwile ukuba ubulondoloshi ubupya ubwa busesemo bwa kwa Yoele. Bulondoloshi nshi ubu bwine?

11. Bushe amashiwi yaba pali Yoele 1:6 na 2:1, 8, 11, yatwafwa shani ukwishiba abo makanta emininako?

¹¹ Nga twatontonkanya pa mashiwi yaba mu fikomo na fimbi ifya mwi buuku lya kwa Yoele, kuti twamona ukuti ubu ubusesemo bwalelanda pa kusansa kwa bashilika. (Yoele 1:6; 2:1, 8, 11) Yehova alandile ukuti ali no kubomfya ‘ibumba lyakwe ilya maka’ (Abashilika abena Babiloni) pa kukanda abena Israele abashali na cumfwila. (Yoele 2:25) Caliba fye bwino ukwita aba abashilika ukuti ba “ku kapinda ka ku kuso” pantu pa kusansa umusumba wa bena Israele, bali no kwingilila ku kapinda ka ku kuso aka uyu musumba. (Yoele 2:20) Ili ibumba lya bashilika balipalanya kuli makanta iibombela pamo. Yoele alandile pali aba abashilika ati: “Enda ngo [mushilika] wine wine mu nshila yakwe, . . . mu musumba e mo abutukila. Abutauka pa cibumba. Anina pa mayanda. Engilila pa mawindo kwati mupuupu.” (Yoele 2:8, 9) Bushe kuti mwaelenganya ifyo cali no kuba ku baleikala mu Yerusalemu? Abashilika bali no kuba mpanga yonse. Takwali no kuba ukwa kubelama kabili takwali uwali no kupusuka ku bashilika abena Babiloni.

12. Bushe ubusesemo bwa kwa Yoele ubwalelanda pali makanta bwafikilishiwe shani?

¹² Nga filya makanta acita, abena Babiloni (nelyo abena Kaldi) balisanshile umusumba wa Yerusalemu mu 607 ninshi Yesu talaisa pano isonde. Baibolo ilanda ukuti: “Imfumu ya bena Kaldi, iyaipeye abalumendo babo ku lupanga . . . , tayabelele uluse umulumendo nelyo umukashana, umukalamba nelyo umukote. [Lesa] apeele fyonse mu minwe ya iko. Kabili yaocele ing’anda ya kwa Lesa wa cine no kubongolola icibumba ca Yerusalemu; kabili impungu sha uko shonse isha kwikalamo baocele ku mulilo ne fipe ifisuma fyonse, mpaka baonaula fyonse.” (2 Imila. 36:17, 19) Ilyo abena Babiloni baonawile umusumba wa Yerusalemu, kuti twatila uyu musumba washele “amatololo umushaba umuntu ne fitekwa,” kabili ‘walipeelwe mu minwe ya bena Kaldi.’—Yer. 32:43.

13. Londololeni umwalola amashiwi yaba pali Yeremia 16:16, 18.

¹³ Ilyo papitile imyaka nalimo 200 ukufuma apo Yoele asesemene ubu ubusesemo, Yehova alibomfeshe Yeremia ukusesema na fimbi pa kusansa kwa bena Babiloni. Alandile ukuti bali no kufwaya abena Israele bonse abalecita ifyabipa no kubekata. Baibolo itila: “ ‘Moneni, nketa abalondo abengi,’ e fyasosa Yehova, ‘na bo bakabaloba; na pa numa nketa abalunshi abengi, na bo bakabalunga mu mpili shonse na mu tupili tonse na mu ncengo shonse. Kabili nkabalilapo ukubakanda pa filubo fyabo fyonse no lubembu lwabo.’” Abena Israele abalecita ifyabipa tabali na kubelama muli ba bemba nelyo  mu mpanga, lelo bali no kubekata ku bena Babiloni.—Yer. 16:16, 18.

14. Ni lilali ubusesemo bwaba pali Yoele 2:28, 29 bwafikilishiwe?

¹⁴ Yoele alilandile na pa mbila nsuma iyakumine umusumba wa Yerusalemu. Muli uyu musumba mwali no kuba ifya kulya ifingi na kabili. (Yoele 2:23-26) Lyena pa nshita imo, kwali no kuba ifya kulya ifingi ifya ku mupashi. Yehova alandile ukuti: “Nkapongolwela umupashi wandi pa bantunse bonse, kabili abana benu abaume na bana benu abanakashi bakasesema . . . Nkapongolwela umupashi wandi na pa babomfi abaume na pa babomfi abanakashi.” (Yoele 2:28, 29) Lesa tapongolwele umupashi wakwe ilyo fye abena Israele bafumine ku Babiloni no kubwelela ku calo cabo. Lelo palipitile imyaka iingi, mpaka pa Pentekoste mu 33 ninshi Yesu alibwelelamo ku muulu. Twaishiba shani?

15. Ukulingana ne Imilimo 2:16, 17, mashiwi nshi Petro ayalwile mu busesemo bwaba pali Yoele 2:28, kabili finshi aya mashiwi yalangilila?

¹⁵ Pa bushiku bwa Pentekoste, umupashi wa kwa Lesa walilengele umutumwa Petro ukulanda pa mashiwi yaba pali Yoele 2:28, 29. Nalimo pe awala lyalenga 9 ulucelo, Lesa alipongolwele umupashi wa mushilo mu nshila ya kupapa kabili bonse abapokelele uyu mupashi batendeke ukulanda pa “fikalamba ifya kwa Lesa.” (Imil. 2:11) Petro alibomfeshe amashiwi yambi pa kulanda pa busesemo bwa kwa Yoele. Bushe mwalishiba amashiwi ayalwilemo? (Belengeni Imilimo 2:16, 17.) Ilyo Petro alelanda pali bulya busesemo, tatendekele na mashiwi ya kuti “pa numa ya ifi,” lelo atile: “Kabili mu nshiku sha kulekelesha,” e kutila inshiku sha kulekelesha isha mitekele ya baYuda, Lesa aali no kupongolwela umupashi wakwe “pa bantunse  bonse.” Ici cilanga fye apabuuta tuutu ukuti palipitile inshita pa kuti ubusesemo ubo Yoele aseseme bufikilishiwe.

16. Bushe umupashi wa kwa Lesa wa-afwile shani Abena Kristu ba kubalilapo ukubomba bwino umulimo wa kubila imbila nsuma, kabili utwafwa shani muno nshiku?

¹⁶ Ilyo Lesa apongolwelele umupashi wakwe pa Bena Kristu ba kubalilapo, balitendeke umulimo wa kubila imbila nsuma uwali no kubombwa mwi sonde lyonse. Ilyo Paulo alelemba kalata ku bena Kolose, nalimo mu mwaka wa 61 ninshi Yesu alibwelelamo ku muulu, alandile ukuti imbila nsuma yalibililwe “ku cibumbwa conse ica mwi samba lya muulu.” (Kol. 1:23) “Icibumbwa conse” ico Paulo alelandapo bantu abaali mu ncende umo Paulo na Bena Kristu bambi balebila imbila nsuma. Apo Yehova alapeela ababomfi bakwe umupashi wa mushilo, muno nshiku umulimo wa kubila imbila nsuma walilunduluka sana ica kuti walifika na “ku mpela ye sonde”!—Imil. 13:47; moneni akabokoshi akaleti “ Nkapongolola Umupashi Wandi.”

17. Bushe ifyo twaishibe pa busesemo bulanda pali makanta ubwalembwa mwi buuku lya kwa Yoele fyalwike shani?

¹⁷ Finshi fyalwike? Nomba natumfwikisha umwalola ubusesemo bwaba pali Yoele 2:7-9. Mu mashiwi fye ayanono kuti twatila, ifi fikomo tafilanda pa mulimo wa kushimikila abantu, lelo filanda pa fyo Abashilika abena Babiloni bali no kusansa umusumba wa Yerusalemu mu mwaka wa 607 ninshi Yesu talaisa pano isonde.

18. Finshi fishalwike pa bantu ba kwa Yehova?

¹⁸ Finshi fishalwike? Ifishalwike fya kuti abantu ba kwa Yehova balitwalilila ukubila imbila nsuma mwi sonde lyonse, kabili balabomfya inshila ishalekanalekana pa kubila. (Mat. 24:14) Nangu ubuteko bwingatubinda, te kuti tuleke ukubomba uyu mulimo. Apo Yehova alatwafwa, tulaba abashipa kabili tulabombesha mu mulimo wa kubila imbila nsuma ya Bufumu ukucila ne fyo twalebomba kale! Tukatwalilila ukucetekela ukuti Yehova akulatwafwa ukumfwikisha amasesemo yaba mu Baibolo, pantu tatutwishika ukuti pa nshita yalinga, akatutungulula “mu cine conse”!—Yoh. 16:13.