ILYO kwali inkondo ya calo iya kubalilapo, iyasukile yafika mu fyalo nalimo 30, Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa September 1, 1915 lwatile, “Inkondo shonse ishaliko kale shinono nga kushilinganya ku nkondo ishiliko nomba mu Bulaya.” Kabili lwatile, pa mulandu wa nkondo umulimo wa Bufumu “taulebombwa bwino, maka maka mu Germany na mu France.”

Ilyo kwali iyi nkondo ya calo conse, Abasambi ba Baibolo bamo balingiile ubushilika pantu tabaishibe bwino bwino umo calolele ukulanda ukuti Abena Kristu tabalingile ukuitumpa mu fya calo. Na lyo line tabalekele ukubila imbila nsuma. Ba Wilhelm Hildebrandt balefwaya ukulabombesha mu mulimo wa Bufumu, e ico baliordele amatrakiti yaleti: The Bible Students Monthly mu lulimi wa ciFrench. Apo bali bashilika ba ku Germany, baile ku France ku kulwa inkondo te ku kubomba umulimo wa nshita yonse. Na lyo line ba Wilhelm balebila imbila ya mutende ninshi nabafwala ifya kufwala fya bashilika kabili abena France balepapa ukumona umushilika uulelwisha icalo cabo alebila imbila ya mutende.

Amakalata ayo balembele mu Ulupungu lwa kwa Kalinda yalandile ukuti Abasambi ba Baibolo abena Germany abengi balebila imbila nsuma iya Bufumu nangu ca kuti bali bashilika ba nkondo. Munyinefwe Lemke uwali umushilika wa pa menshi, alandile ukuti kwali abashilika 5 pabo alebomba nabo abalefwaya ukwishibilapo na fimbi pali Baibolo. Alembele ukuti: “Nangu ca kuti ndi mu bwato, ndelobolola ifisabo ifilelenga Yehova alumbanishiwa.”

Ba Georg Kayser baile ku kulwa inkondo lelo ilyo babwelele bali babomfi ba kwa Lesa wa cine. Cali shani pa kuti babe ababomfi ba kwa Lesa? Cimoneka kwati balibapeeleko impapulo ku Basambi ba Baibolo, balitemenwe icine ca Bufumu kabili balilekele ukulwako inkondo. Batendeke ukubomba imilimo imbi iishili ya kulwako inkondo. Ilyo inkondo yapwile, ba Georg Kayser balitendeke bupainiya bwa nshita yonse kabili balibombele bupainiya pa myaka iingi.

Nangu ca kuti Abasambi ba Baibolo tabaishibe bwino bwino umo calola ukukanaitumpa mu fya calo, imibele yabo e lyo ne fyo balecita fyalipusene sana ne fyo abantu balemona inkondo e lyo ne fyo balecita. Ilyo bapolitishani na bashimapepo ba macalici  baleimya imendela sha fyalo fyabo, Abasambi ba Baibolo bena balebila pali “Cilolo wa Mutende.” (Esa. 9:6) Nangu ca kuti kwali Abasambi ba Baibolo bamo abaleitumpa mu fya calo, nabo bene balisumine mu cine ico balesambilila, nga fintu cali kuli ba Konrad Mörtter abatile: “Nalishiba bwino bwino ukuti Icebo ca kwa Lesa citila Umwina Kristu talingile ukwipaya.”—Ukufu. 20:13. *

Nangu ca kuti amafunde ya mu Germany tayalesuminisha umuntu ukukaana ubushilika pa mulandu wa kampingu yakwe, Abasambi ba Baibolo ukucila pali 20 balikeene ukwingila ubushilika. Bamo pali aba balebamona ukuti balipena. Ku ca kumwenako, ba Gustav Kujath balibabikile na mu cipatala ca mashilu kabili balebapeela umuti wa mashilu. Ilyo ba Hans Hölterhoff bakeene ukwingila ubushilika balibakakile, kabili ilyo bali mu cifungo balikeene ukubomba imilimo yonse iyaletungilila inkondo. Abalinshi ba cifungo balikakiile ba Hans Hölterhoff mpaka amaboko na malu yauma. Nangu babacitile ifi, tabanenwike, ne ci calengele ukuti abalinshi batendeke ukubatiinya ukuti balabepaya. Na lyo line, ba Hans balitwalilile ukuba aba cishinka mpaka inkondo yapwa.

Bamunyinefwe bambi abo bapatikishe ukwingila ubushilika balikeene ukulabomfya ifyanso, e ico balilombele ukuti babapeeleko incito shimbi. * Ba Johannes Rauthe abakeene ukubomfya ifyanso, babapeele incito ya kulabombela mu nyanji. Ba Konrad Mörtter babapeele umulimo wa kubombela mu cipatala, ba Reinhold Weber balebomba umulimo wa bunasi. Ba August Krafzig nabo balitemenwe pantu babapeele umulimo uushali wa kuya mu kulwa inkondo. Aba Abasambi ba Baibolo e lyo na basambi bambi balefwaisha ukulabombela Yehova ukulingana ne fyo afwaya.

Abalashi balebacusha sana Abasambi ba Baibolo pantu balekaana ukwingila ubushilika. Mu myaka yakonkelepo, Abasambi ba Baibolo aba mu Germany balebatwala libili libili ku filye pa mulandu wa kuti balebila imbila nsuma. E ico iofeshi lya musambo mu Germany lyalipangile dipartimenti mu musumba wa Magdeburg iyalelolekesha pa milandu ya bamunyinefwe.

Inte sha kwa Yehova balitwalilila ukwaluka mu fyo baishibe pa kukanaitumpa mu fya calo. Ilyo Inkondo ya Calo iya Bubili yatendeke, ba Nte balekaana ukwingila ubushilika. E ico ubuteko bwa Germany bwalebamona ukuti balwani ba buteko kabili balebacusha icine cine. Lelo ifintu fyalyalwike nga fintu amalyashi ayakaba mu cipande citila “Ilyashi lya Kale”—From our archives in Central Europe yakalanga.