Abalwa na Lesa Tabakacimfye!

“Bene bakalwa na iwe, lelo bakakufilwa.”—YEREMIA 1:19.

1. Mulimo nshi Yeremia apokelele, kabili watwalilile ukufika na mu nshita nshi?

YEHOVA atumine umulumendo Yeremia ukuba kasesema ku nko. (Yeremia 1:5) Iyi yali ni nshita Imfumu isuma Yoshia yaleteka pali Yuda. Bukasesema bwa kwa Yeremia bwalitwalilile ukufika na mu nshita yayafya pa ntanshi Babele talacimfya Yerusalemu no kusenda abantu ba kwa Yehova bunkole.—Yeremia 1:1-3.

2. Ni shani fintu Yehova akoseshe Yeremia, kabili ukulwa na uyu kasesema ninshi kulwa na ani?

² Nangu cibe shani ubukombe bwa bupingushi buntu Yeremia ali no kubilisha bwali no kubalamuna abantu ukumulwisha. Pa kwishibe ci, Lesa alikoseeshe Yeremia kabela ku fyali no kucitika ku ntanshi. (Yeremia 1:8-10) Ku ca kumwenako, Yeremia alikoshiwe kuli aya mashiwi aya kuti: “Bene bakalwa na iwe, lelo bakakufilwa; pantu ine ndi na iwe ku kukupokolola, cisemo ca kwa Yehova.” (Yeremia 1:19) Ukulwa na Yeremia ninshi kulwa na Lesa. Muno nshiku, Yehova alikwata ibumba lya babomfi bakwe ilyapala ilya bakasesema ilibomba umulimo wapalana no wa kwa Yeremia. Balabilisha icebo ca kusesema ica kwa Lesa mu kushipa, nge fyacitile Yeremia. Kabili bukombe bwakuma abantu bonse ne fyalo kabili kuti bwabawamina nelyo ukubabipila, cili ku fintu abene bali no kucitapo. Nga fintu cali mu nshiku sha kwa Yeremia, kwaliba abalwisha Lesa ukupitila mu kulwisha ababomfi bakwe no kulwisha umulimo wabo untu Lesa abatuma.

Ababomfi ba kwa Lesa Balasanswa

3. Mulandu nshi ababomfi ba kwa Yehova basanshilwa?

³ Ukufuma fye apo ba 1900 batendekela, abantu ba kwa Yehova balasanswa. Mu fyalo ifingi, abantu ba mapange yabi bafwaya ukucilima, no kushimya fye ukubilisha kwa mbila nsuma iya Bufumu bwa kwa Lesa. Icibambe cesu icikalamba, Kaseebanya, ‘uwendauka nge nkalamo  iilelila, ukufwaya uuntu engalya,’ e kasongelekanya. (1 Petro 5:8) Ilyo “inshita ya bena fyalo” yapwile mu 1914, Lesa alaashile Umwana wakwe ukuba Imfumu ipya iye sonde, no kumukambisha ati: “Ube no bufumu mu kati ka balwani bobe.” (Luka 21:24; Amalumbo 110:2) Kristu alibomfya amaka yakwe no kupoosa Satana ukufuma mu muulu ukwisa mu bwina mupalamano bwe sonde. Pa kwishibo kuti ali ne nshita iinono fye, Kaseebanya alungatika icipyu cakwe pa Bena Kristu basubwa na banabo. (Ukusokolola 12:9, 17) Cinshi cafuma muli uku kusansa kwakonkana ukwa balwa na Lesa?

4. Fya kwesha nshi abantu ba kwa Yehova bapitilemo ilyo kwali Inkondo ya Calo iya Kubalilapo, lelo cinshi cacitike mu 1919 na mu 1922?

⁴ Mu Nkondo ya Calo iya Kubalilapo, ababomfi basubwa aba kwa Yehova balolenkene ne fya kwesha icitetekelo ifingi. Balepumiwa no kubepeshiwa, ukukunkunikwa ku mabumba ya bantu, no kupumwa icine cine. Bali “abapatwa ku nko shonse” nga fintu Yesu asobele. (Mateo 24:9) Mu nshita yalulunkana iya nkondo, abalwani ba Bufumu bwa kwa Lesa babomfeshe imingalato yabomfiwe na pa kulwisha Yesu Kristu. Babepeshe abantu ba kwa Yehova ukuti baleimina ubuteko, kabili baileikata fye na pantu ukuteyanya kumoneka ukwa kwa Lesa kwashintilila. Mu May 1918, ubuteko bwalipeele insambu sha kuti presidenti wa Watch Tower Society, J. F. Rutherford, na bo alebishanya na bo 7 bekatwe. Aba baume 8 bapingwililwe ukukakwa imyaka iingi kabili balikakilwe mu cifungo ca ku Atlanta, ku Georgia,  ku United States. Ilyo papitile imyeshi 9 balikakwilwe. Kabili mu May 1919 icilye ca kumfwilamo amaapilu capingwile ukuti aba bantu balifyengelwe pa kupingulwa, kabili casosele ukuti umulandu wali no kulubululwa na kabili. Umulandu walepembelela ukulubululwa na kabili, lelo ilyo papitile nshita ubuteko bwalifuutiishe umulandu, kabili Munyina Rutherford na banankwe baebelwe ukuti tabali no mulandu nangu umo. Balitendeke cipya cipya imilimo yabo, kabili amabungano pa Cedar Point, Ohio, mu 1919 na mu 1922 yabalamwine cipya cipya umulimo wa kushimikila Ubufumu.

5. Inte sha kwa Yehova shasanshilwe shani ku kutekwa na baNazi mu Germany?

⁵ Muli ba 1930, kwalimine bakateka ba lucu, kabili ifyalo fya Germany, Italy, na Japan fyalikatene mu kulwila pamo inkondo. Mu kutendeka fye kwa ba 1930, kwaimine ukupakasa kwa bukatu pa bantu ba kwa Lesa, maka maka ku Germany waletekwa na baNazi. Kwali ifibindo. Amayanda yalepikitwa, na bene ukwikatwa. Abengi balipooselwe mu nkambi sha kucushiwilwamo pantu balikeene ukuleka icisumino cabo. Kulya kulwisha Lesa na bantu bakwe kwaiminine pa kulofya Inte sha kwa Yehova muli bulya buteko bwa lucu. * Ilyo Inte sha kwa Yehova shaile ku filye mu Germany ku kulwila insambu shabo, Icipani ca Filye ica Buteko bwa Germany capekenye ifya kulandapo ifingi ku kushininkisha ukuti Inte sha kwa Yehova tashilubwilwe. Casosele ukuti: “Ifilye tafifwile ukufilwa pa filemoneka fye nge fya mwi funde; lelo nangu cayafya shani, fifwile ukufwaya no kusanga inshila ya kubombela imilimo ya fiko.” Ici calolele mu kuti takwali no kuba ubulungi. BaNazi bakoselepo fye ukuti umulimo wa Nte sha kwa Yehova walebalamuna ubulwani, kabili ‘walepumfyanya ukulunduluka kwa calo.’

6. Kutukuta nshi kwaliko ukwa kulesha umulimo wesu ilyo Inkondo ya Calo iya Cibili yalelwikwa na pa numa ya iyi nkondo?

⁶ Ilyo Inkondo ya Calo iya Cibili yalelwikwa, abantu ba kwa Yehova balibindilwe mu Australia, Canada, na mu fyalo fimbi ifyaletekwa na Britain—mu Afrika, ku Asia, na mu fishi fya ku Caribbean na mu Pacific. Mu United States, abalwani bakwata amaka aya kusongelekanya capamo na bambi ababepelwe batendeke ‘ukucululusha ku fipope.’ (Amalumbo 94:20) Lelo kwali ukuya ku filye ku kuyalwisha umulandu wa kupika sulupu ku mendela no wa kubinda ukushimikila ku ng’anda ne ng’anda. Kabili apo ifintu fyalyendele bwino mu filye fya mu United States, fyalengele ukuti kube ukucingilila ubuntungwa bwa kupepa. Pa mulandu no kwafwa kwa kwa Yehova, abalwani bafililwe ukutunguluka mu matukuto yabo. Ilyo inkondo yapwile ku Bulaya, ifibindo fyalifumishiwepo. Inte ishingi ishali mu nkambi sha kucushiwilwamo shalilubwilwe. Lelo ubulwi bwali tabulapwa. Ilyo fye Inkondo ya Calo iya Cibili yapwile, ukuumana kwa fyalo kwalitendeke. Ifyalo fya ku Eastern Europe fyatendeke na kabili ukusansa abantu ba kwa Yehova. Ubuteko bwaliitumpile mu kucilima no kulesha umulimo wesu uwa kushimikila, ukulesha impapulo sha Baibolo, no kubinda ukulongana. Abengi balipooselwe mu fifungo nelyo ukutwalwa ku nkambi ku kubomba imilimo ya cibe.

Balitwalilile Ukubomba Umulimo wa Kushimikila!

7. Finshi Inte sha kwa Yehova shapitamo mu fyalo fya Poland, Russia na mu fyalo fimbi mu myaka ya nomba line?

⁷ Ilyo imyaka yaile ilepita, umulimo wa kushimikila Ubufumu walitendeke. Icalo ca Poland, nangu cali cicili ne mitekele ya Komyunizimu, calisuminishe ukukwata amabungano ya bushiku bumo mu 1982. Lyene kwali na mabungano ya pa kati ka fyalo mu 1985. Amabungano ya pa kati ka fyalo ayakalamba yalikonkelepo mu 1989, kabili abengi nga nshi abafumine ku Russia na Ukraine balisangilweko. Mu mwaka umo wine, Inte sha kwa Yehova shapeelwe ubuntungwa bwa kupepa mu Hungary na mu Poland. Cali ni mu kupwa kwa 1989 e lintu Icibumba ca Berlin cawile tasha. Ilyo papitile imyeshi inono, twalipeelwe ubuntungwa bwa kupepa ku East Germany. Papitile fye inshita inono, kwali ne  bungano lya pa kati ka nko mu Berlin. Mu kutendeka kwa myaka 10 iya kulekelesha mu mwanda wa myaka uwalenga 20, kwali ukubombesha kwa kukumana na bamunyina mu Russia. Kwali ukulanshanya na balashi bamo aba ku Moscow kabili mu 1991, Inte sha kwa Yehova shalilembeshiwe ku buteko. Ukutula lilya, umulimo walikula nga nshi mu Russia, na mu fyalo ifyali kale mu Soviet Union.

8. Finshi fyacitike ku bantu ba kwa Yehova pa myaka 45 iyakonkelepo ilyo Inkondo ya Calo iya Cibili yapwile?

⁸ Ilintu ukupakasa kwalenakako mu fyalo fimbi, mumbi kwaleluminako. Mu myaka 45 iyakonkele pa numa ya nkondo ya calo iya cibili, ifyalo ifingi fyalikeene ukusuminisha Inte sha kwa Yehova ukuba no buntungwa bwa kupepa. E lyo kwali no kubika ifibindo pali ifwe nelyo pa mulimo wesu mu fyalo fya mu Afrika 23, ifya ku Asia 9, ifya ku Bulaya 8, fitatu ku Latin Amerika, e lyo na mu fishi 4.

9. Finshi ababomfi ba kwa Yehova mu Malawi bapitilemo?

⁹ Inte sha kwa Yehova mu Malawi shalipakeswe icabipisha mu kutendeka kwa 1967. Abasumina banensu kulya balikeene ukushita amakardi ya cilonganino ca bupolitiki pa mulandu wa kuti tabaibimbamo mu fya calo apo Bena Kristu ba cine. (Yohane 17:16) Pa numa icilonganino ca Malawi Congress Party catekeshe ukukumana mu 1972, ukusansa kwa buluku kwalitendeke cipya cipya. Bamunyina balitamfiwe mu mayanda yabo no kuleshiwa ukwingile ncito. Abengi balifulumwike mu calo pa kuti bebepaya. Lelo bushe abalelwa na Lesa na bantu bakwe balicimfishe? Nakalya! Pa numa ya fintu ukwaluka, bakasabankanya ba Bufumu abacitile lipoti mu Malawi mu 1999 bali 43,767, kabili abantu ukucila pali 120,000 balisangilwe ku mabungano ya citungu kulya kwine. Amaofeshi yapya aya Watch Tower Society yalikuulwa mu musumba wa bwangalishi.

Bafwailisha Umulandu Umwa Kulesesha

10. Finshi abalwisha abantu ba kwa Lesa ilelo bacita nge fyacitile abalelwisha Daniele?

¹⁰ Abasangu, bashimapepo, na bambi tabafwaya ukumfwa ubukombe bwesu ubwa mu Cebo ca kwa Lesa. Abalwisha lintu bapatikishiwa na macalici yamo aya mu Kristendomu, balafwaya inshila isho abene batila shalisuminishiwa ne funde, isho babepekeshamo pa kutulwisha. Bucenjeshi nshi babomfya limo limo? Cinshi incenjeshi shacitile pa kusansa kasesema Daniele? Pali Daniele 6:4, 5 tubelengo kuti: “Bakasomo na balashi balefwayo kusango mulandu kuli Daniele mu fintu fya bufumu, lelo bafililwe ukusango mulandu nangu akabi kuli wene, pa mulandu wa kuti ali wa cishinka, ne ca kuluba nangu akabi tacasangilwe kuli wene nakalya. E lyo abo bantu batile, Tatwakasange kuli uyu Daniele umulandu nangu umo, kano ninshi twasanga pali wene mu cipope ca mulungu wakwe.” Na lelo line, abatulwisha bafwaya imilandu umwa kulesesha. Balemya ifyongo pa lwa mipepele abene batila yalibipa kabili basoso kuti Inte sha kwa Yehova nasho mipepele yabipa. Pa kusansa imipepele yesu na fintu tukonka ifishinte fya bukapepa, balatubepesha kabili balanda ifya manshoko ifyabamo umusalula, no bufi bwafita fititi.

11. Bufi nshi abalwisha Inte sha kwa Yehova bashibepesha?

¹¹ Mu fyalo fimo, aba fya mipepele ne fya bupolitiki tabafwaya ukusumina ukuti twakwata “ukupepa ukwasanguluka kabili ukushakowela ku menso ya kwa Lesa.” (Yakobo 1:27) Nangu ca kuti umulimo wesu uwa buKristu ulebombwa mu fyalo 234, batila ukulingana ne milondolwele yabo, imipepele yesu tayaishibikwa. Ilyo kwashele fye inshiku shinono ukuti ibungano lya pa kati ka nko litendeke mu 1998, inyunshipepala ya ku Athens yalembele ukuti shimapepo we calici lya Greek Orthodox atungile ukuti “[Inte sha kwa Yehova] te ‘mipepele yaishibikwa,’” te mulandu ne fyapingwile icilye ca ku Bulaya ica European Court of Human Rights ukuti yalishibikwa. Ilyo papitile fye nshiku shinono, inyunshipepala na imbi mu musumba umo wine yashimike ukuti umo uulandilako icalici limo atile: “[Inte sha kwa Yehova] te ‘cilonganino ca Bwina Kristu’ iyo, pantu pali fyonse ifyo shisambilisha tapaba ifya buKristu ifyo Yesu Kristu asambilisheko.” Aya mashiwi yaletupapusha sana, pantu pa mipepele yonse, ni Nte sha kwa  Yehova sheka e shilandapo sana pa kupashanya Yesu!

12. Ilyo tulelwa ubulwi bwa ku mupashi, finshi tulingile ukucita?

¹² Tulafwaya ukucingilila no kwikasha imbila nsuma ukubomfya ifunde. (Abena Filipi 1:7) Lelo te kuti tusuusuke nelyo ukusundula ifyo twakoselela pa fipimo fya kwa Lesa ifya bulungami ne fishinte fya bukapepa. (Tito 2:10, 12) ‘Tulakaka mu musana, no kusosa kuli bene fyonse ifyo Yehova atweba,’ kwati fintu Yeremia acitile, kabili tatuleka abalwisha Lesa ukutunenuna. (Yeremia 1:17, 18) Icebo ca kwa Yehova ica Mushilo calitulanga bwino bwino icalungama ica kucita. Tatufwaya nangu panono ukucetekela “ukuboko kwa buntunse” ukushakosa nelyo “ukuuba . . . mu cintelelwe ca Egupti,” e kuti muli cino calo. (2 Imilandu 32:8; Esaya 30:3; 31:1-3) Mu kulwa ubulwi bwesu ubwa ku mupashi, tufwile ukutwalilila ukutetekela Yehova umutima wesu onse, no kumuleka atungulule intampulo shesu, na ku kwiluka kwesu twilashintililako. (Amapinda 3:5-7) Yehova nga taletwafwa no kututungulula, ninshi umulimo wesu ukaba ‘uwa fye.’—Amalumbo 127:1.

Abashinenuka Te Mulandu no Kupakaswa

13. Mulandu nshi twingasosela ukuti ukusansa kwa kwa Satana pali Yesu kwalifililwe?

¹³ Ica kupashanya cesu icikalamba mu kuipeelesha kuli Yehova ukwabula ukunenuka ni Yesu, uwapeelwe umulandu wa bufi uwa kwimina ubuteko no kupumfyanya ubwikashi. Ilyo apitulwike mu mulandu Yesu apeelwe, Pilato alefwaya ukumukakula. Lelo ibumba ilyasongelwe na bashimapepo, lyabilikishe ukuti Yesu apoopelwe, nangu ca kuti ali uwa kaele. Batile nga kukakula, bakakule Baraba uwapooselwe mu cifungo pa mulandu wa kwimina ubuteko no kwipaya! Pilato alyeseshe na kabili ukunashanasha balya balwani bankosa mitwe, lelo asukile acita ifyo bonse  balefwaya. (Luka 23:2, 5, 14, 18-25) Nangu cingati Yesu alifwile pa cimuti ca kucushiwilwapo, kulya kusansa kwabipisha ukwa bukatu uko basanshile Mwana Lesa kwalifilililwe, pantu Yehova alibuushishe Yesu no kumusansabika ku kuboko Kwakwe ukwa kulyo. Pa Pentekoste 33 C.E., umupashi wa mushilo walipongolwelwe ukupitila muli Yesu uwacindamikwe, muli fyo ukupanga icilonganino ca Bwina Kristu, icali e “kulengwa cipya cipya.”—2 Abena Korinti 5:17; Imilimo 2:1-4.

14. Finshi fyacitike lintu bashimapepo abaYuda baeseshe ukulwisha abakonshi ba kwa Yesu?

¹⁴ Pa numa fye ya ifyo, bashimapepo baletiinya abatumwa, lelo balya bakonshi ba kwa Kristu tabalekele ukulanda pa lwa fintu bamwene no kumfwa. Abasambi ba kwa Yesu bapepele ukuti: “Mwe Shikulu, moneni pa mapange yabo, no kupeela abasha benu ukulande cebo cenu no kushipa konse.” (Imilimo 4:29) Yehova ayaswike ifyo balepaapaata kabili abeswishemo umupashi wa mushilo no kubakosha ukuti batwalilile ukubilisha ukwabula umwenso. Tapapitile na nshita, abatumwa na kabili bakambishiwe ukuleka ukushimikila, lelo Petro na batumwa bambi bayaswike abati: “Tuli no kunakila Lesa ukucilo kunakila abantu.” (Imilimo 5:29) Ifintiinya, ukupooswa mu cifungo, no kufopaulwa ifikoti tafyabaleseshe ukulundulula umulimo wabo uwa Bufumu.

15. Gamaliele ali nani, kabili mano nshi apandile bashimapepo abalelwisha abakonshi ba kwa Yesu?

¹⁵ Bushe bashimapepo baumfwile shani? ‘calibapitile mu mitima, kabili balefwayo kwipaya abatumwa.’ Lelo kasambilisha wa Malango Gamaliele, umuFarise, epo ali, kabili alicindikwe ku bantu bonse. Aebele ukutwala abatumwa ku nse inshita inono, e lyo apandileko amano balya bashimapepo balebalwisha ukuti: “Mwe bena Israele, mucenjele ku co mwalaswa mucite kuli aba bantu. . . . ndemweba, nati, Talukeni kuli aba bantu, no kubaleka babe; ico uku kupanga atemwa uyu mulimo nga cafuma ku bantu, cikawa; lelo nga ca kwa Lesa, mukafilwo kubawisha—epali mwasangwa abalwa na Lesa.”—Imilimo 5:33-39.

Icilwilo Conse Icafulilwa Ifwe Tacakashuke

16. Ni shani fintu mwingalondolola mu mashiwi yenu ubulayo buntu Yehova alaya ababomfi bakwe?

¹⁶ Ukupanda amano ukwa kwa Gamaliele kusuma kabili tulatasha lintu abantu balanda ifisuma pali ifwe. Na kabili tulatasha pa kuti kwaliba ubuntungwa bwa kupepa pa mulandu no kupingula kwa mu filye ukwa bapingushi ba mulinganya. Kwena, bashimapepo ba mu Kristendomu ne ntungulushi shimbi ishaba mu Babele Mukalamba, ubuteko bwa calo ubwa kupepa kwa bufi, tabatemwa ifi tukoonka Icebo ca kwa Lesa. (Ukusokolola 18:1-3) Nangu cingati batulwisha capamo na bantu basonga, Lesa alitulaya ubulayo bwa kuti: “Icilwilo conse icafulilwa iwe tacakashuke; no lulimi lonse ulwaimina iwe mu kupingula ukalufulunganya. Ici e cikwatwa ca babomfi ba kwa Yehova, no bu e bulungami bwabo ubwafuma kuli ine, cisemo ca kwa Yehova.”—Esaya 54:17.

17. Mulandu nshi twabela abashipa nangu abalwani batulwisha?

¹⁷ Abalwani besu balatulwisha apabulo mulandu lelo tulatwalilila ukuba abashipa. (Amalumbo 109:1-3) Tatwakasuminishe abapata ubukombe bwesu ubwa mu Baibolo ukututiinya ukuti tusuusuke ku citetekelo cesu. Nangu cingati tuleenekela ukuti ubulwi bwesu ubwa ku mupashi buli no kubipilako, twalishiba ifikafumamo. Tukapokololwa kwati ni fintu Yeremia apokolwelwe ukulingana na mashiwi ya kusesema ayatila: “Bene bakalwa na iwe, lelo bakakufilwa; pantu ine ndi na iwe ku kukupokolola, cisemo ca kwa Yehova.”(Yeremia 1:19) Twalishiba ukuti abalwa na Lesa tabakacimfye!

[Futunoti]

Kuti Mwayasuka Shani?

• Mulandu nshi ababomfi ba kwa Yehova basanshilwa?

• Ni mu nshila nshi abalwani balwisha abantu ba kwa Yehova?

• Mulandu nshi twingashininkishisha ukuti abalwa na Lesa tabakacimfye?

[Amepusho]

[Icikope pe bula 17]

Yeremia alilailwe ukuti Yehova ali no kuba nankwe

[Icikope pe bula 18]

Abapuswike mu nkambi sha kucushiwilwamo

[Icikope pe bula 18]

Amabumba ya bantu yalesansa Inte sha kwa Yehova

[Icikope pe bula 18]

J. F. Rutherford na bo alebishanya na bo

[Icikope pe bula 21]

Abalwani ba kwa Lesa tabacimfishe Yesu