Bushe Kuti Kwaba Ubwikashi Umwabula Umuncishanya?

JOHN ADAMS, uwaishileba kateka wa cibili uwa United States alisuminisheko icipande ca lulumbi ica Declaration of Independence, icakwete na mashiwi yasuma aya kuti: “Twalisumina ukuti ifi fishinka filamoneka ukuti abantu bonse balilingana.” Na lyo line John Adams aletwishika nga ca kuti abantu cine cine balilingana, pantu alembele ukuti: “Ukukanalingana mu Muntontonkanya no Mubili fyaimikwa na Lesa Uwa maka yonse mu Mafunde yakwe aya Cifyalilwa ca Bantunse ica kuti takuli cintu nelyo amafunde ayengalenga abantu ukulingana.” Kalemba wa lyashi lya kale umwina Britain H. G. Wells wena aleelenganya ubwikashi umo abantu bonse bali no kuba abalingana ukushintilila pa fintu fitatu: imipepele ya mwi sonde lyonse imo fye iyasanguluka kabili iishakowela, amasomo yamo yene ku bantu bonse, kabili ubwikashi umwabula abashilika.

Ukufika na lelo, takwabala akubako ubwikashi umo bonse balingana nga fintu  Wells aleelenganya. Mu bwikashi bwa bantunse tamwaba umulinganya nangu panono, kabili umuncishanya e wafulamo. Bushe umuncishanya wa musango yu walinonsha ubwikashi? Iyo. Umuncishanya ulalekanya abantu, kabili ico cileta akafindwe, ulupato, ubukali, no kwipaya. Umusango wa kuti ababuuta ba pa muulu, uwali inshita imo mu Afrika, Australia, na North Amerika waletele ubucushi pa bantu bashali ababuuta—ukusanshako no kwipayaulula kwa ba Aborijini mu ncende ya Van Diemen’s Land (iyo nomba beta ati Tasmania). Ku Bulaya, ukutila ati abaYuda ba pa nshi kwaletele Ukwipayaulula kwa baYuda. Ifyuma fya ba mu buteko bukankaala no kukanaikushiwa kwa bantu aba pa nshi na bashili bakankaala fyali fintu fyalengele ukuti kube ukwaluka kwa French Revolution ukwa mu myaka ya ba 1700 no kwaluka kwa Bolshevik Revolution ukwali mu Russia ukwa mu myaka ya ba 1900.

Umuntu wa mano uwa ku kale alembele ukuti: “Abantu bacito lukambo ku bantu ku kubabifya.” (Lukala Milandu 8:9) Amashiwi yakwe yalafishiwapo nampo abaletitikisha abanabo muntu umo umo nelyo mabumba. Lintu ibumba limo lyaisansabalika pali nankwe, kulaba ubulanda no bucushi.

Ku Cinso ca kwa Lesa Abantu Bonse Balilingana

Mu cifyalilwa bushe amabumba yamo aya bantu yalicila yambi? Te fyo Lesa amona. Baibolo itila: “[Lesa] alengele kuli umo inko shonse sha bantunse ku kwikala pano nse ponse.” (Imilimo 17:26) Na kabili, Kalenga “[taaba] na kapaatulula kuli bacilolo, nangu kubisho wacindama ukucilo mulanda? pantu bonse bene mulimo wa minwe yakwe.” (Yobo 34:19) Abantu bonse lupwa, kabili ku cinso ca kwa Lesa bonse bafyalwa abalingana.

Ibukisheni no kuti, lintu umuntu afwa, ukuitunga konse ukwa kuti alicila bambi kulapwa. Abena Egupti ba ku kale te fyo basuminemo. Lintu Farao afwa, balebika ifintu fya mutengo mu nshishi yakwe pa kuti alefibomfya ilyo atwalilila ukuba ne cifulo ca pa muulu ku ncende imbi. Bushe alefibomfya? Iyo. Ifingi pali filya fyuma fyalesendwa ku bapuupu baleiba ku nshishi, kabili fimbi ifyalepusuka ku bapuupu kuti mwafimona mu mayanda ya babenye na lelo.

Apo alifwile, ukwabula no kutwishika Farao talebomfya filya fintu fya mutengo. Ku mfwa takwaba mabumba ya ba pa muulu na ya ba pa nshi, takwaba mukankaala nelyo mupiina. Baibolo itila: “Aba mano balafwa, abatumpa na ba bunama balobela pamo. Pantu abantu baba nge fitekwa ifishikalilila, baba nge ng’ombe ishakwata imyaka inono.” (Amalumbo 49:10, 12, The New English Bible) Nampo tuli shamfumu nelyo abasha, aya mashiwi yapuutwamo yalatukuma ifwe bonse aya kuti: “Lelo abafwa bantu abashaishiba kantu nangu kamo, kabili takwaba cilambu kuli bene; . . . pantu takuli ica kucita nangu ca kwelenganya nangu kwishiba nangu mano ku Mbo uko uleya.”—Lukala Milandu 9:5, 10.

Kuli Lesa bonse tufyalwa abalingana kabili bonse tuba abalingana mu mfwa. Kanshi ca fye, ukuninikisha ibumba limo ilya bantu pa libiye muli ubu bwikalo bwesu ubwa myaka inono!

Bushe Ubwikashi Umwabula Umuncishanya Bukabako Shani?

Na lyo line, bushe kwaliba isubilo lya kuti bushiku bumo kukaba ubwikashi umushakabe umuncishanya? Ee, isubilo e ko lyaba. Imyaka 2,000 iyapitapo lintu Yesu ali pe sonde, ifya kutendekelako fya bwikashi bwa musango yu fyalimikwe. Yesu apeele umweo wakwe bulilambo kuli bonse abantu abasumina pa kuti “onse uumutetekela eonaika, lelo abe no mweo wa muyayaya.”—Yohane 3:16.

Ku kulanga ukuti tapali umukonshi wakwe uufwile ukuisansabalika pa basumina banankwe, Yesu atile: “Imwe mwiitwa Rabi; pantu Kasambilisha wenu umo, na imwe muli  ba bwananyina. Kabili mwiita uwa pano isonde, Tata; pantu Shinwe umo, uwa mu muulu; nangu kwitwa Intungulushi, pantu intungulushi yenu imo, ni Kristu. Lelo uuli umukalamba muli imwe akaba kapyunga wenu. Uuntu aisansabika akacendwa.” (Mateo 23:8-12) Kuli Lesa, abasambi bonse aba cine aba kwa Yesu bamo bene mu citetekelo.

Bushe Abena Kristu ba kubalilapo baleimona ukuti balilingana? Abalekonka ukufunda kwa kwa Yesu e fyo balemona. Balemona ukuti balilingana mu citetekelo kabili balelanga ici ukupitila mu kulaitana ukuti “munyinane.” (Filemone 1, 7, 20) Takuli uwalekoseleshiwa ukuimona ukuti alicila bambi. Ku ca kumwenako, moneni inshila ya kuicefya iyo Petro ailondolwelemo muli kalata wakwe uwa cibili ukuti: “Simone Petro, umusha kabili umutumwa wa kwa Yesu Kristu, kuli abo abapokelele citetekelo icalingana ne cesu.” (2 Petro 1:1) Petro asambilishiwe kuli Yesu umwine, kabili pamo ngo mutumwa, alikwete umulimo wacindama. Lelo, aleimona ukuti musha kabili alishibe ukuti Abena Kristu bambi bakwete icitetekelo icalingene ne cakwe.

Bamo kuti batila ati icishinte ca kuti abantu bonse balilingana tacumfwana ne cishinka ca kuti ilyo kushilaba ubuKristu Lesa alengele Israele ukuba uluko lwaibela. (Ukufuma 19:5, 6) Kuti batunga ukuti ici ca kumwenako cilango kuti imishobo imbi yalicila inankwe, lelo te fyo caba. Ca cine ukuti abena Israele, pamo ngo bufyashi bwa kwa Abrahamu, balikwete bucibusa bwaibela na Lesa no kuti balibomfiwe nge nshila ya kusokolwelamo ifya bulesa. (Abena Roma 3:1, 2) Lelo umulandu wa ici tawali wa kubasansabalika. Lelo, cali ni pa kuti ‘inko shonse shikapaalwe.’—Ukutendeka 22:18; Abena Galatia 3:8.

Caishileba ukuti abena Israele abengi tabapashenye icitetekelo ca kwa Abrahamu icikolwe cabo. Tabali na bucishinka kabili bakeene Yesu uwali ni Mesia. Pa mulandu wa ico, Lesa alibakeene. (Mateo 21:43) Nangu cibe fyo, abafuuka pa bantunse tabalufishe amapaalo balailwe. Pa Pentekoste 33 C.E., icilonganino ca Bwina Kristu calitendeke. Uku kuteyanya kwa Bena Kristu abasubilwe no mupashi wa mushilo kwaleitwa ati “Israele wa kwa Lesa,” kabili kwaishileba inshila umo ayo mapaalo yali no kwishila.—Abena Galatia 6:16.

Bamo muli cilya cilonganino balekabila ukusambilishiwa pa lwa mulinganya. Ku ca kumwenako, umusambi Yakobo afundile abalecindikisha Abena Kristu abakankaala ukucila abapiina. (Yakobo 2:1-4) Ico tacali bwino. Umutumwa Paulo alangile ukuti Abena Kristu Abena fyalo tabali ba pa nshi ku Bena Kristu abaYuda, no kuti Abena Kristu abanakashi tabali aba pa nshi ku baume. Alembele ukuti: “Pantu muli Kristu Yesu muli bana ba kwa Lesa bonse, mu kutetekela. Pantu imwe bonse ababatishiwa muli Kristu, namufwala Kristu. Tamuli muYuda nangu mwina Hela, tamuli musha nangu muntungwa, tamuli mwaume nangu mwanakashi; pantu imwe bonse muli bamo muli Kristu Yesu.”—Abena Galatia 3:26-28.

Abantu Bashaba na Muncishanya Lelo

Inte sha kwa Yehova pali lelo balakonka ifishinte fya mu Malembo. Balishiba ukuti kuli Lesa takwaba muncishanya. E co, tabakwata  amabumba ya bashimapepo, kabili tapaba umusobolola pa babuuta na bafiita nelyo pa ba cuma na bapiina. Nangu ca kuti bamo bakankaala, tabatontomesha pa “mataki ya miikalile ino,” pantu balishiba ukuti ifi fintu fileya. (1 Yohane 2:15-17) Lelo, bonse balikatana mu kupepa Mulopwe wa mu Kubumbwa konse, Yehova Lesa.

Bonse balisumina umulimo wa kushimikila imbila nsuma iya Bufumu ku bantu banabo. Nga fintu Yesu ali, balacindika abanyanyantilwa na balekeleshiwa ukupitila mu kubatandalila mu mayanda, no kuipeela ukubasambilisha Icebo ca kwa Lesa. Abashakwata indalama balabombela pamo na bo bambi bengamona ukuti ba pa muulu. Ifyacindama ni bumupashi, te kuba mwi bumba lya ba pa muulu. Nga fintu cali mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, bonse ba bwananyina na bankashi mu citetekelo.

Ukulingana Kulasuminisha Ukulekanalekana

Kwena, ukulingana takupilibula ukuti abantu baba cimo cine muli fyonse. Abaume na banakashi, abakalamba na baice, bonse e mo baba muli uku kuteyanya kwa Bwina Kristu ukwakwata abantu aba mishobo yalekanalekana, indimi, uluko, no bunonshi. Ngo muntu umo umo, balilamuka mu fyalekanalekana lwa mu muntontonkanya na lwa ku mubili. Lelo uku kupusana takulenga bambi ukuba aba pa muulu ukucila bambi. Lelo, ukupusana kwa musango yu kulenga kwaba ukulekanalekana kusuma. Abo Bena Kristu balishiba ukuti ukulamuka konse bakwata fya bupe ukufuma kuli Lesa kabili te mulandu wa kuisansabalikilapo.

Umuncishanya waisako pa mulandu wa bantu ukufwaya ukuiteka ukucila ukukonka ubutungulushi bwa kwa Lesa. Nomba line fye, Ubufumu bwa kwa Lesa bukapyana imitekele ya lelo iya cino calo, kabili ifikafumamo ni mpela ku muncishanya abantu baleta, pamo ne fintu fimbi ifyaleta ubucushi pa nshita ntali. Lyene, cine cine “abalanda bakapyaninine calo.” (Amalumbo 37:11) Yonse imilandu ya kuisansabalikilapo ukuti balicila bambi ikaba naiya. Umuncishanya tawakalekanye na kabili bumunyina bwa mwi sonde lyonse ubwa bantu.

[Amashiwi pe bula 5]

Kalenga ‘tabisho wacindama ukucilo mulanda, pantu bonse bene mulimo wa minwe yakwe.’—Yobo 34:19.

[Icikope pe bula 6]

Inte sha kwa Yehova balacindika abena mupalamano

[Ifikope pe bula 7]

Ku Bena Kristu ba cine ifyacindama ni bumupashi