Konkeni Icipasho ca Cifumu

“Ikailembele aya bubili aya malango pe buuku, . . . kabili likabe kuli yene, na yo ikalebelengamo inshiku shonse sha mweo wa iko.”—AMALANGO 17:18, 19.

1. Umwina Kristu kuti afwaya ukuba nga bani?

TAMWINGAILINGANYA ku mfumu nelyo kuli namfumu. Mwina Kristu nshi uwa cishinka kabili umusambi wa Baibolo uwingelenganya ukucita ifintu na maka ya cifumu, nge Shamfumu shisuma nga Davidi, Yoshia, Hisekia, nelyo Yehoshafati? Lelo kuti mwaba kabili mufwile ukuba nga shene mu nshila imo iyaibela. Ni nshila nshi iyo? Kabili mulandu nshi mulingile ukufwaya ukuba nga shene muli iyo ine nshila?

2, 3. Finshi Yehova amwenene libela ukukuma ku mfumu ya buntunse, kabili iyi mfumu yali no kucita cinshi?

² Mu nshiku sha kwa Mose, ninshi kucili fye inshita iitali pa kuti Lesa akaleke abena Israele ukukwata imfumu ya buntunse, Alimwene ukuti ku ntanshi abantu Bakwe bali no kufwaya ukukwata imfumu. E co apuutilemo Mose ukusansha mu Malango ya cipingo ifipope fyacindama. Ifi fyali fipope ifyo imfumu yali no kubaka.

³ Lesa atile: “Ilyo mukafika mu calo ico Yehova Lesa wenu alemupeela, . . . nga mwatila, Tulebika pali ifwe imfumu, nge nko shonse ishatushinguluka; ukubika mukabike pali imwe imfumu iyo Yehova Lesa wenu asala; . . . Nomba ilyo ikekala pa cipuna ca bufumu bwa iko, ikailembele aya bubili aya malango pe buuku, . . . na yo ikalebelengamo inshiku shonse sha mweo wa iko, ku kuleka isambilile ukutiina Yehova Lesa wa iko, ku kubake fyebo fyonse fya malango aya ne fipope ifi, ku kuficita.”—Amalango 17:14-19.

4. Ifipope fya kwa Lesa ku shamfumu fyasanshishemo cinshi?

⁴ Cine cine, imfumu iyo Yehova ali no kusalila bakapepa bakwe yali no kuilembela ifyalembwa ifyo imwe musanga mu Baibolo yenu. Lyene imfumu yali no kubelenga ifi fyalembwa cila bushiku, libili libili. Ici tacalecitwa ku kulenga ileibukisha sana ifintu. Cali kusambilila, kabili ubuyo bwali bwa kuinonsha. Imfumu iyali no kusenaminwa kuli Yehova yalekabila ukukonkelela ukusambilila kwa musango yu pa kukwata umutima usuma no kuubakilila. Na kabili yalekabila ukusambilila ifyo fyebo fyapuutwamo pa kuba imfumu yatunguluka kabili iyashilimuka.—2 Ishamfumu 22:8-13; Amapinda 1:1-4.

Sambilileni Nge Mfumu

5. Mabuuku nshi aya mu Baibolo ayo Imfumu Davidi yali no kukopolola e lyo no kubelenga, kabili yaumfwile shani pali ci?

⁵ Bushe muletontonkanya ico cali no kupinda Davidi ukucita cinshi ilyo abele imfumu ya Israele? Kwena, ali no kukopolola Amabuuku yasano aya kwa Mose (Ukutendeka, Ukufuma, Ubwina Lebi, Impendwa, Amalango). Tontonkanyeni ifyo ici cifwile cafikile pa mutima wa kwa Davidi no muntontonkanya pa kubomfya amenso yakwe ne minwe ukukopolola Amalango. Mose, afwile e walembele ne buuku lya kwa Yobo pamo na Amalumbo 90 na 91. Bushe Davidi alikopolwele aya na yo? Napamo. Na kabili, napamo alikwete na mabuuku ya kwa Yoshua,  Abapingushi, na Ruti. E co kuti mwamona ukuti Imfumu Davidi ifwile yalikwete ifyebo ifingi ifya mu Baibolo ifya kubelenga no kwishiba. Kabili kuti mwasumina ukuti yacitile ifyo fine, pantu moneni ifyo yalanda pa lwa Amalango ya kwa Lesa, ifyo nomba ifisangwa pa Amalumbo 19:7-11.

6. Kuti twashininkisha shani kuti Yesu alitemenwe Amalembo nga Davidi icikolwe cakwe?

⁶ Davidi Mukalamba—Yesu, Umwana wa kwa Davidi—na o akonkele icipasho cimo cine. Yesu akwete umwata wa kuya kwi sunagoge cila mulungu. Kulya aleumfwa amalembo yalebelengwa no kulondololwa. Na kabili, inshita shimo Yesu umwine alebelenga mu kupongomoka Icebo ca kwa Lesa no kulondolola umo cilolele. (Luka 4:16-21) Kuti mwamona ifyo abeleshe Amalembo. Belengeni Amalandwe, no kumona imiku Yesu atile “calembwa, aciti” nelyo mu nshila shimbi ukulosha ku fyebo fimo ifya mu Malembo. Ku ca kumwenako, mu Lyashi lyakwe ilya pa Lupili nga fintu lyalembwa kuli Mateo, Yesu ayambwile Amalembo ya ciHebere imiku 21.—Mateo 4:4-10; 7:29; 11:10; 21:13; 26:24, 31; Yohane 6:31, 45; 8:17.

7. Yesu apusene shani na bashimapepo?

⁷ Yesu akonkele ukufunda kwaba pa Amalumbo 1:1-3 apatila: “Alishuko muntu uushendela mu mano ayapanda ababifi, . . . lelo mu malango ya kwa Yehova e mwabo kubekwa kwakwe, ne fili mu malango yakwe afitontonkanya akasuba no bushiku. Conse ico acita cikalengwo kushuka.” Ifyo ico capusene na bashimapepo ba mu nshiku shakwe ‘abaikele pa cipuna ca kwa Mose’ lelo abasuulile “amalango ya kwa Yehova”!—Mateo 23:2-4.

8. Mulandu nshi bashimapepo ba ciYuda bashanonkelemo mu kubelenga no kusambilila Baibolo?

⁸ Lelo, bamo kuti bapelenganishiwa ku fyebo fimo ifyo bengelula kwati Yesu alekaanya ukusambilila Baibolo. Pali Yohane 5:39, 40, tubelenga ifyo Yesu aebele bamo mu nshiku shakwe ukuti: “Mufwayafwaya mu malembo, ico imwe mutontonkanyo kuti e mwabo mweo wa muyayaya; kabili yalya e yalenshimiko bunte; kabili tamufwayo kwisa kuli ine, ukuti mube no mweo.” Kuli filya fyebo Yesu talekaanya abaYuda abalemukutika ukusambilila Amalembo. Lelo alesokolola ubumbimunda bwabo. Balishibe ukuti Amalembo kuti yabatungulula ku mweo wa muyayaya, lelo Amalembo yene ayo balefwayafwayamo yalingile no kubatungulula kuli Mesia, Yesu. Lelo, balikeene ukumupokelela. E co, ukusambilila takwabanonseshe, pantu tabali abafumaluka, abengasambilishiwa.—Amalango 18:15; Luka 11:52; Yohane 7:47, 48.

9. Ca kumwenako nshi icisuma ico abatumwa na bakasesema ba mu kubangilila baimike?

⁹ Fintu ici capusene na basambi ba kwa Yesu, ukusanshako na batumwa! Basambilile “amalembo ya mushilo ayaba na maka ya [kulenga umo ukuba na] mano ayalosha ku kupusuka.” (2 Timote 3:15) Muli fi bali nga bakasesema ba kale ‘abalefwaisha no kwipushaipusha.’ Abo bakasesema tabalemona uko kufwailisha ngo kusambilila kwa maka ukwa myeshi fye inono nelyo umwaka. Umutumwa Petro asosa ukuti ‘balesapika’ maka maka pali Kristu no bukata bwasanshiwa mu mulimo wakwe uwa kupususha abantunse. Muli kalata wakwe uwa ntanshi, Petro imiku 34 ayambwile amabuuku 10 aya mu Baibolo.—1 Petro 1:10, 11.

10. Mulandu nshi umo umo uwa ifwe alingile ukwangwa isambililo lya Baibolo?

¹⁰ E co, kanshi, ukusambilila Icebo ca kwa Lesa kwali mulimo ishamfumu shalepeelwa muli Israele wa pa kale. Yesu akonkele ici  cipasho. Kabili abali no kuteka nge shamfumu na Kristu mu muulu bali no mulimo wa kusambilila Icebo ca kwa Lesa. (Luka 22:28-30; Abena Roma 8:17; 2 Timote 2:12; Ukusokolola 5:10; 20:6) Ici cipasho ca cifumu cilafwaikwa na kuli bonse lelo abalolela amapaalo pe sonde mu kuteka kwa Bufumu.—Mateo 25:34, 46.

Umulimo wa Shamfumu na Imwe

11. (a) Busanso nshi pa lwa kusambilila bwabako ku Bena Kristu? (b) Kuti cawama ukuipusha ifipusho nshi?

¹¹ Pa maka kabili mu bufumacumi kuti twatila Umwina Kristu wa cine umo na umo afwile ukuibebetela Baibolo. Ici te cintu cikabilwa fye lintu mwatendeka ukusambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova. Umo umo uwa ifwe afwile ukupampamina pa kusengauka ukuba nga bamo aba mu nshiku sha mutumwa Paulo abo mu kuya kwa nshita balekeleshe isambililo lya pa lwabo. Basambilile “imitande ya kubangilila iya fyebo fya kwa Lesa,” pamo nga “masambililo ya kutendeka ya kwa Kristu.” Lelo, tabatwalilile ukusambilila na muli fyo ‘tabalolele ku bukalamba.’ (AbaHebere 5:12–6:3) E co kuti twaipusha ukuti: ‘Njumfwa shani pa lwe sambililo lya pa lwandi ilya Cebo ca kwa Lesa, nampo nga nabishanya ne cilonganino ca Bwina Kristu pa nshita inono nelyo pa nshita ntali? Paulo apepele ukuti Abena Kristu ba mu nshiku shakwe “balekula mu kwishiba Lesa.” Bushe ndalanga ukuti na ine e fyo mfwaya?’—Abena Kolose 1:9, 10.

12. Mulandu nshi cacindamina ukutwalilila ukufuluka Icebo ca kwa Lesa?

¹² Icintu icacindama pa kuba ne sambililo lisuma ca kuti mufwile ukufuluka Icebo ca kwa Lesa. Amalumbo 119:14-16 yalanda pa lwa kutontonkanya lyonse pa Cebo ca kwa Lesa nge nshila ya kumulenga ukubekelwa muli cene. Na kabili, e fyo caba te mulandu ne myaka mwaba Abena Kristu. Ku kukosha ico cishinka, ibukisheni ica kumwenako ca kwa Timote. Nangu ca kuti uyu eluda wa Bwina Kristu kale kale alebomba nge “cita cisuma ca kwa Kristu Yesu,” Paulo amukonkomeshe ukucincila mu ‘kulungiko kusose cebo ca cine.’ (2 Timote 2:3, 15; 1 Timote 4:15) E co, “ukucincila” kusanshamo ukubelesha ukuba ne sambililo lisuma.

13. (a) Kuti mwalubulako shani inshita iikalamba iya kusambilila Baibolo? (b) Kwaluka nshi mwingacita ku kulubulako inshita ya kusambilila?

¹³ Cimbi icitungulula ku kubelesha ukuba ne sambililo lisuma kulubulako lyonse inshita ya kusambilila Baibolo. Bushe mucita shani pali ci? Te mulandu ne fyo mwingasuka mu bufumacumi, bushe muletontonkanya ifyo kuti mwanonshiwa nga mwaingilishako inshita ya kucita isambililo lya pa lwenu? Kuti mwaipusha ukuti, ‘kuti nalubula shani inshita ya kucite co?’ Kwena, bamo balingilishako inshita ya kucita isambililo lyabo ilya Baibolo ilisuma pa kubuuka ku maca. Pambi kuti babelenga Baibolo pa maminiti 15 nelyo ukucita isambililo lya pa lwabo. Na cimbi, ni shani nga ca kuti mwayalulako imitantikile yenu iya cila mulungu? Ku ca kumwenako, nga ca kuti mwalitemwa ukubelenga inyunshipepala inshiku ishingi nelyo ukutamba ilyashi lya pa televishoni icungulo, bushe kuti mwafumyapo ubushiku fye bumo cila mulungu ubwa kukanacite co? Kuti mwabomfya iyo nshita pali ubo bushiku ukusambilila Baibolo. Nga ca kuti pa lyashi lya bushiku bumo ilya pa televishoni nelyo ilya mu nyunshipepala mwapyanikapo amaminiti nalimo 30 aya kucita isambililo lya pa lwenu, kuti mwakwata amaawala ya kusambilila ukucila pali 25 cila mwaka. Elenganyeni ifyo mwinganonshiwa mu kukwata amaawala 25 aya kubelenga Baibolo nelyo ukusambilila! Pano pali imitubululo na imbi: Mu mulungu uleisa, bebeteni imibombele yenu pa mpela ya bushiku bumo na bumo. Moneni nga kuti mwasanga fimo ifyo mwingaleka ukucita nelyo ifyo mwingacefyanyako ku kulubulako inshita ya kubelenga Baibolo nelyo ukusambilila.—Abena Efese 5:15, 16.

14, 15. (a) Mulandu nshi cacindamina ukwimika ubuyo pe sambililo lya pa lwesu? (b) Buyo nshi mwingemika pa kubelenga Baibolo?

¹⁴ Cinshi cikalenga ukusambilila ukumwangukila, no kuwaminako? Caba buyo. Buyo nshi ubwalinga mwingemika pa lwa kusambilila?  Ku bengi, ubuyo busuma ubwa kubalilapo bwaba kubelenga Baibolo yonse. Napamo ukufika na pali lelo, mwalibelenga imbali shimo shimo isha mu Baibolo no kunonkelamo. Bushe nomba kuti mwapampamina pa kubelenga Baibolo yonse fye? Ubuyo bwenu ubwa kubalilapo pa kucite fyo kuti bwaba bwa kubelenga Amalandwe yane, ukukonkeshapo ubuyo bwa cibili, pamo ngo kubelenga Amalembo ya Bwina Kristu aya ciGriki ayashala. Ilyo mwaikushiwa no kunonkelamo, ubuyo bwenu ubwakonkapo kuti bwaba kubelenga amabuuku ya kwa Mose na mabuuku ya lyashi lya kale ukufika na kwi buuku lya kwa Estere. Nga mwafishapo ico, mukamona ukuti kuti mwapwisha ukubelenga Baibolo yonse. Umwanakashi umo, uwali nalimo ne myaka 65 ilyo abele Umwina Kristu, alembele ku nkupo ya Baibolo wakwe ubushiku lintu atendeke ukubelenga Baibolo no bushiku apwile ukubelenga. Nomba alibelenga Baibolo yonse imiku isano! (Amalango 32:45-47) Kabili ukucila ukubelengela pali kompyuta nelyo pa fipepala fyapulintwa, alebelenga Baibolo iine ine.

¹⁵ Bamo abafishapo ubuyo bwa kubelenga Baibolo yonse balacita na fimbi ku kulenga isambililo lyabo ukuba ilisuma kabili ilya kunonsha. Inshila imo ya kubelenga ifyebo fimo ifya kusambilila ilyo bashilabelenga ibuuku lya mu Baibolo limo na limo umo yakonkanina. Mu fitabo fya “Amalembo Yonse Yantu Yapuutwamo Kuli Lesa, Kabili ya Kunonsha” na Insight on the Scriptures, umo kuti asanga ifyebo fisuma pa lwa fyo ifintu fyali ilyo ibuuku limo na limo ilya mu Baibolo lyalembelwe, ne milembele, no bunonshi bwingabamo. *

16. Ca kumwenako nshi tufwile ukusengauka ilyo tulesambilila Baibolo?

¹⁶ Ilyo mulesambilila, mwilacita ificita abengi abaitunga ukusoma Baibolo. Batontomesha pa kuceeceeta amalembo kwati nalimo Baibolo yafuma ku bantunse. Bamo batila ibuuku limo na limo lyalembelwe abantu bapusanapusana nelyo belenganya umulandu lyalembelwe ne mimwene iyo kalemba umuntunse uwe buuku limo na limo akwete. Ififuma mu mipelulwile ya musango yu iya buntunse kuti fyaba kumona Baibolo nge buuku lya lyashi lya kale nelyo ukumona aya mabuuku nge nshila fye imipepele yalelundulukilamo. Bambi abasoma bobelwa no kusoma amashiwi, kwati kusoma amashiwi ya mu Baibolo. Bobelwa no kusambilila ukwafuma amashiwi no kulosha ku fyo iciHebere ne ciGriki calepilibula ukucila ukusambilila umulolele ubukombe bwa kwa Lesa. Bushe muletontonkanya ukuti ifya musango yu kuti fyamulenga ukukwata icitetekelo cakosa kabili ica kucincisha?—1 Abena Tesalonika 2:13.

17. Mulandu nshi tulingile ukumwena Baibolo nge yakwata ubukombe bwa bantu bonse?

¹⁷ Bushe ifyo aba abasoma basondwelela fyalishininkishiwa? Bushe ca cine ukuti mwi buuku limo na limo mwaba fye icishinka cimo nelyo lyalembelwe fye ibumba limo ilya bantu? (1 Abena Korinti 1:19-21) Icishinka ca kuti amabuuku ya Cebo ca kwa Lesa yalicindama ku bantu ba nkulo shonse ne fikulilo. Nangu ibuuku lyalungamikwe ku muntu fye umo pamo nga Timote nelyo Tito, nelyo kwi bumba limo, nalimo abena Galatia nelyo abena Filipi, ifwe bonse kuti kabili tufwile ukusambilila aya mabuuku. Yalicindama kuli umo umo uwa ifwe, kabili ibuuku limo na limo kuti lyalanda pa  fintu ifingi no kunonsha amabumba ya bantu bapusanapusana. Cine cine, ubukombe bwa mu Baibolo bulabomba mu calo conse, icitwafwa no kumfwikisha umulandu Baibolo yapilibwilwa mu ndimi sha bantu mwi sonde lyonse.—Abena Roma 15:4.

Ubunonshi Kuli Imwe na Bambi

18. Ilyo mulebelenga Icebo ca kwa Lesa, finshi mufwile ukulatontonkanyapo?

¹⁸ Ilyo mulesambilila, cikamwafwa ukumfwikisha Baibolo ne fyo ifishinka fyabamo fyayampana. (Amapinda 2:3-5; 4:7) Ifyo Yehova asokolola mu Cebo cakwe fyalyampana sana no kufwaya kwakwe. E co ilyo mulebelenga, ampanyeni ifishinka no kufunda ku kufwaya kwa kwa Lesa. Kuti mwabebeta ifyo icacitike, isambilisho, nelyo ukusesema kwampana no kufwaya kwa kwa Yehova. Ipusheni ukuti: ‘Ici cilenjeba cinshi pali Yehova? Campene shani no kufwaya kwa kwa Lesa ukulecitwa ukupitila mu Bufumu bwakwe?’ Na kabili kuti mwaipusha ukuti: ‘Kuti nabomfya shani ifi fyebo? Bushe kuti nafibomfya mu kusambilisha bambi nelyo ukubapanda amano ukulingana na Malembo?’—Yoshua 1:8.

19. Ni bani banonshiwa ilyo muleebako bambi ifyo mulesambilila? Londololeni.

¹⁹ Ukutontonkanya pali bambi kulanonsha mu nshila na shimbi. Ilyo mulebelenga no kusambilila Baibolo, mukasambilila ifipya no kumfwikisha ifintu mu nshila ipya. Mulelanda pali ifi mu kulanshanya kwa kukosha na balupwa nelyo bambi. Nga mulecite fyo pa nshita shisuma kabili bufuuke bufuuke, ukwabula no kutwishika ukulanshanya kwa musango yu kukaba ukwa kunonsha. Ukufumaluka kwenu, no kucincila mu kushimika ifyo musambilile nelyo imbali mwatemenwe kukalenga na bambi ukutemwa ifyo fyebo. Icacilapo ca kuti ici cikamunonsha pa lwenu. Mu nshila nshi? Incenshi shitila umuntu kuti pa nshita ntali aibukisha ifyo asambilila nga ca kuti ilyo ficili ifipya mu muntontonkanya wakwe, alefibomfya nelyo alefibwekeshabwekeshapo, pamo nga lintu aleebako bambi. *

20. Mulandu nshi cabela ica kunonsha ukubelenga Baibolo libili libili?

 ²⁰ Lyonse ilyo mwabelenga ibuuku lya mu Baibolo, mukasambililamo ifipya. Mukakumwa ku fyebo ifyo fishamukumine sana pa kubala. Mukacilapo ukumfwikisha ifi fyebo. Ici cifwile ukukosha icishinka ca kuti amabuuku ya mu Baibolo te ya bantunse, lelo fintu fyacindama ifyalinga ukusambililamo libili libili no kumunonsha. Ibukisheni, imfumu, pamo nga Davidi, yali no ‘kubelengamo inshiku shonse isha mweo wa iko.’

21. Bunonshi nshi mwingenekela mu kwingilishako ukusambilila Icebo ca kwa Lesa?

²¹ Abalubulako inshita ya kukwata isambililo ilyashika ilya mu Baibolo balanonshiwa icine cine. Bakwata ubunonshi bwa ku mupashi no kushilimuka. Bucibusa bwabo na Lesa bulakulilako. Na kabili balaba cuma ku lupwa, kuli bamunyinabo na bankashi mu cilonganino ca Bwina Kristu, na ku bali no kuba bakapepa ba kwa Yehova.—Abena Roma 10:9-14; 1 Timote 4:16.

[Amafutunoti]

Bushe Muleibukisha?

• Ishamfumu mu Israele shalekabilwa ukucita cinshi?

• Yesu na batumwa bakwe baimike ica kumwenako nshi pa lwa kusambilila Baibolo?

• Kwaluka nshi mwingaluka pa kuti mwingilisheko inshita ya kukwata isambililo lya pa lwenu?

• Mimwene nshi mufwile ukukwata ilyo mulesambilila Icebo ca kwa Lesa?

[Amepusho]

[Akabokoshi pe bula 15]

“Mu Minwe Yesu”

“Nga tulefwaya . . . konkordansi ya Baibolo, Intaneti kuti yatwafwa sana. Lelo nga tulefwaya ukubelenga Baibolo, ukusambilila Baibolo, ukutontonkanya pali Baibolo, tufwile twaikata mu minwe, pantu iyo e nshila yeka iya kulenga yaba mu mintontonkanya yesu ne mitima.”—E fyasosele Gertrude Himmelfarb, profesa waishibikwa uwaleka incito, uwa ku City University, New York.