Langeni Ukutemwa mu Lupwa

“OCA tumone! Oca!” e fyo Tohru aotokeele umukashi wakwe Yoko. * Yoko na o aotweke ati: “Lekeni mumone ngoce,” e kwambusha na macisa no koca icikope apaali ena no mulume wakwe. Lyena aotweke no kutila, “Nalaoca ing’anda!” Tohru atobele umukashi ulupi, na kulya kukansana kwapwilile mu lubuli.

Imyaka itatu ku numa, ilyo Tohru na Yoko baupene fye, baleikala fye bwino ne nsansa. Lelo, cinshi calubene? Nangu line Tohru alemoneka umwaume umusuma, umukashi wakwe aletila talanga ukutemwa kuli wene kabili ilingi line talesakamana ku fyo umukashi aleyumfwa. Alemoneka ukukanapoosako amano ku fyo umukashi alemulanga ukutemwa. Yoko alifililwe ukushipikisha, aleikala fye uwakalipakalipa. Atendeke ukuba na mafya ya kufufiwa utulo, ukusakamikwa, ukufilwa ukulya, ukufulwa bwangu, ukupopomenwa kabili imiku iingi aletutuma sana ku mwenso. Na lyo line, Tohru talemoneka ukupoosako amano ku mafya yakalamba ayali mu ng’anda yakwe. Ena alemona kwati ifintu e fyo fifwile ukuba.

“Inshita Ishayafya”

Amafya ya musango yu yaliseeka pali lelo. Umutumwa Paulo asobele ati mu nshita yesu abantu bakaba “abashaba na citemwishi.” (2 Timote 3:1-5, NW) Ishiwi lya ciGriki ilyapilibulwa ati “abashaba na citemwishi” pano lyalipalana sana ne shiwi lilanda pa kutemwa kwa cifyalilwa ukwaba pa ba mu lupwa. Muno nshiku, ca cine abantu tabakwata citemwishi ca musango yo. Nangu line aba mu lupwa balaba ne citemwishi, te lingi balanga cene kuli umo no munankwe.

Abafyashi abengi tabaishiba kulanga ukutemwa ne citemwishi ku bana babo bene. Bamo bakulila mu mayanda umushaba citemwishi kabili tabeshiba ukutila kuti baba ne nsansa mu bumi kabili imikalile yabo kuti yawama nga pali icitemwishi kabili cilelangwa. Cilemoneka kwati ubu bwine e bwafya na Tohru akwete. Ku bwaice, bawishi lyonse baleya ku ncito, kabili balebwela ubushiku sana. Ilingi line tabalelanda na Tohru, nga balanda nankwe ninshi kumusaalula. Banyina kwa Tohru na bo baleya ku ncito, kanshi te lingi baleba na Tohru. TV e yalemulela. Mu ng’anda yabo tamwali amashiwi ya kutasha kabili tabalelanshanya.

Intambi na sho kuti shaletako ubwafya. Ku fyalo fimo ifya ku Latin Amerika ne fya mu Afrika, baishiba ukuti umwaume tafwile ukukonkelesha ulutambi lwa kulanga icitemwiko ku mukashi wakwe. Ku fyalo ifingi ifya ku Asia, kutoba ulutambi ukulanga icitemwishi mu mashiwi nelyo mu micitile. Abaume cilabakosela ukweba umukashi nelyo umwana ati “Nalikutemwa.” Na  lyo line kuti twasambililako ku lupwa lwapulamo, ulwakosa te mulandu no bwingi bwa myaka iyapitapo.

Ulupwa Lushaiwamina

Ica kumwenako cawamisha ku ba mu lupwa caba kwikatana kwine kwine ukwa kwa Yehova Lesa na Mwane uwafyalwa eka. Balalanga ukuti balitemwana umupwilapo. Pa mintapendwa ya myaka, Yesu Kristu, uwali icibumbwa ca mupashi aleipakisha insansa muli bucibusa bwakwe na Wishi. Alondolwele ifyo batemenwe ati: “E po nali mupepi na kuli wene, umwana wa kulelwa, nali ica kupekelwa cakwe ubushiku no bushiku.” (Amapinda 8:30) Umwana alishininkishe ukutila Wishi alimutemwa ica kutila aebeleko na bambi ukuti Yehova alepekelwa wene ubushiku no bushiku. Ali ne nsansa lyonse ilyo ali pamo na Wishi.

Na lintu ali pano isonde mu buntunse, Yesu, Umwana wa kwa Lesa alyebelwe na kabili ukuti Wishi alimutemwa sana. Ilyo Yesu abatishiwe, aumfwile ishiwi lya kwa Wishi lileti: “Uyu e mwana wandi uwatemwikwa, umo mbekelwa.” (Mateo 3:17) Mwandini Wishi alilangile bwino nga nshi ukuti alitemwa Yesu pa kutendeka fye umulimo wakwe pano isonde! Afwile alyumfwile bwino nga nshi ukuumfwa Wishi amweba ati alabekelwa muli wene ilyo aleibukisha fyonse ifya mu bumi bwakwe ubwa ku muulu.

E co, Yehova aimika ica kumwenako cawamisha ica kulanga ukutemwa kwafikapo ku lupwa lwa fibumbwa fyakwe fyonse. Nga twapokelela Yesu Kristu, na ifwe Yehova kuti atutemwa. (Yohane 16:27) Nangu line tatwakomfwe amashiwi ukufuma ku muulu, ifyo Yehova abumba, ifyo apekanya icilubula ce lambo lya kwa Yesu ne nshila shimbi, fikatulanga ukuti alitutemwa. (1 Yohane 4:9, 10) Yehova alakutika na ku mapepo yesu no kutwasuka mu musango uo twingamwenamo nga nshi. (Amalumbo 145:18; Esaya 48:17) Ilyo tulelundulula bucibusa bwine bwine na Yehova, tulatasha nga nshi pa fyo atutemwa no kutusakamana.

Yesu asambilile kuli Wishi ifya kuba ne cililishi, ukulangulukilako, icikuuku, no kusakamana nga nshi abantu bambi. Atile: “Ifyo [Wishi] acita, e fyo no Mwana acita ifyo fine. Pantu Wishi atemwo Mwana, kabili amulanga fyonse ifyo umwine acita.” (Yohane 5:19, 20) Na ifwe kanshi, kuti twasambilila ifya kulanga ukutemwa pa kusambilila ku ca kumwenako ico Yesu aimike ilyo ali pano isonde.—Abena Filipi 1:8.

Bushe mu Lupwa Kuti Mwaba Shani Ukutemwa?

Apo “Lesa kutemwa” kabili twabumbilwe ‘mu cata cakwe’ twalikwata amaka ya kuba no kutemwa na ya kulanga kwene. (1 Yohane 4:8; Ukutendeka 1:26, 27) Na lyo line, ukukwata fye ayo maka te kutila ninshi capwa kuti twaba no kutemwa no kulanga kwene. Pa kuti tulange ukutemwa, tufwile intanshi twatemwa abena mwesu na bana. Lolekesheni no kumona imibele isuma muli bene, nangu fye iyo mibele yamoneka kwati tayacindama pa kubala, etetuleni pali iyo mibele. Nalimo kuti mwatila, ‘ala ifwe abena mwesu [nelyo abana] tapaba nangu fimo ifisuma ifyo bacita.’ Balya baupa abakashi abo babafwaile fye nalimo tababatemenwe sana lilya baleupana. Abaupana bamo nalimo tabalefwaya ukukwata abana. Na lyo line, tontonkanyeni pa fyo Yehova aleumfwa pa mukashi wakwe uwa mampalanya, uluko lwa bena Israele, mu mwanda wa myaka uwalenga 10 B.C.E. Nangu line Eliya kasesema wa kwa Yehova amwene ukuti tamwali bakapepa bambi aba kwa Yehova mu luko lwa bena Israele ulwa mikowa 10, Yehova alibaceeceetele no  kusangamo abantu abengi, bonse pamo 7,000, abali ne mibele atemenwe. Bushe kuti mwapashanya Yehova pa kufwayamo ubusuma mu ba mu lupwa lwenu?—1 Ishamfumu 19:14-18.

Na lyo line, pa kulenga aba mu lupwa lwenu ukuumfwa ukuti mwalibatemwa, mufwile ukubombesha ukwesha na maka ukubeba. Lyonse ilyo mwamona kamo akasuma, batasheni. Pa kulondolola umukashi wa bunyinu, Icebo ca kwa Lesa calandapo icintu cimo icisuma ico ulupwa lwakwe lwalecita. Citila: “Abana bakwe baima no kumulumbwilo kupaalwa; wiba amutasha.” (Amapinda 31:28) Moneni ukuti, onse mu lupwa ali uwayangukililwa ukutasha umunankwe. Pa kutasha umukashi wakwe, wishi emikila umwana wakwe umwaume ica kumwenako, ukumukoselesha ukutasha abakashi bakwe ilyo akoopa.

Na kabili, abafyashi bafwile ukutasha abana babo. Ico kuti calenga abana ukuumfwa ukuti balicindama. Na kuba, umuntu ‘kuti atemwa shani umunankwe nge fyo aitemwa’ umwine nga taimona ukucindama? (Mateo 22:39) Lelo, abafyashi nga balelengulula fye abana lyonse, ukwabula ukubatasha, abana kuti baleimona abashacindama kabili kuti cabafya ukutemwa bambi.—Abena Efese 4:31, 32.

Kuti Mwasanga Ubwafwilisho

Ni shani nga mwakuliile mu ng’anda umushali ukutemwa? Na lyo line kuti mwasambilila ukulanga ukutemwa bambi. Ica kubalilapo fye kwishiba ubwafya no kusumina ukuti bufwile ukubombelwapo. Icebo ca kwa Lesa, Baibolo, ca kwaafwa nga nshi muli uyu mulandu. Kuti twacipashanya ku cilola. Ilyo tuleibebeta mu fisambilisho fya mu Baibolo ifyapala icilola, kuti twamona umo ukutontonkanya kwesu kushili bwino. (Yakobo 1:23) Ukulingana ne fyo Baibolo isambilisha, kuti twayalula ukutontonkanya kwesu ukushili bwino. (Abena Efese 4:20-24; Abena Filipi 4:8, 9) Tufwile ukulacita ifyo fine lyonse, tatufwile ‘ukunenuka mu kucite cawama.’—Abena Galatia 6:9.

Bamo kuti cabafya ukulanga ukutemwa pa mulandu wa fyo bakulile nelyo pa mulandu wa ntambi. Na lyo line, ukufwailisha kwa nomba line kulanga ukuti amafya ya musango yo kuti yacimfiwa. Uwasoma ifya matontonkanyo ya bantu, Dokota Daniel Goleman, atile ‘nangu fye misango ya muntu iyo aba na yo ukufuma fye ku bwaice kuti yayaluka.’ Ukucila pa myaka 1900 iyapita, Baibolo yalandile ukuti pa kwafwiwa no mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa, nangu fye misango iyo umuntu aba na yo pa nshita ntali kuti yayalulwa. Itukonkomesha ukuti: ‘Fuuleni ubuntu bwa kale pamo ne micitile ya buko, no kufwalo buntu bupya.’—Abena Kolose 3:9, 10.

Kulila fye ubwafya nga bwaishibikwa, ulupwa kuti lulesambilila Baibolo ninshi nabeshiba na po balefwaya ukubombela. Ku ca kumwenako, “kuti mwasokota ifyo Baibolo yalanda pe shiwi lya ‘citemwishi.’” Kuti mwasanga ilembo ilyapale li: “Mwalyumfwo kushipikisha kwa kwa Yobo, kabili mwalimwene ukupanga kwa kwa Shikulu, kwa kuti Shikulu wa luse ulwingi kabili wa congwe.” (Yakobo 5:11) Lyene belengeni ilyashi lya mu Baibolo ilya kwa Yobo, tontonkanyeni pa fyo Yehova ali no luse ulwingi ne congwe kuli Yobo. Cine cine na imwe mukafwaya ukupashanya Yehova pa kuba ne citemwishi nga nshi ne congwe ku ba mu lupwa lwenu.

Apo tatwapwililika, kwena,“ifwe bonse tuipununa apengi” mu kulanda. (Yakobo 3:2) Mu lupwa, kuti twalanda ifishilolelemo. Nga cabe  fi e lintu tufwile ukupepa no kushintilila pali Yehova. Mwinenuka. “Pepeni no kukanaleka.” (1 Abena Tesalonika 5:17) Yehova akaafwa abafwaya ukutemwikwa mu lupwa pamo fye na bafwaya ukulanga ukutemwa lelo abafilwa ukucite fyo.

Na kabili, Yehova uwa cikuuku alipeela ukwaafwa mu cilonganino ca Bwina Kristu. Yakobo alembele ati: “Bushe umuntu wa muli imwe nalwala [lwa ku mupashi]? Ete abakalamba ba lukuta bese, na bo bapepe pali wene, no kumusubila amafuta mwi shina lya kwa Shikulu.” (Yakobo 5:14) Ca cine, baeluda ba mu cilonganino ca Nte sha kwa Yehova kuti baafwa nga nshi indupwa umwaba ababa no bwafya bwa kulanga ukutemwana. Nangu line tabasoma ifya kuundapa amatontonkanyo, baeluda kuti bayafwa abasumina banabo mu muteekatima, ukwabula ukubeba ifyo bafwile ukucita, lelo ukubacinkulako ifyo Yehova amona ifintu, ukupepa pamo na bo no kubapepelako.—Amalumbo 119:105; Abena Galatia 6:1.

Baeluda ba Bwina Kristu lyonse balekutika ku mafya ya kwa Tohru na Yoko no kubasansamusha. (1 Petro 5:2, 3) Inshita shimo, eluda no mwina mwakwe balebatandalila pa kuti Yoko amwenemo mu kubishanya no mwanakashi Umwina Kristu uwabelesha kabili uwingafunda Yoko ‘ukutemwa umulume wakwe wine.’ (Tito 2:3, 4) Apo baeluda balomfwikisha no kulangulukilako Abena Kristu banabo pa mafya na malanda yabo, baba “ngo mwa kufisama ku mwela, ngo mwa kubelama ku kupongoloka kwa mfula.”—Esaya 32:1, 2.

Pa kwafwilishiwa na baeluda, Tohru ailwike ukuti ali no bwafya bwa kulanda ifyo aletontonkanya no kuti muli shino “nshiku sha kulekelesha,” Satana alesansa indupwa. (2 Timote 3:1) Tohru atile alabombelapo pa bwafya akwate. Ailwike ukuti umulandu alefililwa ukulanga ukutemwa, ni co takwali abalemulanga ukutemwa ilyo alekula. Ilyo abombeshe ukusambilila Baibolo no kupepa, Tohru atendeke ukupoosako amano ku fyo Yoko alekabila lwa mu nkuntu.

Nangu line Yoko alefulilwa Tohru, ilyo Yoko aumfwikishe umusango Tohru akulilemo no kumona ifilubo fyakwe, Yoko na o alibombeshe ukumonamo ubusuma mu mulume wakwe. (Mateo 7:1-3; Abena Roma 5:12; Abena Kolose 3:12-14) Yoko apepele no mukoosha kuli Yehova ukuti amukoshe atwalilile ukutemwa umulume wakwe. (Abena Filipi 4:6, 7) Mu kuya kwa nshita, Tohru atendeke ukulanga ukutemwa kwakwe, kabili umukashi alitemenwe nga nshi.

Ca cine, nangu cilamwafya ukulanga ukutemwa ku ba mu lupwa, ukwabula no kutwishika kuti mwacimfya ubo bwafya. Icebo ca kwa Lesa citupeela ubutungulushi bwafikapo. (Amalumbo 19:7) Pa kwiluka ifyo uyu mulandu waba uwacindama nga nshi, pa kwesha na maka ukumona ubusuma mu baba mu lupwa lwenu, pa kusambilila no kucita ifyo Icebo ca kwa Lesa cilanda, pa kushintilila pali Yehova ukupitila mu kuba no mukoosha mwi pepo, no kufwaya ukwaafwa kwa baeluda bakosoka aba Bwina Kristu, kuti mwacimfya ubwafya ubwingaba mu lupwa lwenu ubumoneka ngo bushingacimfiwa. (1 Petro 5:7) Na imwe kuti mwasekelela nge fyasekelele umwaume umo ku United States of America. Alikoseleshiwe ukulanga icitemwiko ku mukashi wakwe. Ilyo asukile ashipa ukulanda ati “Nalikutemwa,” alisungwike ifyo umukashi acitile. Uku ninshi alelukusha ifilamba ku nsansa, umukashi atile: “Na ine nalimutemwa, lelo uyu e muku wa kubalilapo mwanjeba ifi pa myaka 25.” Mwilolela pakakokole nge fyo pa kutendeka ukulanga ukutemwa ku bena mwenu na ku bana benu!

[Futunoti]

[Icikope pe bula 28]

Yehova alipeela ukwaafwa mu Cebo cakwe, Baibolo