Icilye Cikalamba Casumbula Ukupepa wwa Cine mu “Calo ca Ararati”

Wishi uwa mfwi uwa ku Armenia uwaba na bana batatu eminine pa ntanshi ya cilye cikalamba ica mu calo. Ubuntungwa bwakwe no bwa basumina banankwe abengi buli mu busanso. Icilye cilekutika ilyo aleambula ukufuma muli Baibolo lintu alelondolola ifyo asuminamo. Pa kumfwikisha ifyo uku kulubulula kwalengele ukupepa kwa cine ukucimfya apakalamba muli cilya calo, lekeni tubebete icalengele ukuti kube uku kulubulula.

AMERNIA yabela ku kabanga ka Turkey kabili ku kapinda ka ku kulyo fye aka mpili shikalamba isha Caucasus. Muli ici calo mwaba abantu ukucila pa mamilioni yatatu. Mu musumba ukalamba uwa ici calo uwa Yerevan, utusonshi tubili utwa Mpili sha Ararati tulamoneka bwino nga nshi, a po cishimikwa ukuti epo icibwato ca kwa Noa caikele pa numa ya Lyeshi likalamba.—Ukutendeka 8:4. *

Inte sha kwa Yehova babomba umulimo wabo uwa Bwina Kristu mu Armenia ukutula mu 1975. Pa numa Armenia yapokele ubuntungwa ku calo  icali kale Soviet Union mu 1991, akabungwe ka buteko aka fya mipepele kalipangilwe pa kuti kalelembesha amabumba yonse aya mipepele. Lelo, aka kabungwe kalikaana pa miku iingi ukulembesha Inte sha kwa Yehova, maka maka pa mulandu wa kuti aba Bena Kristu tabaipoosa mu mapolitiki. Ici calenga ukuti, ukutula mu 1991 baNte bacaice ukucila pali 100 mu Armenia bapeelwe umulandu kabili ilingi line balikakwa pa mulandu wa kuti balakaana ukwingila ubushilika ukulingana ne fyo basambilila mu Baibolo.

Akabungwe kaebele na bakapeela wa mulandu aba buteko ukufwailisha ifibomba imipepele yabamo baLyova Margaryan, baeluda ba Bwina Kristu kabili baloya ababombesha ababomba ku kampani ka cikaya aka malaiti. Kuli pele pele, munyina Margaryan apeelwe umulandu wa mu Lupapulo 244, ulwatuntwike kwi funde lya ku Soviet ilyapangilwe lintu Khrushchev aleteka, ilyaiminine pa kubinda na kuli pele pele kukufya Inte sha kwa Yehova na mabumba yambi aya mipepele.

Ilyo funde lyaleti mulandu ukupanga nelyo ukutungulula ibumba lya mipepele, pa kubepesha ukuti lileshimikila ifisumino fya mipepele, lelo ‘lilebeleleka imisepela ukulasangwa ku kulongana kwa mipepele ishalembeshiwa’ no ‘kusonga ababamo ukukaana imilimo ya buteko.’ Pa kutungilila uku kutunga, abapeela umulandu bakoselepo fye ukuti abana banono balasangwa ku kulongana ukutungulula Munyina Margaryan mu musumba wa Metsamor. Abapeela umulandu batungile no kuti Munyina Margaryan alepatikisha abacaice baba mu cilonganino ukukaana ubushilika.

Ukulubulula Kwatendeka

Ukulubulula kwatendeke pali Cisano, pa July 20, 2001 mu cilye cabela mu citungu ca Armavir no waleangalila ni Kapingula Manvel Simonyan. Ukulubulula kwailefika mu August. Ilyo balelanda ubunte, bakambone ba balelubulwisha pa kulekelesha basumine ukuti abeminishi baba National Security Ministry (abaleitwa kale baKGB) babebele ukulemba ifyebo fya kushinina Munyinefwe Margaryan kabili babapatikishe ukusaina ifyo fyebo. Inshita imo, umwanakashi umo asosele ukuti umulashi umo uwaba mu cipani ca Security Ministry amwebele ukutunga ukuti “Inte sha kwa Yehova balalwisha ubuteko bwesu ne mipepele yesu.” Uyu mwanakashi atile taishibepo Inte ya kwa Yehova nangu fye imo lelo aleumfwa fye uko balebapeelela imilandu pa televishoni ya Buteko.

Ilyo inshita yafikile iya kuti Munyinefwe Margaryan alande, asosele ukuti abana banono abasangwa ku kulongana kwa Nte sha kwa Yehova bafyashi babo babasuminisha. Alondolwele no kuti ubushilika muntu umwine e ufwile ukuisalila. Abamupeele umulandu balemwipushaipusha amepusho pa nshiku ishingi pa kuti bamusange no mulandu. Munyinefwe Margaryan, ayaswike amepusho mucinshi mucinshi ukubomfya Baibolo pa lwa fisumino fyakwe, uku ninshi abamupeele umulandu balemona Amalembo muli Baibolo wabo.

Pa September 18, 2001, kapingula asosele ukuti baMargaryan “tabali no mulandu,” alondololwele ukuti ifyo balecita “tabalepule funde nelyo limo.” Ilyashi lyalelondolola uyu mulandu lyasabankanishiwe mu nyunshipepala ya Associated Press. Ifyalembelwe muli ili pepala ni fi: “Intungulushi ya Nte sha kwa Yehova mu Armenia nabaileka leelo mu mulandu yapeelwe uwa kusangula abantu no kupatikisha abacaice ukukaana  ubushilika. Pa numa ya kulubulula pa myeshi ibili, Icilye calelubulwisha catile takwali ifishinka fyashininkishiwa ifyalelanga ukuti iyi ntungulushi, Levon Markarian [Lyova Margaryan] yali no mulandu. Nga alikakilwe imyaka isano mu cifungo. . . . Nangu ca kuti Ifunde lya mu Armenia lilapeela ubuntungwa bwa mipepele, calyafya ukulembesha akabungwe akapya kabili amafunde yabisha icalici likalamba mu Armenia ilya Apostolic Church.” Mu lyashi basabankenye mwi pepala pa September 18, 2001, akabungwe ka Organization for Security and Cooperation in Europe (OSCE) katile: “Nangu batemwa ubupingushi bwa kumulekelako, abalashi baba OSCE bacili balelanguluka ico umulandu watwalilwe na ku cilye.”

Bakonkanyapo Ukubapeela Umulandu

Lelo, ababapeele umulandu balombele ukuti balubulule na kabili, kabili uku kulubulula kwasendele imyeshi ine. Pa kutampa ukulubulula, ilyo yafikile inshita ya kuti Munyinefwe Margaryan alubulule, kapingula umo pa balemulubulwisha e wamwipwishe icipusho ca kubalilapo. Ilyo Munyinefwe Margaryan atendeke ukwasuka, ceyamani aalimucilime no kumusuusha. Pa numa ya ico, tasuminishe Munyinefwe Margaryan ukupwisha ukwasuka icipusho nangu cimo. Ukwabula ukulanda umulandu acitile fi, uyu kapingula tasanshishemo na mepusho ayengi ayalembelwe yantu baloya baleimininako munyinefwe baipwishe pa kubala. Ilyo balelubulula, abalengulule mipepele ya Nte ninshi beswile mu muputule wa kulubulwilamo paa, libili libili balesaalula Munyinefwe Margaryan. Lintu ukulubulula kwapwile, amalyashi ya bufi ayengi pa lwa kulubulula yalisabankanishiwe pa televishoni, ku ca kumwenako, Munyinefwe Margaryan bamubepeshe ukuti nomba nasumina umulandu apangile.

Ilyo ukulubulula kwafikile pa kati, ceyamani wa balya bapingushi batatu apapwishe bonse abalemonako ilyo afumishe kalata yafumine ku Kabungwe ka Buteko Akamona pa Mipepele ukulomba abamupeele umulandu ukuti bakande Munyinefwe Margaryan. Abaleumfwako uku kulubulula abafumine mu fyalo fimbi calibaponeshe pa musao pa kuumfwa ica musango yo, pantu ilyo icalo ca Armenia calembeshe ukuba mu kabungwe ka Council of Europe, casumine ukuti  umulimo wa ciko “kushininkisha ukuti Amacalici yonse nelyo amabumba ya mipepele, sana sana ayaishibikwa ukuti ‘tayakonka icishilano,’ yafwile ukulapepa ukwabula ukubakaanya.”

Ilyo ukulubulula kwatwalilile pa milungu yakonkelepo, umulandu waile ulekoselako fye. Bakakaanya batwalilile ukusaalula no kusansa baNte mu muputule wa kulubulwilamo e lyo na ku nse. BaNte abanakashi balebapanta mu mikonso. Lintu Nte umo acenenwe lelo akeene ukulandula, bamumine pa mongololo kabili alitekelwe mu cipatala.

Pali yo nshita, kapingula mupya alisontelwe ukuba ceyamani wa uyu mulandu. Te mulandu ne fyo bamo mwi bumba batiinishe loya, uyu ceyamani mupya atungulwile bwino bwino uyu mulandu, akambishe fye na bakapokola ukutamfya umwanakashi mu muputule wa kulubulwilamo uwaletiinya loya.

Umulandu Watwalwa ku Cilye Cikalamba ica mu Armenia

Mu kupelako, pa March 7, 2002, icilye cikalamba caumfwile ifyo umulandu wapingwilwe no kusuminisha ubo bupingushi. Icapapwishe ca kuti, ilyo ubu bushiku bapingwile umulandu bushilafika, Akabungwe ka Buteko Akamona pa Mipepele kalipashilwe. Na kabili, ifyo uyu mulandu wapingwilwe e fyalengele utwalwe ku cilye cimbi, ne ci cali cilye cikalamba ica mu Armenia icitwa Icilye ca Cassation. Ababapeele umulandu nomba balombele Icilye ukuumfwa umulandu cipya cipya pa kuti na co “cipingule ukuti bali no mulandu.”

Pali bakapingula bonse 6, ceyamani aali ni Shimafumu Mher Khachatryan, batendeke ukuumfwa uyu mulandu pa 11:00 a.m. pa April 19, 2002. Uwabapeele umulandu umo, abalilepo ukusuusha nga nshi ifilye fibili ifyalubulwishe umulandu pa kubala ukusoso kuti fyalifililwe ukusanga Munyina Margaryan no mulandu. Lelo, pali ino nshita uyu wine uwapeele munyinefwe umulandu e o bacilime no kumwipusha sana kuli bakapingula bane. Kapingula umo akalipile uyu wapeleela umulandu pa kwesha ukusonga Icilye pa kulanda na pa fya mulimo wa kushimikila no kuti Inte sha kwa Yehova tashalembeshiwa lintu alepeela Munyinefwe Margaryan umulandu—fyonse fi tafyalumbulwa nge milandu mu Lupapulo 244. Lyene kapingula atile ifyo abalepeela umulandu bacitile cali “kupakasa ukupitila mu kumubepesha ukuti ni ntalamisoka.” Kapingula umbi alumbwile imilandu yalekanalekana iya mu cilye ca ku Bulaya ica European Court iyo Inte sha kwa Yehova balemonwa nge “mipepele yaishibikwa” iyakwata insambu sha kucingililwa na kabungwe kamona pa nsambu sha bantu aka European Convention on Human Rights. Pali iyi nshita, shimapepo umo uwali mu cilye abilikishe ukuti Inte sha kwa Yehova balepaatukanya icalo. Icilye camukambishe ukwikala tondolo.

Lyene bakapingula baitile baLyova Margaryan mwi bumba—ici cintu caibela ico icilye cikalamba cacitile. Munyinefwe Margaryan ashimikile ubunte busuma pa lwa fyo Inte sha kwa Yehova nga Bena Kristu bamona imilandu yalekanalekana. (Marko 13:9) Pa numa ya kupitulukamo mu mulandu pa kashita kanono, Icilye calibwelele kabili capingwile ukuti “takwete mulandu.” Munyinefwe Margaryan alemoneka no kuti alilulwikwe. Icilye calembele ifyo capingwile ati: “Ifyo [baLyova Margaryan] babomba tafimonwa nga buntalamisoka ukulingana ne funde lyabako, kabili uku kupeelwa umulandu kulapilika Ulupapulo 23 ulwaba mu Mafunde ya mu Armenia no Lupapulo 9 ulwa kabungwe ka Europe Convention.”

Ifyatumbwike Muli uku Kupingula

Nga ca kuti Inte balikonenkeshiwe muli uyu mulandu, nga calengele baeluda bambi aba Nte ababa mu filonganino mu Armenia monse ukupingulwa icabipa ukulingana ne funde. Tulesubila ukuti, ifyo Icilye capingwile fikalenga ukukanacushiwa kwa musango uyo. Umulandu nga tawapingwilwe bwino nga walengele waba e kabepekesho ka kukaanina ukulembesha Inte sha kwa Yehova. Tuletasha ukuti, Icilye pali nomba califumyapo aka kabepekesho.

Tukamona ku ntanshi nga ca kuti bakasuminisha ukulembesha Inte sha kwa Yehova abacila pali 7,000 muli ici calo. Pali ino nshita, ukupepa kwa cine kucili kuletwalilila kabili kuletunguluka bwino mu “calo ca Ararati.”

[Futunoti]

[Icikope pe bula 12]

BaLyova Margaryan ilyo balelubulula

[Icikope pe bula 13]

Munyinefwe Margaryan no lupwa lwakwe