Ubumi Bwabo

Twashintilile pa Maka ya kwa Yehova

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA ERZSÉBET HAFFNER

Ilyo baTibor Haffner baumfwile ukuti nabantamfya mu Czechoslovakia, banjebele ati: “Nshabasuminishe bakutamfye.” Lyene batile: “Nga wasumina, nkakuupa, kabili ukekalilila na ine kuno kwine.”

PA January 29, 1938, e kutila pa numa ya milungu fye iinono apo baTibor banjebele aya mashiwi ya cupo, twalyupene na munyina Umwina Kristu uwashimikile ku lupwa lwandi umuku wa kubalilapo. Calinkosele ukupingulapo. E lintu fye nakumenye imyaka 18, kabili apo nali umutumikishi wa lyonse uwa Nte sha kwa Yehova, nalefwaisha ukuipeelesha ukubomba umulimo wa kwa Lesa mu myaka yandi iya bwaice. Nalililile kabili nalipepele sana. Ilyo natalele e lyo nakutulwike ukuti ifi baTibor balefwaya ukungupa, caali cikuuku cine cine bankwatile, kabili nayumfwile ukuti nalefwaya ukwikala na ba baume abantemenwe icine cine.

Lelo mulandu nshi balefwaila ukuntamfya mu calo? Pantu na kuba naleikala mu calo umo uuli onse ali ne nsambu shimo shine e lyo ne nsambu sha kupepa uko alefwaya. Nalimo pali ino nshita, mfwile mushimikile pa fyo nakula na pa fyancitikila.

Nafyelwe pa December 26, 1919, mu mushi wa Sajószentpéter, ku Hungary mupepi na makilomita 160 ku kabanga ka Budapest. Abafyashi bandi baali mwi calici lya Bakatolika ilya baGriki. Ku ca bulanda, batata bafwile ninshi nshilafyalwa. Pa numa, bamayo baupilwe ku baume abafwililwe abakashi, abali na bana bane, kabili twakukiile ku Lučenec, umusumba uusuma nga nshi mu calo caleitwa ilya nshita ati Czechoslovakia. Pali ilya nshita, ukuba umwana wa kusangamo kwali ukwayafya. Apo nine nali umwaice pa bana 5 aba mu lupwa, naleyumfwa kwati nali fye umweni. Imikalile yalyafishe. Ukulunda pa kukanakwata ifya ku mubili, abafyashi  tabalensakamana sana nangu ukulanga ukuti balintemwa.

Bushe Kwali Abaishibe Ubwasuko?

Ilyo nali ne myaka 16, nalikwete amepusho yakakala ayalencusha sana. Nalebelenga sana ilyashi pa Nkondo ya Calo iya 1, kabili nalipapile sana pa kwipayana kwalecitika pa fyalo ifyaleitunga ukuba ifya buKristu. Na kabili, mu ncende ishingi, abashilika balefulilako. Ifyalecitika tafyaleumfwana na cintu nasambilile ku calici pa kutemwa bambi.

E ico, naile kuli shimapepo wa baRoma Katolika no kumwipusha ati: “Bushe lifunde nshi ifwe fwe Bena Kristu tufwile ukukonka—bushe kuya ku kulwa no kwipaya bambi nelyo kubatemwa?” Pa mulandu wa kuti ifyo namwipwishe fyalimukalifye, anjaswike ati ifyo alesambilisha fintu asambilishiwe ku bakalamba abamucilile. E cacitike na lintu natandalile shimapepo wa mipepele ya baCalvinist e lyo na lintu natandalile kafundisha wa ciYuda. Tapali ifyo balenjasuka, balesunguka fye pa fyo nalebepusha. Lyene, nailemona shimapepo wa baLutheran. Alifulilwe ilyo namwipwishe, lelo ilyo nshilafumapo anjebele ati: “Nga ulefwaisha ukwishiba, ukepushe Inte sha kwa Yehova.”

Nalyeseshe ukufwaya baNte lelo nshabasangile. Pa numa ya nshiku shinono ilyo nalefuma ku ncito, namwene iciibi nacisuka panono. Umwaume uwayemba alebelengela bamayo Baibolo. Apo pene fye natontonkenye ukuti, ‘Nangu cibe shani balya bafwile ukuba ni Nte ya kwa Yehova!’ Twaebele aba baume, baTibor Haffner, ukupita mu ng’anda, kabili nabepwishe amepusho yamo yene. Ukucila ukunjeba ifya mu mutwe wabo, banangile muli Baibolo ica kwishibilako Abena Kristu ba cine, e lyo na cintu isosa pa nshita tuleikalamo.—Yohane 13:34, 35; 2 Timote 3:1-5.

Mu myeshi fye iinono, ninshi nshilafisha ne myaka 17, nalibatishiwe. Nayumfwile ukuti onse alingile ukuumfwa icine cacindama ico naculiile pa kucisanga. Natendeke umulimo wa nshita yonse, uwali uwayafya sana ukubomba mu Czechoslovakia ku kupwa kwa ba1930. Nangu ca kuti umulimo wesu walisuminishiwe, baletukaanya sana kabili bashimapepo e balesongelekanya.

Ukupakaswa kwa Kubalilapo

Bushiku bumo ku kupwa kwa 1937, naleshimikila na nkashi umbi Umwina Kristu mu mushi uwapalamine na ku Lučenec. Tapapitile ne nshita balitwikete no kututwala ku cifungo. Kalinda wa cifungo atwebele ati: “Mukafwila muno mwine,” apunkile ne ciibi ca kalokoni bukali bukali.

Ilyo calefika icungulo, baletele na bambi bane mu kalokoni twali. Twatendeke ukubasansamusha no kubashimikila. Balyumfwile bwino kabili twalanshenye icine ca mu Baibolo na bene ubushiku bonse.

Ulucelo lwakonkelepo ne nshita ya 06:00 hrs, kalinda wa cifungo alinjitile. Naebele nkashi nati: “Tukamonana mu Bufumu bwa kwa Lesa.” Namwebele ukuyalondolwela ulupwa lwandi ifyacitike nga tafwilile mu cifungo. Napepele mu mutalalila no kukonka kalinda wa cifungo. Ansendele uko aleikala mupepi ne cifungo. Atile: “Mukashana, ndefwaya ukukwipusha. Mailo icungulo bushiku watile ishina lya kwa Lesa ni Yehova. Bushe kuti wananga muli Baibolo apo lyalembwa?” Ala nalipapile kabili nalipepemwike! Aletele Baibolo yakwe, kabili nalimulangile pamo no mwina mwakwe ishina Yehova. Alefwaya ukwishiba na fimbi pa malyashi twalanshenye na banakashi bane inshita ya bushiku. Pa numa ya kuumfwa bwino bwino ifyo nabalondolwelele, aebele umwina mwabo ukutupekanishisha ifya kulya ine na nkashi nali na o mu cifungo.

Pa numa ya nshiku shinono, balitulekeleko, lelo kapingula atile apo nali umwina Hungary, mfwile ukufuma mu calo ca Czechoslovakia. Yali ni yi nshita e lintu baTibor Haffner banjebele ukuti balefwaya ukungupa. Twalyupene, kabili nakukiile mu ng’anda ya bafyashi babo.

 Ukupakasa Kwabipilako

Nangu ca kuti baTibor baali ne milimo ya mu kuteyanya, twalitwalilile ukubomba pamo mu mulimo wa kubila. Inshiku fye shinono ilyo abashilika ba ku Hungary bashilaingila mu musumba wesu, mu November 1938, umwana wesu umwaume, Tibor Haffner, alifyelwe. Mu Bulaya, Inkondo ya Calo iya 2 yali fye mupepi no kutendeka. Abena Hungary balipokele incende ikalamba iya Czechoslovakia, kabili ici calengele ukupakaswa kwa Nte sha kwa Yehova abaleikala muli ifi fitungu ukuluminako.

Pa October 10, 1942, baTibor baile ku Debrecen ku kukumana na ba bwananyina bamo. Lelo uyu muku baile tababwelele. Pa numa baishilenjeba icacitike. Ukucila ukusanga bamunyina abo baali no kukumanya pa bulalo, bailesanga bakapokola abashafwele amayuniformu. Balelolela abalume bandi na baPál Nagypál, abalekeleshe ukufika. Babasendele ku kapokola no kuboma icabipa ku makasa ne nkoli ukufikila bafwile icipuupu ku bukali.

Lyene babebele ukufwala insapato no kwiminina. Nelyo balekalipwa, babebele ukuya ku citesheni ce shitima. Bakapokola baletele umwaume umo uwapombelwe amabandeji ku mutwe ica kuti no kumona talemona bwino. Uyu aali ni Munyina András Pilling, na o aile ku kukumana. Abena mwandi babasendele ne shitima ku Alag, umushi wali mupepi ku Budapest, ukwali icifulo balesungilako baNte. Umulinshi umo uwamwene ifyo amakasa ya baTibor yacenenwe abebele kutumfya kutumfya ati: “Kwena abantu bamo babi! Wisakamana, twalakundapa.” Abalinshi bambi babili batendeke ukuuma baTibor ku makasa, kabili umulopa wasabukile konse fye. Pa numa ya nshita inono, balifwile icipuupu.

Umweshi wakonkelepo, baTibor na bamunyina ne nkashi ukucila pali 60 balibalubulwishe. Bamunyinefwe baAndrás Bartha, Dénes Faluvégi, na baJános Konrád bapingwilwe ukukulikwa. Munyina András Pilling bamupingwile ukufwila mu cifungo, e lyo abalume bandi bapingwilwe ukwikala imyaka 12 mu cifungo. Bushe mulandu nshi babasangile na o? Uwalebalubulwisha abapeele imilandu ya kuti baleimina ubuteeko, balekaana ukwingila ubushilika, baali ni nengu, e lyo no kuti balepontela icalici lyashilisha. Pa numa, abapingwililwe ukukulikwa baishilebapingula ukufwila mu cifungo.

Ukukonka Abalume Bandi

Pa numa ya nshiku shibili ukutula apo baTibor bailile ku kukumana ku Debrecen, nashibwike lucelocelo ilyo 06:00 hrs tailakumana, ndeciisa ifya kufwala. Mu kwangufyanya naumfwile bamo bakonkonsha sana ku ciibi. Natile: ‘Baisa.’ Bakapokola 6 baingile mu ng’anda no kunjebo kuti balikwete nsambu sha kupikita mu ng’anda. Bonse fwe bali mu ng’anda balitwikete no kututwala ku kapokola, ukusanshako no mwana wesu uwali ne myaka itatu. Bulya bwine bushiku batukushiishe ku cifungo ca ku Pétervására, ku Hungary.

Ilyo twafikile, umubili walikabile sana kabili balimfumishe umo nali na bafungwa bambi. Ilyo napolele, abashilika babili abali mu kalokoni nali, balekansana pali ine. Umo atile: “Tufwile ukumupika! Nine nalamupika!” Lelo umbi alefwaya ukumona ifyo nali ilyo tabalampika. Nabapapeete ukuti benjipaya. Pa numa balifumine mu kalokoni nali, kabili natashishe Yehova pa kungafwa.

Bakalinda ba cifungo bali ne nshila yaibela iya kulubulwishishamo. Banjebele ukukupama pa nshi, bambikile insokoshi mu kanwa, bankakile amaboko na makasa, kabili balingumine mpaka umulopa watendeka ukufuma. Ilyo umo pa balenguma atile anaka e lyo balekele ukunguma. Banjipwishe abo abalume bandi baile mu kukumanya ubushiku babekete. Nalikeene ukubeba, e co batwalilile ukunguma pa nshiku shitatu. Pa bushiku bwalenga shine, balinsuminishe ukuti  ntwale umwana kuli bamayo. Ninshi nakutalala icine cine, napaapile umwana wandi mu numa iyali ifilonda fyeka fyeka, kabili naendele pa nshi amakilomita 13 ukuya ku citesheni ce shitima. Nailenina ishitima ukuya ku ng’anda, lelo nalingile ukubwelela ku cifungo bulya bwine bushiku.

Bampingwile imyaka 6 iya kuba mu cifungo ku Budapest. Ilyo nafikile kulya, naishilesanga ukuti baTibor na bo baali muli cilya cine cifungo. Mwandini twali ne nsansa nga nshi ilyo batusuminishe ukulanshanya, nelyo kali fye kashita akepi kabili twalelanshanishisha pa lupango lwa nshimbi! Twamwene ukuti Yehova alitutemwa kabili twalikoseleshiwe pali aka kashita kasuma. Ilintu tushilamonana na kabili, twali no kupita mu mesho yabipisha, libili libili ukupusuka fye kwempe.

Ukuya mu Fifungo Fyalekanalekana

Batulongele mu kalokoni kamo bankashi mupepi na 80. Twalefwaisha ifya kulya fya ku mupashi, lelo ukufileta mu cifungo calemoneka icishingacitika. Bushe kuti twasanga fimo muno mwine mu cifungo? Lekeni mushimikile ifyo twacitile. Naipeele ukubomba umulimo wa kubila insokoshi sha bakalaliki ba mu cifungo. Mu lusokoshi lumo, nabikilemo akapepala aka kulombelapo inambala ya Baibolo pa mutande wa mabuuku yali mu laibrare. Pa kuti tabatungenyepo fimo, nalembelepo na mabuuku yambi yabili.

Ubushiku bwakonkelepo, napokelele umwina wa nsokoshi na umbi ukufuma kuli bakalaliki. Mu lusokoshi lumo e mo babikile akapepala apali inambala. Lyene napeele aya manambala ku balinshi ukuti batuletele ifitabo. Twali ne nsansa icine cine ilyo twapokelele ifitabo, kumo na Baibolo ine! Ifitabo fimbi twalepoka ifyapusana cila mulungu, lelo Baibolo yena twali-isungile. Lyonse ilyo kalinda wa cifungo alefwaya ukuisenda, twalemweba ati “Baibolo citabo icikalamba kabili onse alefwaya ukuibelenga.” Ne co calengele tulebelenga Baibolo.

Bushiku bumo, kapokola alinjitile kwi ofesi lyakwe. Umucinshi ali na o ubu bushiku walimpapwishe.

Atile: “Bana Haffner, nimukwatila ilyashi lisuma. Kuti mwaya ku ng’anda. Limbi mailo. Nge ko lili ishitima kuti mwaya nangu leelo line.”

Nayaswike ati: “Ico kuti cawama sana.”

Atile: “Ca cine kuti cawama nga nshi. Mwalikwata umwana kabili ndesubila mulefwaya ukumukusha.” Lyene atile: “Saineni fye kalata iyi.”

Naipwishe ati: “Kalata nshi?”

Akoselepo fye ati: “Mwisakamana. Saineni fye no kuya mwalaya.” Lyene anjebele ati: “Nga mwaya ku ng’anda kuti mwacita conse ico mulefwaya. Lelo mufwile ukusaina ukuti namuleka ukuba Inte ya kwa Yehova.”

Nafuntukile ku numa no kukaana mu kushipa.

Alinsasukile no kunjeba ati: “Kanshi uli no kufwila muno mwine!” no kuntamfya antamfya.

Mu May 1943, bankuushishe ku cifungo cimbi mu Budapest, kabili pa numa bankuushishe ku mushi wa Márianosztra, uko twaikele mu ciyanda ca banakashi abashimbe aba fya mapepo mupepi na 70. Nangu ca kuti twali ne nsala e lyo na mafya yambi, twalefwaisha ukubebako ulwe subilo lyesu. Umo pali aba banakashi bashimbe alitemenwe sana ubukombe bwesu kabili atile: “Ifi fyebo fisuma nga nshi. Nshatalaumfwapo ifyebo fya musango yu. Napapata njebeni na fimbi.” Twamwebele pa lwe sonde lipya no bumi busuma ubukabamo. Ilyo twalelanshanya, umwanakashi umukalamba wa cikuulwa ca banakashi abashimbe alishile. Ilyo line fye basendele umwanakashi twalelanshanya nankwe, balimufuulile, kabili balimuumine bubi bubi ne cikoti. Ilyo twakumene nankwe ubushiku bumbi, anjebele ati: “Shi mulempepelako  kuli Yehova pa kuti akampusushe no kumfumya muli cino ciyanda. Ndefwaya ukuba Inte ya kwa Yehova.”

Baishiletutwala ku cifungo ca kale mu Komárom, umusumba uwabelele mu lulamba lwa Mumana wa Danube, mupepi na makilomita 80 ku masamba ya Budapest. Imikalile muli ici cifungo yali fye cimbi cimbi. Nge fyo cali kuli bankashi bambi, nalilwele sana ubulwele bwa typhus, naleluka umulopa, kabili nshakwete amaka. Tatwakwete umuti, kabili natontonkenye ati nomba e mfwa yandi. Pali iyo nshita bakapokola balefwaya uwa kubomba mwi ofesi. Bankashi babebele ukuti nine ningabomba. E ico, balimpeele umuti, kabili nalipolele.

Ukuba Pamo no Lupwa Lwandi na Kabili

Ilyo abashilika ba ku Soviet balepalamina ku kabanga, batukuushishe ku masamba. Kwena, kuti napoosa inshita iikalamba sana ukulondolola amafya yonse twapitilemo. Imiku iingi nali mupepi ne mfwa, lelo ukuboko kwa kwa Yehova kwalincingilile kabili nalipuswike. Ilyo inkondo yapwile, twali mu musumba wa Tábor, ku Czechoslovakia, mupepi na makilomita 80 ukufuma mu Prague. Papitile imilungu na imbi itatu pa kuti ine na bamulamu baMagdalena tufike ku ng’anda mu Lučenec, pa May 30, 1945.

Ilyo twali akatalamukila, namwene bamayofyala no mwana wandi, Tibor, bali mu lubansa. Ifilamba fyalilengalenga mu menso yandi, kabili nabilikishe ati, “Tibike!” Alimbutukile no kunkumbatila. Ico abalilepo ukunjeba ca kuti: “Mayo, tamwakaye na kabili, te fyo?” Nshakatale ndaba aya mashiwi.

Yehova alilangile inkumbu na ku balume bandi baTibor. Babafumishe mu cifungo ku Budapest pamo na bamunyina bambi mupepi na 160 no kubakuushisha ku nkambi ya kubomba umulimo wa cibe ku Bor. Imiku iingi baleba fye mupepi ne mfwa, lelo bonse balipuswike. BaTibor babwelele ku ng’anda pa April 8, 1945, umweshi umo ilyo ine nshilabwelelamo.

Pa numa ya nkondo, twali tucili tulekabila amaka ukufuma kuli Yehova pa kuti tucimfye amesho yonse ayali no kutuponena mu myaka 40 iyali no kukonkapo ilyo baKomyunisti baleteeka Czechoslovakia. BaTibor balibakakile na kabili imyaka iingi, kabili nalesakamana umwana wesu neka. Ilyo bafumine mu cifungo, baishileba bakangalila abenda. Mu myaka 40 iyo baKomyunisti baleteeka, twalebomfya bwino inshita ukusambilisha bambi icine. Twalyafwile abengi ukusambilila icine. E co baishileba abana besu aba ku mupashi.

Ala mwandini twali ne nsansa ilyo twapeelwe ubuntungwa bwa maipepele mu 1989! Umwaka wakonkelepo, twasangilwe ku kulongana kukalamba ukwa kubalilapo mu calo cesu pa numa ya myaka iishaifulila. Lintu twamwene bamunyinefwe abengi na bankashi abatwalilile aba busumino pa numa ya myaka iingi, twalishibe ukuti Yehova e wali intulo ya bukose kuli aba bamunyina bonse.

Abalume bandi abatemwikwa baTibor, bafwile aba busumino kuli Lesa pa October 14, 1993, kabili pali ino nshita ndeikala mupepi no mwana wandi mu Žilina, ku Slovakia. Amaka yalipwa, lelo ncili uwakosa lwa ku mupashi pa mulandu wa maka ya kwa Yehova. Ukwabula no kutwishika nalicetekela ukuti ku maka yakwe kuti nashipikisha amafya yonse muli buno bwikashi. Kabinge, ndolela inshita ya ku ntanshi, ukupitila mu cikuuku ca bupe fye ica kwa Yehova, ilyo nkekala umuyayaya.

[Icikope pe bula 20]

Umwana wandi Tibor, (ilyo aali ne myaka ine) uo nashile eka

[Icikope pe bula 21]

BaTibor, ilyo baali na bamunyina mu Bor

[Icikope pe bula 22]

Ine na baTibor na bamulamu baMagdalena, mu 1947, mu Brno

[Ifikope pe bula 23]

Imiku iingi nali mupepi ne mfwa, lelo ukuboko kwa maka ukwa kwa Yehova, kwalingafwile