Ukutiina Lesa “Kusalapula kwa Mano”

AMANO yene yene nayapekanya umutebeto wa lulumbi. Nayatuma ‘abakashana ba yako ku kubilisha pa milundu apasansama pa musumba, abati: Uwapelwa amano aalukile kuno. Ku wabulwo mutima wa mano, yatila, Endeni, mulyepo icilyo candi, no kunwo mwangashi uo nsakenye; lekeni ifya kupelwa amano, no kuba no mweo, shikimikeni mu nshila ya mucetekanya.’—Amapinda 9:1-6.

Umuntu nga aya kuli uyu mutebeto kuti ayaipakisha ifisuma fyeka fyeka. Ukusambilila amano ya kwa Lesa ayasangwa mwi buuku lya Amapinda no kukonka ukufunda kwabamo kuti kwalenga umuntu ukutunguluka. Mu Amapinda 15:16-33 na mo mwine mwaba ukufunda kwa mano ukusuma nga nshi. * Nga twakonka ukufunda kwaba muli aya mapinda tukaba ne nsansa nangu ca kuti tukwete fye utunono, tukeshiba ifya kucita pa kulundapo amano, kabili tukalasansamuka mu bwikalo bwesu. Ukukonka ifyaba muli ili buuku kukatwafwa ukulapingula bwino ifya kucita pa fintu kabili kukatupeela ne nkosho ya kutwalilila ukwenda mu nshila ya ku mweo.

Ilyo Ciwama Ukukwata fye Utunono

Imfumu Solomone iya mu Israele ya kale yatila: “Kawama akanono akakwatwa mu katiina ka kuli Yehova, ukucile fyatutilwa ifingi ne sakamikapo.” (Amapinda 15:16) Buwelewele ukusuula Kabumba pa mulandu fye wa kufwaya ukunonka ifyuma ifingi. Ukucite fyo kulenga fye umuntu ukunaka sana no kuba na masakamika ayengi nga nshi. Ala kuti cabipa ukwisaishiba mu bukote ukuti umuntu aonawile fye inshita yakwe yonse ukwabula ukucitapo nangu fimo ifyalondoloka pano calo! Ukulanda fye icishinka, tamwaba mano mu kunonke fyuma ifingi nga nshi “ne sakamikapo.” Kuti cawamapo ukwishiba icileta insansa sha cine cine no kucita ico cine! Insansa sha cine cine tashaba mu kunonka ifyuma. Umuntu pa kukwata insansa sha cine kano aba na katiina kuli Yehova no kupanga bucibusa nankwe.—1 Timote 6:6-8.

Ilyo alekomaila pa kutila ukumfwana na bantu kwawamapo ukucile fyuma ifingi, Solomone atila: “Wawamo mulumbo wa musaalu no kutemwapo, ukucile ng’ombe ilume iyainiwa no lupatopo.” (Amapinda 15:17) Ca cine, kuti cawama pa ng’anda nga pali ukumfwana no mutende ukucila ukukwata ifya kulya fyanona ifingi sana no lupatopo. Mu mayanda umwaba umufyashi umo, nakalimo imikalile kuti yaba ya kulwisha fye. Mu fyalo fimo, limbi kuti balekwata fye ifya kulya ifinono. Lelo ulupwa lukekala bwino nga pali ukutemwana ne nsansa.

Kwena, na mu mayanda umwa kutila ilingi line mulaba insansa, limo ifintu kuti fyabipa. Umo kuti alanda nangu ukucita fimo ifingakalifya umunankwe. Bushe uo bakalifye kuti acita shani? Amapinda 15:18 yatila: “Umuntu wa cipyu  emyo lubuli, lelo uwakokolo kukalipa atalalike mpokota.” Uo bakalifye nga ayasuka bwino, ukwabula ukufulwa, kuti alenga paba umutende ne cibote. Amashiwi ya pali ili lembo yalabomba sana nangu fye te pa ng’anda. Yalabomba na mu cilonganino e lyo na mu mulimo wa kushimikila abantu imbila nsuma.

Ilyo ‘Inshila Yalundumikwa’

Amashiwi ya mu cikomo cakonkapo ica Amapinda yalanda pa bupusano bwaba pa muntu uumfwa kusalapula no ukaana. Imfumu ya mano yatila: “Inshila ya washingashinga yabe cimfungwa ca myunga; lelo inshila ya batambalala yalilundumikwa.”—Amapinda 15:19.

Pali ili lembo, insoselo ya kuti icimfungwa ca myunga ilosha ku lubao ulo bapangila ne myunga. Umunang’ani alafwaya utumilandu utwingi utwa kuleseshamo ukuti e cilengele ukufilwa ukutendeka umulimo. Lelo uwakosa ku milimo tasakamana ukuti kukaba ifikamucilikila ukubomba. Alabombesha no kubikako amano ku mulimo. Kanshi ena alacimfya na fyonse ifilemoneka kwati kuti fyamucilikila ukubomba cimo. Inshila yakwe “yalilundumikwa,” e kutila alabomba fimo ifyalondoloka. Alabombesha ica kuti no mwine asekelamo pantu ninshi ico abomba camoneka.

Tutile umuntu alefwaya ukwishiba bwino bwino Icebo ca kwa Lesa no kukula ukufika ku kukosoka. Afwile ukubombesha. Umo kuti atila te kuti mbelenge sana Baibolo no kwishiba ifingi pantu nshafikile apatali ku sukulu, nangu kuti atila nshaishiba sana ukubelenga nangu ukuti ndi wa cilafi. Umuntu tafwile ukuleka ifya musango yo ukumucilikila ukumfwikisha Icebo ca kwa Lesa! Cimo ico twingacita, tufwile ukubikako sana amano ku kwishiba ifyo twingacita pa kuti imibelengele yesu ilondoloke na pa kuti tuleumfwikisha, ifyapala ukwipushako abaishiba amashiwi yakosa ayali mu fyo tulebelenga. Ukubika amano ku fyo tulebelenga kukatwafwa ukwishiba ifingi kabili tukakosa mu kupepa.

Ilyo ‘Wishi Asamwa’

Solomone atila: “Umwana mwaume wa mano alenga wishi ukusamwa, lelo iciwelewele  ca muntu casuula nyina.” (Amapinda 15:20) Ala abafyashi balomfwa bwino nga ca kutila umwana wabo wa mano! Kwena pa kukusha umwana wa mano, abafyashi bafwile ukufunda bwino abana no kubasalapula. (Amapinda 22:6) Awe mwandini abafyashi balatemwa ukukwata umwana wa mano! Lelo umwana iciwelewele aletela fye abafyashi ubulanda umo shacela.

Imfumu ya mano nomba yatila: “Ubupumbu kusekelela ku wabulwo mutima wa mano, lelo umuntu wa mucetekanya atambaliko kwenda kwakwe.” (Amapinda 15:21) Abapumbu bena balomfwa bwino ukusekaseka pa fya buwelewele no kwangala kushalolamo ifishingabaletela ne nsansa sha cine cine. Lelo umuntu wa mucetekanya aleluka ububi bwaba mu ‘kutemwo kwangala ukucilo kutemwa Lesa.’ (2 Timote 3:1, 4) Ukukonka ifishinte fya mafunde ya mu Baibolo kulalenga uwa mucetekanya ukutwalilila umulungami no kulacita ifisekesha Lesa.

Ilyo ‘Amapange Yeminina’

Ukukonka ifishinte fya mafunde ya kwa Lesa kulalenga twamwenamo na mu mikalile yesu yonse. Amapinda 15:22 yatila: “Ukushaba kupanda amano amapange yafulunganiwa; lelo ukuli abapanda amano abengi amapange yaleminina.”

Pali ili lembo, ishiwi lyapilibulwa ukuti “ukupanda amano,” lyalola mu kutila ukulanshanya no muntu ilyashi lya nkaama lelo ukwabula ukupita mu mbali. Ishiwi limo line ilya ciHebere lyapilibulwa no kuti “isenge” pa Amalumbo 89:7. Lyalola mu kutila ninshi pali ukulanshanya kwa bucibusa. Ukulanshanya kwa musango yo te kwa pa kanwa fye, lelo kwa kuti umuntu alondolola fyonse ifyo aletontonkanya ne fyo aleumfwa pa cintu cimo. Nga ca kuti abaupana e lyo na bafyashi na bana balelanshanya muli uyo musango, ninshi mu ng’anda mukaba ukumfwana no kwikatana. Nakaana nga te ifyo, mu ng’anda mulaba icimfulumfulu na mafya.

Ilyo tulefwaya ukupingula ifya kucita pali fimo ifyacindama, cisuma ukukonka ukufunda kwa kuti: “Ukuli abapanda amano abengi amapange yaleminina.” Tutile tulefwaya ukundapwa, cisuma ukwipusha badokota babili nelyo batatu nangu abaishiba imiti abengi ukucila ukwipusha fye umo, sana sana nga ca kutila ubwafya tukwete bukalamba.

Na pa kubomba imilimo ya mu cilonganino pene, cisuma ukumfwa ku mpanda mano ishingi. Baeluda nga baleipushako baeluda banabo no kukonka ifyo babeba, ‘amapange yabo yakeminina.’ Na kabili, kuti cawama nga ca kuti baeluda abapya baleipushako baeluda abakalamba nangu abakokola muli bueluda, sana sana nga ca kuti umulandu balebombelapo nawafya.

Ilyo Umuntu ‘Asekelela mu Kwasuka kwa Kanwa Kakwe’

Finshi ciwamina ukutontonkanya pa cintu ilyo ushilalanda? Imfumu ya mu Israele yatila: “Ukusekelela kulesa ku muntu mu kwasuka kwa kanwa kakwe; ne cebo, ifyo cawama mu nshita iyene ya ciko!” (Amapinda 15:23) Bonse tulatemwa sana nga twapanda umuntu amano, akonka  ifyo twamwebele kabili mwafuma ne fisuma. Lelo kwena, pa kuti ukufunda kwesu kuwame, tufwile ukucita ifintu fibili.

Ica kubalilapo, amano tulepanda umuntu yafwile ukulingana na Baibolo Icebo ca kwa Lesa. (Amalumbo 119:105; 2 Timote 3:16, 17) Ne ca bubili, tufwile ukwishiba ilyo twingafunda umuntu. Nangu amashiwi tulelanda yabe ayasuma shani, nga twayalanda pa nshita iishili bwino kuti yakalifya fye umuntu. Ica kumwenako fye, tacawama ukufunda umuntu ukwabula ukwishiba bwino ubwafya bwakwe, pantu tamufuma ifisuma nangu fimo mu kucite fyo. Kanshi cisuma ukuba “abayanguka ku kuumfwa, abakokola ukulanda”!—Yakobo 1:19.

“Inshila ya Mweo ni mu Buninino”

Amapinda 15:24 yatila: “Ku washilimuka inshila ya mweo ni mu buninino, ukuti afume mu mutentemuko wa ku Mbo.” Umuntu wa mucetekanya tacita ifya kumutwala ku Mbo, ku nshiishi ukuya abafwa. Taipoosa mu misango yabipa pamo nga bucilalelale, ukubomfya imiti ikola, na bucakolwa, kanshi te kuti afwe bwaice bwaice. Enda mu nshila ya ku mweo.

Moneni ifyo umuntu wa musango yo apusana na bashaba na mucetekanya. Amapinda 15:25-27 yatila: “Ing’anda ya ba matutumuko Yehova alaishimpula, lelo apampamiko mupaka wa kwa mukamfwilwa. Ya muselu kuli Yehova amapange yabi, lelo ifyebo fya nsansa filamutemuna. Uwaba no lwinso lwa fyuma afundaule ng’anda yakwe, lelo uwapata amafisakanwa akaba no mweo.”

Pa kutufunda ifyo twingasengauka ubwafya bwaseeka, Imfumu ya mu Israele yatila: “Umutima wa mulungami welenganye ca kwasuka, lelo akanwa ka babifi kapongolole fyabipa.” (Amapinda 15:28) Ala amashiwi yaba pali ici cikomo yalicindama nga nshi! Ilingi line, mu kusabaila ifya buwelewele ukwabula no kutontonkanya, tamufuma ifisuma nangu fimo. Nga twatontonkanya pa fishinka ifyo tulefwaya ukulanda, twatontonkanya na pa ficitike kuli uyo muntu e lyo na pa fyo aleumfwa, ilingi line, tatwakalande ifya kuti ku ntanshi tukese mu kulanguluka ukuti kanshi nga nshalandile filya.

Nomba, finshi tukamwenamo nga twaba na katiina kuli Lesa no kumfwa ukusalapula kwakwe? Imfumu ya mano yayasuka aiti: “Yehova ali ukutali ku babifi, lelo omfwe pepo lya balungami.” (Amapinda 15:29) Lesa wa cine tapalama ku babifi. Baibolo itila: “Uufumyo kutwi ku kuumfwa amalango, ne pepo lyakwe line ca muselu kuli Yehova.” (Amapinda 28:9) Ababa  na katiina kuli Lesa kabili abesha na maka yonse ukucita ifimusekesha kuti balanda na ena ukwabulo mwenso, ninshi nabacetekela no kuti aleumfwa amapepo yabo.

Icilenga “Umutima Ukusamwa”

Solomone nomba alanda icilangililo icisuma sana kabili atila: “Ulubuuto lwa menso lulengo mutima ukusamwa, ne ca kuumfwa cisuma cilenga amafupa ukwina.” (Amapinda 15:30) Kuti twatila amafupa ‘nayena’ nga nayesulamo ubufyompo. Mu mafupa nga muli ubufyompo, umubili onse ulakwata amaka no mutima wa muntu ulatemwa. Ukusansamuka kwa mutima kwishibikilwa ku fyo umuntu alemoneka pa menso. E fyo no kumfwa icisuma kulenga umuntu ukuba!

Awe mwandini tulakoseleshiwa ukumfwa ilyashi lya kuti bakapepa ba kwa Yehova balefula mu calo conse! Ukumfwa ifisuma fya musango yo ifilecitika mu mulimo wa kushimikila abantu ifya Bufumu no kupanga abasambi, kulalenga na ifwe ukucincila. (Mateo 24:14; 28:19, 20) Tulatemwa sana ukumfwa ifyo abantu basambilila icine no kuba bakapepa ba cine ne fyo balenga Yehova ukuba Lesa wabo. Apo ‘ukumfwa icisuma icafuma ku calo ca kutali’ kulatukoselesha sana, kanshi cisuma ukulalemba bwino lipoti wesu no kubikako amano ku kutuma ifyo twabombele mu mulimo wa kushimikila!—Amapinda 25:24, 25.

“Icitangililo Bukata Kufuuka”

Ilyo imfumu ya mano yakomaile pa fisuma ifyaba mu kumfwa ku kusalapula kwa musango onse, yatile: “Uwa kutwi uumfwo kwebaula kwa mweo akekala mu kati ka ba mano. Uuleko kusalapulwa asaalulo mweo wakwe, lelo uumfwo kwebaula amono mutima wa mano.” (Amapinda 15:31, 32) Ukukalipila nelyo ukusalapula, kulafika umuntu pa mutima no kumulungika, kulamulenga ukuba na mano yasuma. E co yabela ni “inkonto ya kulimuna” iilafumyapo ‘ubupumbu nga bwakakatila ku mutima wa mwaice’! (Amapinda 22:15) Na kabili, uumfwa ukusalapula alaba no mutima wa mano, e kutila alatontonkanya bwino pa fintu. Lelo ukusuula ukusalapulwa, cimo cine no kukaana umweo.

Kanshi ukumfwa ukusalapula kwaba ngo kuya ku mutebeto wa mampalanya uo amano yapekenye, pantu tulamwenamo mu kumfwa ifyo bambi batufunda. Nga tulecite fi, imikalile yesu ikalondoloka, twakulalundapo amano, tukaba ne nsansa kabili tukatunguluka, e lyo tukakwata no mweo no bukata. Amapinda 15:33 yasondwelela ili lyashi ayati: “Ukutiina Yehova kusalapula kwa mano, kabili icitangililo bukata kufuuka.”

[Futunoti]

[Icikope pe bula 17]

Cawamapo ukwikala mu ng’anda umuli ukutemwa ukucila ukukwata ifya kulya fyanona ifingi no lupatopo

[Icikope pe bula 18]

Nangu kwingaba fimo ifingamoneka ukutucilikila, kuti twaishiba ifingi nga tuleibikilishako ukubelenga sana

[Icikope pe bula 19]

Pa kuti pabe ukupanda amano ukusuma, umuntu afwile ukulondolola fyonse ifyo aletontonkanya ne fyo aleumfwa pa cintu cimo

[Icikope pe bula 20]

Bushe mwalishiba ifyo ‘ukumfwa icisuma kulenga amafupa ukwina’?