Mwe Bafyashi—Beni ne Citemwiko pa Kukansha Abana Benu

“Lekeni fyonse ifyo mulecita ficitilwe mu kutemwa.”—1 ABENA KORINTI 16:14.

1. Bushe abafyashi bomfwa shani ilyo umwana afyalwa?

ABAFYASHI abengi kuti basumina ukutila balomfwa bwino sana ilyo umwana afyalwa. Ba Aleah, abafyashi abanakashi, batile: “Lintu fye namwene umwana wandi umwanakashi ilyo afyelwe, ala nalitemenwe icine cine. Namwene fye ukuti umwana wandi e musuma sana ukucila abana bonse abo namonapo.” Lelo nangu ca kuti abafyashi balomfwa bwino sana umwana nga afyalwa, na kabili balasakamana. Abalume ba ba Aleah batile: “Nalisakamene nga nkakusha fye bwino umwana wandi no kumwafwa ukwishiba ifya kucita na mafya ya muli cino calo.” Abafyashi abengi balasakamana pa fyo bakakusha abana kabili balishiba no kuti balingile ukuba ne citemwiko pa kukansha abana babo. Lelo abafyashi Abena Kristu abafwaya ukukusha bwino abana babo, balakwata amafya. Mafya nshi yamo yamo ayo abafyashi bakwata?

2. Mafya nshi abafyashi bakwata pa kukusha abana?

² Nomba tuli ku mpela ya nshiku sha kulekelesha isha buno bwikashi. Nge fyo Baibolo yasobele, abantu muno nshiku tabakwete icitemwiko iyo. Na mu lupwa mwine, abantu ‘tababa na citemwishi,’ kabili baba “abashitasha, abashaba na bucishinka, . . . abashailama, abakali.” (2 Timote 3:1-5) Abena Kristu baba muno mwine mu calo pamo na bantu bakwata iyi mibele, kanshi nga tabacenjele, na bo kuti batendeka ukupashanya aba bene bantu. E lyo abafyashi na bo bafwile ukulwisha icifyalilwa cabo ica kukanapwililika icilenga balefilwa ukuilama. Ukukanapwililika kwine kulabalenga no kulanda ifyabipa ifyo na bene bashilefwaya kulanda, kabili limo balafilwa no kupingula bwino ifya kucita.—Abena Roma 3:23; Yakobo 3:2, 8, 9.

3. Bushe abafyashi kuti bakusha shani bwino abana babo?

³ Nangu bakwate amafya ya musango yu, abafyashi kuti bakusha bwino abana babo no kubafwa ukuba ne nsansa na bucibusa bwakosa na Lesa. Kuti bakusha shani abana muli uyu musango? Nga balekonka ifyo Baibolo ibafunda ukuti: “Lekeni fyonse ifyo mulecita ficitilwe mu kutemwa.” (1 Abena Korinti 16:14) Ico cishinka sana pantu ukutemwa “e cikakilo cafikapo ica kwikatana.” (Abena Kolose 3:14) Lekeni nomba tulande pa mibele itatu iyo umutumwa Paulo alondolwele muli kalata yakwe iya kubalilapo ku bena Korinti iyo atile e mibele yakwata umuntu uwaba no kutemwa. Na kabili,  twalalanda na pa fyo abafyashi bengaba no kutemwa pa kukansha abana babo.—1 Abena Korinti 13:4-8.

Abafyashi Balingile Ukulashishimisha

4. Mulandu nshi abafyashi balingile ukubela abashishimisha?

⁴ Paulo alembele ukuti: “Ukutemwa kulashishimisha.” (1 Abena Korinti 13:4) Ishiwi lya ciGriki ilyo bapilibula ukuti “ukushishimisha” na kabili lyalola mu kuti ukutekanya no kukokola ukukalipa. Cinshi abafyashi balingile ukubela abashishimisha? Fingi abafyashi baishiba ifingabalenga ukushishimisha. Natulande pali fimo fimo. Ilingi line umwana nga alefwaya icintu, talandapo fye umuku umo capwa no kupwa. Nangu naishiba no kwishiba ukuti abafyashi nabakaana, ilingi line umwana taleka ukulandapo kabili enekela ukuti balasumina. Nga bana imisepela bena limo balalondolola ifingi ku bafyashi babo no kwenekela ukuti mpaka fye bakasumine, nomba abafyashi ninshi nabeshiba kale ukuti ifyo umwana alefwaya ukucita tafili bwino iyo. (Amapinda 22:15) Kabili nge fyo fwe bantu bonse abashapwililika twaba, abana na bo balabwekeshapo ukucita ifyo abafyashi babo babalesha.—Amalumbo 130:3.

5. Cinshi cingafwa abafyashi ukushishimisha?

⁵ Cinshi cingafwa abafyashi ukushishimisha no kutekanishisha abana babo? Imfumu Solomone yalembele ukuti: “Ukushilimuka kwa muntu kumukokosho kukalipa.” (Amapinda 19:11) Cimo icingafwa sana abafyashi ukwiluka ico abana bacitila ifintu fimo, kwibukisha ukuti na bo inshita imo ‘balelanda nga baice, baletontonkanya nga baice kabili balepelulula nga baice.’ (1 Abena Korinti 13:11) Mwe bafyashi, bushe kuti mwaibukisha inshita imo ilyo mwacushishe sana banyinenwe nangu bashinwe pa mulandu wa kuti mwali na mano ya bwaice? Ilyo mwali umusepela, bushe inshita imo mwalibalile amumonapo ukuti abafyashi benu tabaleumfwikisha ubwafya bwenu? Nga muleibukisha ifyo, kuti mwaishiba ne cilelenga abana benu ukulacita ifya musango yo no mulandu mufwile ukutekanishisha no kutwalilila ukubacinkula ifyo mulefwaya ukuti balecita. (Abena Kolose 4:6) Mwilaba no kuti Yehova aebele abafyashi abena Israele “ukufundisha” abana babo amafunde ya kwa Lesa. (Amalango 6:6, 7) Ishiwi lya ciHebere ilyapilibulwa ukuti “ukufundisha” lyalola mu kuti “ukubwekeshapo,” “ukulandapo libili libili,” e lyo no “kukonkomesha.” Kanshi abafyashi balingile ukwishiba ukuti pa kufunda umwana wabo ukutendeka ukukonka amafunde ya kwa Lesa, nalimo bafwile ukubwekeshapo imiku iingi ukumweba icintu cimo cine. Na pa kufunda abana ifya kwikala mu calo, abafyashi bafwile ukulabwekeshapo ne fyo balandilepo kale.

6. Bushe umufyashi nga alashishimisha ninshi aliba no mulekelesha?

⁶ Lelo kwena te kutila umufyashi nga alashishimisha ninshi aliba no mulekelesha. Icebo ca kwa Lesa cisoka ukuti: “Umwaice uwalekeleshiwa alenga nyina insoni.” Pa kuti umwana akule bwino, ilembo limo line litila: “Inkonto ya kufundilako ipeela amano.” (Amapinda 29:15) Limo abana kuti balamona kwati abafyashi tabakwata insambu ya kubalungika. Nomba amayanda ya Bena Kristu tayafwile ukuba ngo buteko bwa maisosele kwati nalimo abana e bakwata amaka ya kusuminisha amafunde ayo abafyashi babo bafwile ukubapeela. Lelo Yehova uwacila umuntu onse mu ng’anda, e wapeela abafyashi amaka ya kukansha bwino abana no kubasalapula ne citemwiko. (1 Abena Korinti 11:3; Abena Efese 3:15; 6:1-4) Na kuba, ukusalapula kwalyampana ne mibele na imbi iyo Paulo alandile ukuti e yo umuntu wa citemwiko akwata.

Ifyo Abafyashi Bengasalapula Abana Cikuuku Cikuuku

7. Mulandu nshi abafyashi abatemwa abana babasalapwila, kabili finshi na fimbi ifyo ukusalapula kupilibula?

⁷ Paulo alembele ukuti “ukutemwa . . . kwa cikuuku.” (1 Abena Korinti 13:4) Abafyashi abatemwa abana babo icine cine balabasalapula cikuuku cikuuku kabili tabaalukaaluka ilyo balepingula ifintu. Nga balecite fyo, ninshi balepashanya Yehova. Paulo alembele ukuti: “Uo Yehova atemwa alamusalapula.” Mukwai ishibeni no kuti ishiwi lya mu Baibolo ilyo bapilibula ukuti “ukusalapula,” talipilibula fye ukukanda umwana. Lyalola na mu kuti abafyashi balakansha umwana no kumusambilisha. Nomba busuma nshi bwaba mu kusalapula umwana? Paulo atile: “Kuli abo abakanshiwa  kuli kwene kutwala icisabo ca mutende, e kutila, ubulungami.” (AbaHebere 12:6, 11) Nga ca kuti abafyashi cikuuku cikuuku balefunda abana ifyo Lesa afwaya, nga bakula, kuti baba aba mutende kabili abalungama. Abana nga bapokelela “ukufunda kwa kwa Yehova,” bakaba na mano, bakeshiba ifintu no kuba no mucetekanya, kabili ifi fyalicindama sana ukucila silfere na golde.—Amapinda 3:11-18.

8. Finshi ilingi line fifumamo nga ca kuti abafyashi tabalesalapula abana babo?

⁸ Nomba abafyashi nga tabalesalapula abana babo, ninshi tababatemwa icine cine. Solomone uo Yehova apuutilemo umupashi wakwe, alembele ukuti: “Uushibomba ku nkonto yakwe apato mwana wakwe umwaume; lelo untu amutemwa abangililo kumufunda.” (Amapinda 13:24) Abana abakula ukwabula ukubasalapula bwino bwino ilingi line balaba abaitemwa kabili tababa ne nsansa mu mikalile. Nomba abana abakwata abafyashi ba cikuuku lelo abaishiba bwino ifya kusalapula, balacita bwino ku sukulu, balomfwana bwino na bantu kabili ilingi line balaba ne nsansa mu mikalile yabo. Kanshi cailanga fye apabuuta tuutu ukuti abafyashi abasalapula abana babo ninshi balibatemwa icine cine.

9. Finshi abafyashi Abena Kristu bafunda abana babo, kabili cinshi abana bafwile ukwishiba pali ayo mafunde?

⁹ Nomba abafyashi kuti basalapula shani abana babo cikuuku cikuuku? Abafyashi bafwile ukulondolwela bwino bwino abana ifyo bakalaenekela ukuti balecita. Ica kumwenako fye, ukufuma fye ku bwaice, abana ba Bena Kristu balabafunda ifishinte fya mafunde ya mu Baibolo e lyo ne fyacindama ifyo bafwile ukulacita mu kupepa kwa cine. (Ukufuma 20:12-17; Mateo 22:37-40; 28:19; AbaHebere 10:24, 25) Abana bafwile ukwishiba ukuti amafunde ya mu Baibolo ne milimo ya mu kupepa kwa cine, fyena tafyaluka iyo.

10, 11. Mulandu nshi cingawamina ukutontonkanya pa kusuminisha fimo ifyo abana balefwaya ilyo abafyashi balepanga amafunde ya pa ng’anda?

¹⁰ Na lyo line, abafyashi limbi kuti batemwa ukulanshanya na bana pa kupanga amafunde yamo aya pa ng’anda ayo balefwaya ukuti abana balekonka. Nga ca kuti abana abakulileko balelandapo pa kupanga amafunde ya pa ng’anda, kuti cabangukila ukumfwila ayo mafunde. Tutile abafyashi balefwaya ukubikila abana inshita ya kubwela pa ng’anda, kuti baeba abana inshita iyo bonse bafwile ukufika pa ng’anda. Lelo abafyashi nga balefwaya, nakalimo kuti basuminisha abana ukulanda inshita iyo na bo balemona ukutila e ilingile ukuti balefika pa ng’anda no kuleka balondolola ico balandile fyo. Lyena abafyashi kuti balanda inshita balefwaya no kulondolola umulandu balandile fyo. Nomba cikaba shani nga ca kuti abafyashi na bana bapusana mu kutontonkanya? Pantu na kuba, ilingi line e ficitika nga kwaba ukulanshanya pa fya musango yu. Mu fintu fimo, abafyashi limbi kuti basalapo ukusuminisha ifyo abana babo baletontonkanya nga bamona ukuti tapali ifishinte fya mafunde ya mu Baibolo ifyalesha ico abana babo balefwaya. Bushe abafyashi nga basuminisha ifyo  abana baletontonkanya, ninshi abana e batendeka ukupingula abafyashi babo?

¹¹ Pa kwasuka ici cipusho, tontonkanyeni pa fyo Yehova uwa maka yonse alangile icikuuku ilyo Lote no lupwa lwakwe balombele ukuti abasuminishe fimo ifyo baletontonkanya. Ilyo bamalaika bafumishe Lote no mukashi wakwe pamo na bana babo babili ukubafisha ku nse ya musumba wa Sodomu, bamalaika batile: “Ku lupili e ko ubutukile, epali waonaulwa.” Lelo Lote atile: “Ala, mukwai!” Alombele ukuti aye kumbi, kabili atile: “Shi mona, uyo mushi mupepi ku kufulumukilako, kabili unono: shi mbutukileko (bushe te unono ulya?)” Bushe Yehova ayaswike shani? Atile: “Mona, nakusuminisha na kuli ici cintu.” (Ukutendeka 19:17-22) Bushe Lote alepingula Yehova? Nakalya! Lelo Yehova alilangulukileko Lote no kuba ne cikuuku sana kuli wena pa kusuminisha ifyo alombele. Mwe bafyashi, na imwe bene limbi kuti mwatontonkanyako na pa kusuminisha fimo ifyo abana benu balefwaya ilyo mulepanga amafunde ya pa ng’anda!

12. Cinshi cikaafwa umwana ukucetekela abafyashi?

¹² Kwena abana bafwile ukwishiba amafunde ya pa ng’anda, lelo na kabili bafwile no kwishiba ifyo ukukandwa kukaba nga bapula muli ayo mafunde. Nga mwabalondolwela ifyo cikaba nga batoba amafunde kabili baumfwa no mulandu mukacitila ifyo, ninshi mufwile ukucita filya fine mwalandile. Nga ca kuti abafyashi lyonse fye balesoka abana babo ukuti bakabakanda nga balufyanya, lelo tabalecitapo nangu cimo umwana nga alufyanya, ninshi tabatemwa abana babo icine cine. Baibolo itila: “Pa kuti ukupingulo mulimo wabipa takucitwa bwangu, ni pali ici umutima wa bana ba bantu waiswilamo ku kucito bubi.” (Lukala Milandu 8:11) Kwena, umufyashi nakalimo akasengauka ukukandila umwana pa bantu nelyo pa banankwe, epali umwana aumfwa sana ububi ukuti aseebana. Abana nga baishiba ukuti abafyashi bakacita filya fine balandile ukuti e fyo cikaba nga bapula mu mafunde ayo babika pa ng’anda, balacetekela abafyashi babo kabili balabatemwa no kubacindika, te mulandu no kuti balabakanda nga balufyanya.—Mateo 5:37.

13, 14. Bushe abafyashi kuti bapashanya shani Yehova pa kukansha abana babo?

¹³ Abafyashi abakansha abana cikuuku cikuuku bafwile ukwishiba ifyo umwana umo umo aba no kwishiba ifya kumufunda. Abafyashi bamo abanakashi, ba Pam, bebukisha ukuti: “Abana besu babili balipusene imibele. Kanshi na ifwe tatwalecita fimo fine pa kubasalapula. Ifyalebomba ku mwaice, ku mukalamba kwena tafyalebomba iyo.” Ba Larry abalume ba ba Pam, bena batile: “Umukalamba ena nga alefwaya cimo alekosapo sana, kano fye mwamusalapula ica kuti aishiba ukuti tamutemenwe ifyo alecita. Nomba umwaice wena aleumfwa bwangu. Aleumfwa nangu wakosha fye ishiwi nelyo ukukaka fye pa menso pa kumulolesha.” Kanshi abafyashi abakansha abana cikuuku cikuuku balamona ukusalapula ukwingafwa sana umwana ukuba ne mibele isuma ukulingana ne fyo aba.

 ¹⁴ Yehova e o abafyashi balingile ukupashanya pantu aleshiba bwino umo ababomfi bakwe bacita bwino no mo bafilwa ukucita bwino. (AbaHebere 4:13) Na kabili, pa kukanda umuntu, Yehova takanda ukucila mu cipimo kabili taba na mulekelesha iyo. Lyonse fye ena alasalapula abantu bakwe ukusalapula ‘ukuyene.’ (Yeremia 30:11) Mwe bafyashi, bushe mwalishiba umo abana benu bacita bwino no mo bashicita bwino? Bushe ukwishiba ifyo abana benu baba kulamwafwa ukuba ne cikuuku e lyo ne citemwiko pa kubakansha? Ala nga mulacite fyo, ninshi mwalitemwa abana benu icine cine.

Afweni Abana Benu Ukulalanda Ifili ku Mutima Ukwabula Umwenso

15, 16. Bushe abafyashi kuti bayafwa shani abana babo ukulalanda ifyo baletontonkanya ukwabula umwenso, kabili finshi abafyashi bamo basangile ukuti e fyabafwile?

¹⁵ Na cimbi ico uwaba no kutemwa acita ca kuti ‘tasekelela pa cishilungeme, lelo asekelela pamo ne cine.’ (1 Abena Korinti 13:6) Bushe abafyashi kuti bakansha shani abana babo ukutemwa icalungama no kulanda icine? Icacindama ico abafyashi bengacita, kukoselesha abana babo ukuba abafumacumi no kulalanda fyonse ifyo baletontonkanya, nangu ca kuti abafyashi te kuti batemwe fimo ifyo abana babo bengalanda. Kwena, abafyashi balatemwa sana nga ca kuti ifyo abana balelanda ne fyo baletontonkanya fileumfwana na mafunde ya mibele isuma. Na lyo line, inshita shimo, umwana nga alanda icishinka no kubeba ifyo aletontonkanya, abafyashi kuti bailuka ukutila limbi alafwaya ukucita fimo ifishalungama. (Ukutendeka 8:21) Nomba abafyashi kuti bacita shani? Ilingi line abafyashi kuti bakalipila umwana apo pene ukuti ifyo aletontonkanya tafiweme iyo. Abafyashi nga balekalipila abana bubi bubi, abana babo kuti baleka ukulanda ifyo baletontonkanya no kutampa ukulanda fye ifyo beshibe ukuti e fyo abafyashi babo bengatemwa ukumfwa. Kwena nga ca kuti umwana alanda ifya musaalula, abafyashi bafwile ukumulungika apo pene fye, lelo bafwile ukusambilisha abana ukulanda mucinshi mucinshi, te kulanda fye ifyo bengatemwa ukumfwa.

¹⁶ Bushe abafyashi kuti bayafwa shani abana babo ukulanda ifyo baletontonkanya ukwabula umwenso? Ba Aleah, balya twacilandapo, batile: “Pa kuti abana besu balelanda ifyo baletontonkanya ukwabula umwenso, tulesha sana ukushishimisha ilyo umwana atweba ifyo tushitemenwe.” Ba Tom na bo batile: “Twalekoselesha umwana wesu umukashana ukulanda ifyo aletontonkanya, nangu ca kuti nafipusana ne fyo tuletontonkanya. Twasangile ukuti nga tulemucilima no kumweba ifyo tulefwaya ukwabula no kumfwa ifyo aletweba, akalaumfwa sana ububi kabili akaleka no kutwebako ifyo aletontonkanya. Lelo ukumfwa ifyo alelanda, e kwamwafwile ukuti na o aleumfwa ifyo tulelanda.” Ca cine, abana bafwile ukumfwila abafyashi babo. (Amapinda 6:20) Lelo abafyashi nga balelanshanya bwino na bana, abana balasambilila ifya kupelulula pa fintu. Ba Vincent abakwata abana bane batile: “Ilingi line twalelanshanya na bana pa busuma no bubi bwingafuma mu kucita icintu cimo pa kuti abene baimwene icingawama ukucita. E calengele abana besu ukwishiba ifya kupelulula pa fintu.”—Amapinda 1:1-4.

17. Cinshi abafyashi bafwile ukwishiba?

¹⁷ Ca cine ukuti takwaba umufyashi nangu umo uwingakumanisha ukukonka bwino bwino fyonse ifyo Baibolo ifunda pa kukusha abana. Na lyo line, abana benu bakamutemwa sana nga mule-esha sana ukushishimisha, ukuba ne cikuuku e lyo no kuba ne citemwiko pa kubakansha. Ala Yehova akamupaala nga mwabombesha ukukusha bwino abana benu. (Amapinda 3:33) Ne cacindama sana ico abafyashi bonse Abena Kristu bacitila ifi ca kuti, bafwaya abana babo bakatemwe Yehova nga filya fine na bo bamutemwa. Nomba abafyashi kuti bafunda shani abana babo ukutemwa Yehova no mutima onse? Mu cipande cikonkelepo tukalanda pali fimo fimo ifyo abafyashi bengacita.

Bushe Muleibukisha?

• Bushe ukushilimuka kuti kwayafwa shani umufyashi ukushishimisha?

• Kwampana nshi kwaba pa kutemwa no kusalapula?

• Mulandu nshi ukulanshanya mu bufumacumi kwacindamina pa kati ka bafyashi na bana?

[Amepusho]

[Ifikope pe bula 23]

Mwe bafyashi, bushe kuti mwaibukisha ifyo mwali ku bwaice?

[Icikope pe bula 24]

Bushe mulakoselesha abana ukulanda ifyo baletontonkanya ukwabula umwenso?