Kwaliba Imbila Nsuma Iyo Bonse Balingile Ukumfwa
Kwaliba Imbila Nsuma Iyo Bonse Balingile Ukumfwa
“Imbila nsuma . . . e maka ya kwa Lesa aya kupususha.”—ROM. 1:16.
1, 2. Mulandu nshi mushimikilila “imbila nsuma iya bufumu,” kabili finshi mulandapo sana?
‘NDOMFWA bwino ukwebako bambi imbila nsuma cila bushiku.’ Nalimo na imwe mwalyumfwapo ifyo nelyo mwalilandapo aya mashiwi. Apo muli Nte ya kwa Yehova iyaipeela, mwalishiba ifyo ukushimikila “imbila nsuma iyi iya bufumu” kwacindama. Nalimo kuti mwalanda na ku mutwe amashiwi Yesu alandile pa lwa kushimikila.—Mat. 24:14.
2 Uyu mulimo wa kushimikila “imbila nsuma iya bufumu” uo mubombako, ni Yesu wautampile. (Belengeni Luka 4:43.) Cimo ico mulandapo sana ca kuti Lesa ali no kuwamya ifintu nomba line. Ilyo “ubucushi ubukalamba” bukesa, akafumyapo ukupepa kwa bufi ne fintu fyonse ifyabipa. (Mat. 24:21) Nalimo mulalanda na pa kuti Ubufumu bwa kwa Lesa bukaleta Paradaise pano isonde pa kuti pakabe umutende ne nsansa. Na kuba “imbila nsuma iya bufumu” yaba pa “mbila nsuma [iyabililwe] kuli Abrahamu, [iya kuti]: ‘Muli iwe e mo inko shonse shikapaalilwa.’”—Gal. 3:8.
3. Mulandu nshi twingasosela ukuti umutumwa Paulo alilandilepo sana pa mbila nsuma mwi buuku lya Abena Roma?
3 Lelo, bushe kwaliba icintu cimo pa mbila nsuma ico abantu balingile ukwishiba ico tatulandapo sana? Muli kalata umutumwa Paulo alembele ku bena Roma, alandile ishiwi lya kuti “ubufumu” umuku fye umo, lelo alandile amashiwi ya kuti “imbila nsuma” imiku 12. (Belengeni Abena Roma 14:17.) Ni mbila nsuma nshi Paulo alandilepo mwi buuku lya Abena Roma? Mulandu nshi iyi imbila nsuma yacindamina? Kabili mulandu nshi tufwile ukulatontonkanishisha pali yena ilyo tulebila “imbila nsuma iya kwa Lesa” ku bantu ababa mu cifulo tushimikilamo?—Marko 1:14; Rom. 15:16; 1 Tes. 2:2.
Ifyo Abali mu Roma Balingile Ukwishiba
4. Ilyo Paulo bamubikile mu cifungo mu Roma umuku wa kubalilapo, finshi alelandapo sana ilyo aleshimikila?
4 Nga twamona ifyo Paulo alandilepo ilyo ali umufungwa mu Roma pa muku wa kubalilapo, kuti twaishiba ifyo abena Roma balingile ukwishiba. Baibolo itila ilyo abaYuda balemutandilila, ‘alebalondolwela bwino bwino (1) pa bufumu bwa kwa Lesa no kubanashanasha (2) pali Yesu.’ Finshi fyafuminemo? “Bamo bena balitetekele ifyo Paulo alesosa; lelo bambi tabatetekele.” (Imil. 28:17, 23-31) Pa numa, ‘na bonse abaleisa kuli ena alebapokelela bwino, alebashimikila (1) pa bufumu bwa kwa Lesa no kubasambilisha (2) pali Shikulu Yesu Kristu.’ (Imil. 28:17, 23-31) Nga fintu twamona, Paulo alilandilepo sana pa Bufumu bwa kwa Lesa. Lelo cinshi cimbi ico alandilepo sana? Cintu icacindama sana icakuma Ubufumu. Ne ci, cintu Yesu acita ica-ampana no bufwayo bwa kwa Lesa.
5. Cinshi calekabilwa sana ico Paulo alandilepo mwi buuku lya Abena Roma?
5 Abantu bonse bafwile ukwishiba Yesu no kumucetekela. Mwi buuku lya Abena Roma, Paulo alilandilepo pali ici. Pa kubala, alembele amashiwi ya kuti, “Lesa, uo mombela no mutima wandi onse pa kubila imbila nsuma iilanda pa Mwana wakwe.” Alandile no kuti: “Nshumfwa insoni pa mbila nsuma; na kuba, e maka ya kwa Lesa aya kupususha onse uwaba ne citetekelo.” Pa numa, alandile ukuti nshita ileisa “ilyo Lesa ukupitila muli Yesu Kristu akapingula abantu pa fyo bacita mu bumfisolo, ukulingana ne mbila nsuma iyo mbila.” Kabili ashimike ukuti: “Ukufuma ku Yerusalemu no kushinguluka ukufika ku Iluriki nalishimikila sana imbila nsuma pali Kristu.” * (Rom. 1:9, 16; 2:16; 15:19) Bushe mutontonkanya ukuti cinshi Paulo alandiile sana pali Yesu Kristu ku bena Roma?
6, 7. Cinshi twingalanda pa fyo icilonganino icali mu Roma catendeke, e lyo na pa bali mu cilonganino?
6 Tatwaishiba ifyo icilonganino icali mu Roma catendeke. Bushe abaYuda, na bena fyalo abasangwike abaYuda, abasangilweko pa Pentekoste mu 33 C.E. e babwelele ku Roma ninshi Bena Kristu? (Imil. 2:10) Nangu bushe abatwele icine mu Roma Bena Kristu balecita amakwebo na baleya mu fifulo fyalekanalekana? Te mulandu ne fyo cali, ilyo Paulo alelemba ili ibuuku muli ba 56 C.E., ninshi icilonganino calipangwa kale. (Rom. 1:8) Bantu ba musango nshi bali muli cilya cilonganino?
7 Bamo bali baYuda. Ilyo Paulo aposeshe Androniki na Yunia, abetile ati “bamunyinane.” Afwile aloseshe mu kuti bali bamunyina pantu bali baYuda banankwe. Akula uwalepanga amatenti mu Roma no mwina mwakwe, Prisila, nabo bali baYuda. (Rom. 4:1; 9:3, 4; 16:3, 7; Imil. 18:2) Lelo bamunyina na bankashi abengi abo Paulo aposeshe mu makalata yakwe bafwile bali Bena fyalo. Bamo bafwile bali “ba mu ng’anda ya kwa Kaisare,” abali nalimo abasha nelyo bacilolo banono muli iyi ng’anda.—Fil. 4:22; Rom. 1:6; 11:13.
8. Cinshi bonse abali mu Roma baalingile ukwishiba?
8 Abena Kristu bonse mu Roma bali babembu, nge fi na ifwe umo umo twaba. Paulo alandile pali ici ati: “Bonse babembu kabili balifilwa ukufika pa bukata bwa kwa Lesa.” (Rom. 3:23) Kanshi bonse abo Paulo alembeele, balekabila ukwishiba ukuti bali babembu kabili balingile ukucetekela uo Lesa aabomfya pa kufumyapo ulo lubembu.
Abantu Balingile Ukwishiba Ukuti Babembu
9. Busuma nshi ubwaba mu mbila nsuma ubo Paulo alandilepo?
9 Muli kalata Paulo abalilepo ukulembela abena Roma, alandile pa busuma ubwaba mu mbila nsuma iyo atwalilile ukulumbula. Atile: “Nshumfwa insoni pa mbila nsuma; na kuba, e maka ya kwa Lesa aya kupususha onse uwaba ne citetekelo, pa kubala umuYuda e lyo no muGriki.” Ca cine imbila nsuma yali no kulenga abantu ukupusuka. Lelo nga fintu na pali Habakuki 2:4 palanda, icitetekelo cilafwaikwa pa kupusuka pantu Paulo atile, “uwalungama akaba no mweo pa mulandu wa citetekelo cakwe.” (Rom. 1:16, 17; Gal. 3:11; Heb. 10:38) Lelo bushe iyi imbila nsuma iyingapususha abantu ilanga shani ukuti abantu “bonse babembu”?
10, 11. Mulandu nshi cafisha kuli bamo ukusumina icishinka caba pa Abena Roma 3:23, lelo mulandu nshi bambi bafililwa ukuimona ukuti babembu?
10 Ilyo umuntu talakwata icitetekelo icingamupususha, afwile ukusumina ukuti mubembu. Abaishiba ukuti Lesa e ko aba kabili abaishibako ne fyaba mu Baibolo, te kuti cibafye ukusumina ukuti babembu. (Belengeni Lukala Milandu 7:20.) Nampo nga basumina nelyo bakaana, bafwile balishibako fimo pa cishinka Paulo alandilepo ilyo atile: “Bonse babembu.” (Rom. 3:23) Lelo ilyo tulebomba umulimo wa kushimikila, limo tulakumanya abantu abengi abashaishiba umo aya mashiwi yalola.
11 Mu fyalo fimo, abengi ukutula fye ku bwaice tabaishiba ukuti bafyalwa ababembu nangu ukuti balipyana ulubembu. Napamo umuntu kuti alishiba ukuti alalufyanya, alikwatako ne mibele imo iishawama, kabili alacitako ne fintu fimo ifyabipa. E lyo kabili alamona no kuti kwaliba na bambi ababa nga ena. Na lyo line pa mulandu wa nkulilo yakwe, teshiba ifyo ena na bantu bambi babela ifyo. Na kuba, mu ndimi shimbi nga walanda ukuti umuntu mubembu bamo bamona kwati ulelanda ukuti ni ntalamisoka, nelyo alatoba amafunde. Tatwingapapa umuntu uwakwata iyo nkulilo nga taleimona ukuti mubembu nga filya Paulo alandile.
12. Mulandu nshi abengi bakaanina ukuti abantu bonse babembu?
12 Nangu fye ni mu fyalo umo abantu batila Bena Kristu, abengi tabasumina ukuti babembu. Mulandu nshi? Nangu ca kutila limo balaya na ku mapepo, bamona kwati ifyo Baibolo yalanda pali Adamu na Efa lushimi fye. Bamo bakulila mu fifulo umwaba abashasumina muli Lesa. Apo balatwishika nga Lesa eko aba, tabaishiba ukuti kwaliba amafunde ayo Uwapulamo apeela abantunse kabili tabeluka ukuti ukufilwa ukukonka ayo mafunde lubembu. E ico, baba nga bantu ba mu nshita ya batumwa abo Paulo alondolwele ukuti ‘balibula isubilo’ kabili ‘balibulwa Lesa muli ici calo.’—Efes. 2:12.
13, 14. (a) Cinshi bonse abashasumina ukuti Lesa e ko aba na bashisumina ukuti babembu bashingakwatila umwa kubepesha? (b) Ukukanasumina muli Lesa kwalenga abengi ukulacita finshi?
13 Muli kalata Paulo alembeele abena Roma, alanda pa milandu ibili iyo inkulilo sha musango yo shishingabela kabepesho ka kukanakonka amafunde ya kwa Lesa. Umulandu wa kubalilapo wa kuti ububumbo ubwine bweka bulalanga ukuti Kabumba e ko aba. (Belengeni Abena Roma 1:19, 20.) Ici cayampana ne cishinka Paulo alandilepo ilyo alelembela abaHebere ilyo ali ku Roma. Atile: “Ing’anda yonse muntu akuula, lelo uwapangile ifintu fyonse ni Lesa.” (Heb. 3:4) Ilyo alandile ifi, aloseshe mu kuti kwaliba Kabumba uwakuulile, nelyo uwabumbile ifintu fyonse mu muulu na pano isonde.
14 Kanshi Paulo alilungike ilyo alembeele abena Roma, ukusanshako na bena Israele ba ku kale ukuti, abacetekele muli tulesa twa bufi “tabakwata umwa kubepesha.” Aya mashiwi kuti yalosha na kuli balya abalecita ubulalelale ubushili bwa cifyalilwa, e kutila abaume ukulaala na baume banabo na banakashi nabo ifyo fine. (Rom. 1:22-27) Kanshi ifyo balecita fyalengele Paulo ukulanda ukwabula ukupita mu mbali ukuti “abaYuda pamo pene na baGriki bonse babembu.”—Rom. 3:9.
Icibashinina
15. Ni bani bakwata kampingu, kabili ibafwa shani?
15 Ibuuku lya Abena Roma lyalanda pa mulandu umbi uo abantu bafwile ukwishibila ukuti babembu no kuti balakabila ukulubulwa. Paulo alandile pa mafunde Lesa apeele abena Israele, ukuti: “Bonse ababembwike ninshi bali mu mafunde bakapingulwa ku mafunde yene aya.” (Rom. 2:12) Atwalilile ukulanda pali uyu mulandu ati, abantu ba mu nko nelyo imishobo abashaishiba aya mafunde ilingi “bacita ku cifyalilwa ifya mu mafunde.” Mulandu nshi aba bantu balesesha ukulaalana pa lupwa, ukwipaya, no kwiba? Paulo alisangile icalengele, atile pantu balikwata kampingu.—Belengeni Abena Roma 2:14, 15.
16. Bushe ukukwata fye kampingu e kwingalenga abantu ukukanabembuka?
16 Na lyo line, mufwile mwalimona ukuti umuntu nga akwata kampingu iibomba nge nte ya mu kati, tacipilibula ukuti ninshi akulakonka ifyo ilemweba. Ici calimoneke ku bena Israele. Nangu ca kuti Lesa alibapeele kampingu na mafunde ayaleseshe ukwiba no bulalelale, ilingi line tabaleumfwila kampingu yabo na Mafunde ya kwa Yehova. (Rom. 2:21-23) Ici calangile fye ukuti bali babembu pantu tabalekonka amafunde ya kwa Lesa kabili tabalecita ukufwaya kwakwe. Ici calengele bucibusa na Kabumba wabo ukupwa.—Lebi 19:11; 20:10; Rom. 3:20.
17. Mashiwi nshi aya kukoselesha ayo tusanga mwi buuku lya Abena Roma?
17 Ifyo tulandilepo mwi buuku lya Abena Roma napamo kuti fyalenga camoneka kwati Uwa Maka Yonse amona abantu ukuti babi icine cine. Lelo Paulo tapelele fye pa kulanda ukuti abantu babembu. Alandile pa mashiwi ya kwa Davidi ayaba pa Amalumbo 32:1, 2 ayatila: “Alipaalwa uo baeleela ulubembu lwakwe, uo bafimba pa lubembu lwakwe. Alipaalwa umuntu uo Yehova tabikilako ulubembu.” (Rom. 4:7, 8) Nga fintu twamona, Lesa alilenga ukuti imembu shesu shile-elelwa ukwabula ukuti atobe amafunde yakwe ayalungama.
Imbila Nsuma Iilanda Pali Yesu
18, 19. (a) Finshi ifyakuma imbila nsuma ifyo Paulo alandilepo sana mwi buuku lya Abena Roma? (b) Finshi tufwile ukwishiba pa kuti tukaipakishe amapaalo ayo Ubufumu bukaleta?
18 Na imwe mufwile mwalimona ukuti iyi “ni mbila nsuma icine cine!” Kabili iyi imbila nsuma ilalenga twaibukisha cimo ico Paulo alandilepo mwi buuku lya Abena Roma. Nga fintu tulandile, Paulo alembele ukuti: “Nshumfwa insoni pa mbila nsuma; na kuba, e maka ya kwa Lesa aya kupususha.”—Rom. 1:15, 16.
19 Iyi imbila nsuma ilanda pa fyo Yesu acita ifya-ampana no kufwaya kwa kwa Lesa. Paulo atile kukaba “ubushiku ilyo Lesa ukupitila muli Yesu Kristu akapingula abantu pa fyo bacita mu bumfisolo ukulingana ne mbila nsuma iyo mbila.” (Rom. 2:16) Ilyo alandile ifyo, taleti “ubufumu bwa kwa Kristu no bwa kwa Lesa” nelyo ifyo Lesa akacita ukupitila mu Bufumu, tafyacindama. (Efes. 5:5) Lelo alangile ukuti pa kuti tukaipakishe amapaalo ayo Ubufumu bwa kwa Lesa bukaleta, tufwile ukwishiba ukuti (1) Lesa atumona ukuti tuli babembu e lyo (2) umulandu tulingile ukubela ne citetekelo muli Yesu Kristu pa kuti imembu shesu shile-elelwa. Ilyo umuntu aishiba ifi fintu ifyakuma ukufwaya kwa kwa Lesa no kumona ifyo fingamupeela isubilo, kuti alanda ukuti, “Cine cine, iyi e mbila nsuma!”
20, 21. Ilyo tuleshimikila, mulandu nshi tufwile ukutontonkanishisha pa mbila nsuma iyalandwapo sana mwi buuku lya Abena Roma, kabili finshi fingafumamo?
20 Ilyo tulebomba umulimo wa kushimikila tufwile ukulatontonkanya pali ici cishinka icakuma imbila nsuma. Paulo ayambwile amashiwi ya kwa Esaya ilyo alelanda pali Yesu. Atile: “Onse uumutetekela takalengwe insoni.” (Rom. 10:11; Esa. 28:16) Abaishiba ifyo Baibolo ilanda pa lubembu, balishiba umo aya mashiwi ayalanda pali Yesu yalola. Bamo bena tabaishiba aya mashiwi kabili tabayacetekela pa mulandu wa ntambi shabo. Ilyo abantu ba musango uyu baishiba no kucetekela Amalembo, tufwile ukubafwa ukwishiba ico Yesu acita. Icipande cikonkelepo cikalanda pa fyo ibuuku lya Abena Roma icipandwa 5 lilanda pa cintu icacindama ico Yesu acita ica-ampana ne mbila nsuma. Nalimo ili isambililo likamwafwa mu mulimo wa kushimikila.
21 Tulomfwa bwino ukwafwa abafumacumi ukumfwikisha imbila nsuma iyalandwapo sana mwi buuku lya Abena Roma, iyaba “e maka ya kwa Lesa aya kupususha onse uwaba ne citetekelo.” (Rom. 1:16) E lyo ubusuma na bumbi bwa kuti, bambi bakasumina amashiwi Paulo alandile pa Abena Roma 10:15 ayatila: “Ifyo yayemba pa mpili amakasa ya uleta imbila nsuma, uubila umutende, uuleta imbila nsuma iya fintu ifisuma!”—Esa. 52:7.
[Futunoti]
^ para. 5 Aya mashiwi yalasangwa na mu mabuuku yambi aya mu Baibolo.—Marko 1:1; Imil. 5:42; 1 Kor. 9:12; Fil. 1:27.
Bushe Muleibukisha?
• Ibuuku lya Abena Roma lilanda pa mbila nsuma nshi?
• Cishinka nshi tufwile ukwafwa abantu ukwishiba?
• Bushe “imbila nsuma pali Kristu” iletela shani ifwe na bantu bambi amapaalo?
[Ifipusho]
[Amashiwi pe bula 8]
Imbila nsuma iyalandwapo sana mwi buuku lya Abena Roma ilanda pa cintu icacindama ico Yesu acita, ica-ampana no bufwayo bwa kwa Lesa
[Icikope pe bula 9]
Bonse tufyalwa ababembu