Ifingalenga Ulupwa Ukuba Ne Nsansa

Ifya Kucita pa Kuti Mulebomfya Bwino Indalama

Abalume batila: “Abena mwandi ba Laura * balitemwa ifya kushitashita, kabili ifyo bashita, fintu ifyo tushikabila na kukabila. E lyo cimoneka kwati tabaishiba ukusunga indalama! Nomba cilafya nga ca kuti kwaisa ifya mu kampampa ifilekabila indalama. Ilingi line abena mwandi nga bakwata fye indalama, awe ninshi balabomfya fye shonse.”

Abakashi batila: “Kwena, limbi nshaishiba ukusunga indalama, nomba abena mwandi tabaishiba umutengo wa fintu, pamo nga ifya kulya, ifipe fya mu ng’anda, ne fintu fimbi ifya kubomfya pa ng’anda, e lyo kabili nine nsangwa sana pa ng’anda. Nalishiba ifyo tukabila, kabili ifyo fine e fyo nshita nangu ca kuti ninjishiba ukuti fyalalenga ukuti tutampe ukulaumanina pa ndalama.”

LIMO ukulanshanya pa ndalama kuba bwafya ubo abaupana bafilwa ukulanshanyapo bwino bwino. Ilingi line, ilyashi lya ndalama e lilenga abaupana ukulaumana.

Abaupana abatemwisha indalama inshita shimo kuti balelwala no kulwala, ukupusana sana, kabili kuti baleba na masakamika, e lyo te kuti balepepa na Lesa bwino. (1 Timote 6:9, 10) Abafyashi abafilwa ukulanshanya ifya kubomfya bwino indalama, limo balaipatikisha ukubombesha, ica kuti tabakwata ne nshita ya kuba pamo na bana kabili balafilwa no kusakamana abena mwabo no kubafwilisha mu kupepa. Balalenga na bana babo ukusambilila iyi ine misango ya kutemwisha indalama.

Baibolo itila: ‘Indalama shilacingilila.’ (Lukala Milandu 7:12) Nomba indalama kuti shamucingilila fye nga ca kutila mwaishiba ifya kushibomfya kabili mulelanshanya bwino na bena mwenu ilyo mulelandapo. * Na kuba, mu nshita ya kuti abaupana balekansana ilyo balelanshanya pa kubomfya indalama, ukulanshanyapo e kwingalenga ne cupo cabo ukukoselako.

Nomba mulandu nshi indalama shiletela amafya ayengi mu fyupo? Kabili finshi mwingacita nga mulefwaya ukulalanshanya bwino ilyo mulelanda pa kubomfya indalama ukucila ukulakansana?

Cinshi Cilenga Amafya?

Ilingi line icilenga abaupana ukulapusanina pa ndalama te kushita ifintu nangu ukukongola, lelo kukanacetekelana no kutiina ukuti imikalile kuti yabipa. Ku ca kumwenako, nga ca kuti umulume alefwaya ukulaishiba ifyo umukashi aleshita mu lupiya lonse ulo alebomfya nangu lucepe shani, nalimo kuti camoneka kwati tacetekela ukuti umukashi wakwe kuti abomfya bwino indalama. E lyo no mukashi uuilishanya ukuti abalume tabasunga indalama ishingi, limbi na o kuti aletiina ukuti limbi ku ntanshi kuti kwacitika icabipa ica kuti ne mikalile yabipa.

Abaupana balakwata ubwafya na bumbi, no bu bwafya bwa kuti balipusana inkulilo. Ba Matthew abaikala mu cupo pa myaka 8 batila: “Umwina mwandi afuma mu lupwa umo baishibe ifya kubomfya bwino indalama. Ena takwata umwenso nge fi ine naba. Batata bali ni bacakolwa sana e lyo na fwaka tayalefuma ku kanwa kabili inshita iikalamba baleba pa bulofwa. Ilingi line tatwalekwata ifya kubomfya pa ng’anda, kabili naishiletendeka ukulakwata  umwenso wa nkongole. Pa mulandu wa mwenso wa musango yu, limo ndafwaya ukwishiba konse uko umwina mwandi aletwala indalama.” Te mulandu ne cilenga ukuti mulekansanina pa ndalama, cinshi mwingacita pa kuti indalama shilemwafwa mu cupo cenu?

Ifintu Fine Ifingalenga Mube ne Nsansa

Kwena Baibolo te citabo ico bapangila ukwafwa abantu ukulabomfya bwino indalama shabo. Lelo mwaliba amano ayengafwa abaupana ukukanakwata sana amafya ya kubomfya indalama. Nga mwaeshako ukukonka uku kupanda amano twalalandapo, mwalasanga ukuti na imwe bene kuti kwamwafwa!

1. Sambilileni ukulanshanya mu mutekatima ilyo mulelanda pa ndalama. Baibolo itila: “Abepushanya balikwata amano.” (Amapinda 13:10) Ukulingana ne fyo mwakula, limbi kuti mwaumfwa insoni ukwipushako bambi, maka maka abena mwenu, pa fya kubomfya indalama. Lelo ca mano ukusambilila inshila isuma iya kulanshanishishamo ili lyashi lyacindama. Ku ca kumwenako, bushe kuti mwalondolwela abena mwenu ifyo abafyashi benu balebomfya indalama ifyalenga napamo mulecita ifintu mu nshila mucitilamo? Na kabili esheni ukwishiba ifyo abena mwenu babakushishe pa kuti mwishibe icalenga balecita ifintu mu nshila bacitilamo.

Tamufwile ukulolela ukuti kano mukakwate ubwafya e lyo mukalande pa kubomfya bwino indalama. Umuntu umo uwalembele Baibolo aipwishe ukuti: “Bushe abantu babili kuti baendela pamo nga tabapangene?” (Amose 3:3) Bushe abaupana kuti bakonka shani uku kupanda amano? Nga ca kuti mulesala inshita imo iya kulanshanya pa fya kubomfya bwino indalama, kuti mulecefyako ukukansana ukubapo nga ca kuti mwafilwa ukumfwana.

ESHENIKO IFI: Saleni inshita imo iya kulanshanya pa fyo mwakulabomfya indalama mu lupwa lwenu. Limbi kuti mwasala ukulalanshanya pa bushiku bwa kubalilapo mu mweshi nelyo ukusala ubushiku bumo mu mulungu. Ukulanshanya kwenu takufwile ukusenda inshita iikalamba sana, napamo kuti mwalanshanya fye amamineti 15 nangu ukucepako. Saleni inshita iya kuti ninshi bonse muletuusha. Umfwaneni ukuti tamwakulalandila amalyashi ya kubomfya indalama ilyo muli pa kulya na lintu muletuushisha pamo na bana.

2. Lanshanyeni ifyo mufwile ukulamona indalama mukwata. Baibolo itila: “Ku kucindikana ni mwe mubalilepo.” (Abena Roma 12:10) Nga ca kuti ni mwe fye mufola indalama, kuti mwacindika abena mwenu nga ca kuti mulemona indalama ukuti shenu bonse ukucila ukulamona kwati shenu fye mweka.—1 Timote 5:8.

Nga ca kuti bonse babili mulakwata indalama, kuti mwalanga ukuti mulacindika abena mwenu nga mulebalanga indalama mufolele ne fintu fikalamba mushitile. Nga ca kuti tamubebeleko ifi fintu, abena mwenu kuti bafilwa ukumucetekela kabili kuti mwaleka ukumfwana. Kwena te kutila mulingile ukulaipusha abena mwenu na lintu mulefwaya ukushita na kantu fye akanono. Nomba nga mulebala mwalanshanya ilyo mushilashita ifintu ifikalamba, ninshi mulelanga ukuti mwalicindika sana ifisosa abena mwenu.

ESHENIKO IFI: Umfwaneni indalama mwingabomfya ukwabula ukwipusha abena mwenu, limbi kuti mwatampila pa ndalama iinono nelyo iikalambako nelyo iili yonse iyo mwe bene mwingamona ukuti e yalinga. Muleipusha abena mwenu lyonse nga mulefwaya ukubomfya indalama ukucila pali ilya mwapangana.

3. Lembeni ifyo mulepanga ukubomfya indalama. Baibolo itila: “Nga mwapekanya bwino kabili mwabombesha, mukakwata ifingi.” (Amapinda 21:5, Contemporary English Version) Inshila imo iyo mwingapangila calimo ifya kucita ku ntanshi ukwabula no konaula amaka ne ndalama, kulemba ifyo ulupwa lwenu lulekabila. Ba Nina ababa mu cupo pa myaka isano, batila: “Ukulemba indalama mulekwata ne sho mulebomfya kulalenga mwaisuka ubongo. Te kuti mupaashe pantu ifishinka, fishinka.”

Ifyo mulembele ukuti e fyo mulefwaya ukushita, fifwile fye ukuba ifyatambalala. Ba Darren, abaikala mu cupo pa myaka 26 kabili abakwata na bana baume babili batila: “Kale twalebika indalama mu ma enifulupu. Cila enifulupu yalekwata indalama sha kubomfya cila mulungu. Ku ca kumwenako, twalikwete enifulupu ya ndalama sha fya kulya, iya ndalama sha kwangalila, e lyo na enifulupu ya ndalama sha kubeyesesha imishishi. Nga ca kuti indalama muli enifulupu imo shapwa, twalekongola muli enifulupu imbi lelo twaleshininkisha ukuti twabwekeshamo bwangu bwangu.” Nga ca kuti pa kulipila imisonko bamuputwila fye ku ndalama mufola,  calicindama ukuti mwasangako inshila ya kwishibilamo ifyo mulebomfya indalama.

ESHENIKO IFI: Lembeni ifintu mupoosapo indalama shimo shine cila mweshi. Umfwaneni indalama mwakulasunga. Lyena lembeni ne ndalama mupoosa pa fintu fyapusanapusana imitengo pamo nga ifya kulya, ukulipila amalaiti, ne sha foni. Nomba mu myeshi iikakonkapo mulelemba indalama shonse isho mulebomfya. Mwe bene kuti mwamona nga kuti mwayalulako imikalile yenu pa kuti mwi-ingila mu nkongole.

4. Umfwaneni umulimo cila muntu akulabomba. Baibolo itila: “Ukuba babili kwawama ukucila ukuba weka, pantu abali babili nga babombela pamo kuti babomba ifintu ifingi.” (Lukala Milandu 4:9, 10, New Century Version) Mu ndupwa shimo shimo abalume e bakwata umulimo wa kusakamana indalama sha lupwa. E lyo mu ndupwa shimbi abakashi e babomba uyu mulimo. (Amapinda 31:10-28) Nomba abaupana abengi basalapo ukubombela pamo uyu mulimo. Ba Mario ababa mu cupo pa myaka 21 batila: “Abakashi bandi e basonkela amalaiti, amenshi, na foni no kushita utuntu utunono. Ine ndipila imisonko, e lyo no kusonkela ing’anda. Tulebana ifyo tulecita kabili tubombela pamo.” Mwe bene kuti mwamona inshila isuma iya kubombelamo, lelo icacindama sana ca kutila mufwile ukubombela pamo.

ESHENIKO IFI: Intanshi ishibeni imilimo iyo abena mwenu bengabomba bwino sana ne milimo bashingabomba bwino, lyena akaneni imilimo iyo cila muntu akulabomba mu lupwa. Nga papita imyeshi, ikaleni pa nshi mumone ifyo mulebomba. Nga pali ifyo mushilebomba bwino, kuti cawama ukuwamyako imibombele yenu. Pa kuti mwishibe bwino bwino ifyaba umulimo abena mwenu babomba, pamo nga ukusonkela nelyo ukushita ifintu, kuti cawama ukuti mulecinjanya iyi milimo mu nshita mu nshita.

Ifyo Mulanshanya E Fikalanga Ifyo Mumona Indalama

Ukulanshanya pa kubomfya indalama takufwile kwalenga icitemwiko cenu ukupwa iyo. Ba Leah ababa mu cupo pa myaka isano, balisumina ici cishinka. Batila: “Ine na bena mwandi twalisambilila ifya kulanshanya bwino nga tulelanda pa kubomfya indalama kabili tulalanda fye icishinka ukwabula no kupita mu mbali. Ne cacitika ca kuti nomba tubombela pamo kabili icitemwiko cesu calikoselako.”

Ilyo abaupana balelanshanya ifyo balefwaya ukubomfya indalama shabo, balashimikilana amapange yabo, ne fyo bale-enekela no kulanga ukuti cine cine bali-ipelesha mu cupo. Nga ca kuti baleipushanya ilyo bashilashita ifintu ifikalamba, ninshi balelanga ukutila balacindika ifilanda abena mwabo no kucindika ifyo bomfwa. Nga basuminishanya ukuti cila muntu kuti abomfyako icipendo cimo ica ndalama ukwabula ukwipusha umwina mwakwe, ninshi balelanga fye ukutila balicetekelana. Kanshi ukuipeelesha mu cupo, ukucindikana no kucetekelana e fingalenga abaupana ukulaumfwana sana no kutemwana. Apo ukumfwana mu cupo kwalicindama sana ukucila no kukwata indalama ishingi, nga mulandu nshi uwa kulakansanina pa ndalama?

[Amafutunoti]

MUIPUSHE AMUTI . . .

▪ Bushe ni lilali ilyo ine na bena mwandi twalanshenyepo mu mutekatima ilyo twalelanda pa ndalama?

▪ Finshi ningalanda no kucita pa kuti abena mwandi beshibe ukuti ndatasha pa fyo bafwilisha ulupwa mu fya ndalama?

[Icikope pe bula 12]

Cinshi cacindama sana kuli imwe, bushe ni ndalama nangu cupo cenu?