Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Mulimo nshi umwana mwaume ibeli alekwata kabili ni nsambu nshi akwete?

▪ Ukufuma fye ku kale sana, umwana mwaume ibeli alekwata insambu ishaibela. Ici calecitika sana ku babomfi ba kwa Lesa. Umufyashi umwaume nga afwa, umwana mwaume ibeli e waleshala ngo mutwe wa lupwa. E walesakamana ulupwa no kutungulula aba pa ng’anda. E waletungulula na mapepo mu ng’anda. Nangu ca kutila abana bambi na bo balebapeelako ifya bupyani, uo balepeela ubupyani ubukalamba mwana mwaume ibeli. Umwana mwaume ibeli balemupeela ifya bupyani imiku ibili ukucila abana banankwe.

Mu nshiku sha kale sana, limo abana baume amabeli baleshitisha ububeli bwabo ku bana bambi. Ku ca kumwenako, Esau alishitishe ububeli bwakwe ku mwaice wakwe. (Ukutendeka 25:30-34) Yakobo apokele Rubeni ububeli no kubupeela kuli Yosefe. Ico Rubene bamupokele ububeli ni co alicitile ubulalelale. (1 Imilandu 5:1) Nomba ukulingana ne Funde lya kwa Mose, nga ca kuti umwaume alyupile impali, talingile ukupeela ububeli ku mwana wa mu mukashi umbi pa mulandu fye wa kuti uyu mwanakashi e o atemenwe sana. Wishi alingile ukukonka ifyo calingile ukuba, ukuti umwana mwaume ibeli e wali no kukwata insambu sha bubeli.—Amalango 21:15-17.

Cinshi bakalemba na baFarise balefwalila “utubokoshi twa malembo”?

▪ Yesu alisuushishe bakalemba na baFarise abalemulwisha, pantu balikushishe “utubokoshi twa malembo uto [balefwala] ngo bucingo.” (Mateo 23:2, 5) Abali mu mipepele yabo balefwala utubokoshi twa mpapa utunono utwafiita pa mpumi shabo. Na kabili baletufwala na pa kuboko mupepi na pabela umutima. Muli utu tubokoshi e mo balebika Amalembo ayalembelwe. Icalengele ukuti balefwala utu tubokoshi twa malembo, uto baleita ukuti fulakteria, kukanaumfwikisha umwalolele amashiwi Lesa aebele abena Israele aya kuti: “Amashiwi ayo ndemweba lelo yabe mu mitima yenu . . . Kabili yaleba nge cishibilo icakakilwa pa kuboko” kabili “yaleba nge ca kukaka pa mpumi.” (Amalango 6:6-8) Tacaishibikwa bwino ilyo batendeke ukufwala utu tubokoshi, lelo abasambilila abengi batila batendeke mu 200 nelyo 100 B.C.E.

Kwali imilandu ibili iyalengele ukuti Yesu asuushe bakalemba na baFarise abalefwala utu tubokoshi. Umulandu wa kubalilapo wa kuti, bakalemba na baFarise balikushishe sana utu tubokoshi pa kuti balemoneka ukuti e bena Lesa. Umulandu wa bubili wa kuti, aba bantu balemona kwati utu tubokoshi twa malembo twalebacingilila. Mu fitabo ifyo abantu balemba ifishilanda pali Baibolo, ishiwi lya ciGriki ilya kuti phylakterion balipilibula ukuti “ubucingo,” nelyo “ica kuicingililako.”