Cinshi Abantu Abengi Batiina?

“Umuntu nangu tapepa, kuti aishiba ukuti ku ntanshi kukacitika icintu ica kutiinya nga nshi.”—E FYALANDILE STEPHEN O’LEARY, PROFESA WA PA YUNIVERSITI YA KU SOUTHERN CALIFORNIA. *

BUSHE mulesumina ukuti ifyo uyu muntu alandile fya cine? Fino fipande fikonkene fyalalanda pa filenga abantu ukutiina ifikacitika ku ntanshi. Lelo fyalamweba no mulandu mulingile ukucetekela ukuti ifya mweo ifyaba pano calo tafyakonaulwe, kabili ici calalenga mube ne subilo te mulandu ne fintu fya kutiinya ifyo mwalabelengapo.

Abantu balatiina ukuti kukaba inkondo ya calo conse. Mu 2007, ulupapulo lwa Bulletin of the Atomic Scientists lwatile: “Ukutula apo baponeshe amabomba aya maka nga nshi mu misumba ya Hiroshima na Nagasaki, abantu balikwata sana umwenso.” Mulandu nshi abantu babela no mwenso? Ulupapulo lumo lwine lwatile mu 2007, kwali amabomba na yambi nalimo 27,000 kabili amabomba 2,000 pali aya “baliyapekanya ica kuti mu mamineti fye ayanono kuti bayapuulisha.” Nga ca kutila balipuuliishe amabomba ayanono fye pali aya, ifintu pano calo kuti fyaonika nakalya nakalya!

Bushe umwenso wa bantu uwa kutiina inkondo walicepako ukutula mu 2007? Ulupapulo lwa SIPRI Yearbook 2009 * * lwatila ifyalo fisano ifyakwatisha amaka, e kutila icalo ca China, France, Russia, United Kingdom, ne calo ca United States, fyonse fye “filapanga amabomba aya maka icine cine nelyo fyalilanda ukuti fili no kupanga.” Ulu lupapulo lwalandile no kuti te ifi fyalo fyeka fyakwata amabomba ya maka nga nshi. Abafwailisha ifintu batila icalo ca India, ica Pakistan, ne calo ca Israel na fyo fyalikwata amabomba aya maka nga nshi 60 ukufika kuli 80. Balanda no kutila, mwi sonde lyonse, mwaba amabomba 8,392 ayalolela fye ukupuulisha!

Ukwaluka kwa micele kuti kwaleta utuyofi. Ulupapulo lwa Bulletin of the Atomic Scientists  lwatile: “Amafya yesako pa mulandu wa kwaluka kwa micele yabipa fye kwati mafya yabako nga bapuulisha amabomba aya maka nga nshi.” Na basayantisti abacindikwa sana pamo nga Stephen Hawking, profesa uwalebombela pa University of Cambridge, na Sir Martin Rees, umukalamba wa Trinity College pa University of Cambridge, nabo e fyo basosa. Batila ukubomfya bubi bubi ifya kupangapanga ne fyo abantu bonaula ifilengwa na Lesa kuti fyalenga ifintu pano calo ukonaika icine cine nelyo kuti kwalofya abantu bonse pa calo.

Ukusosa ukuti icalo cikapwa kulatiinya abantu abengi nga nshi. Nga mwaya pa Intaneti mwayafwailisha pa mashiwi ya kuti “end of the world” (impela ya calo) e lyo no mwaka wa “2012,” mukabelenga ifintu ifingi ifyo abantu batunganya ukuti impela ya calo ikesa muli uyu wine mwaka. Mulandu nshi batunganishisha ifi? Pantu kalenda ya kale sana iya bena Maya iyo beta ati “Long Count,” ikapelela mu mwaka wa 2012. Abengi batunganya ukuti ici cilanga ukuti e lyo icalo cikapwa.

Abengi abaya ku macalici basumina ukuti Baibolo isambilisha ukuti icalo cikonaulwa. Batila abantu bonse aba cishinka bakaya ku muulu, e lyo abakashala bakalacula pe sonde nelyo bakalapya mu mulilo wa pe.

Bushe Baibolo itila abantu bakonaula icalo nakalya nakalya nelyo ukuti icalo cikonaulwa umupwilapo? Umutumwa Yohane asokele ukuti: “Mwilasumina amashiwi yonse ayamoneka kwati yafuma kuli Lesa, lelo muletala mwaesha ayo mashiwi ukumona nga yafuma kuli Lesa.” (1 Yohane 4:1) Mu nshita ya kuti mulesumina fye ifyo mwaumfwa, kuti cawama mwabula Baibolo no kuibelengela mwe bene pa kuti mwishibe ifyo ilanda pa mpela ya calo! Kuti mwapapa nga mwaishiba ifyo Baibolo isambilisha pali ili lyashi.

[Amafutunoti]

[Abatusuminishe Ukubomfya icikope pe bula 4]

Mushroom cloud: U.S. National Archives photo; hurricane photos: WHO/League of Red Cross and U.S. National Archives photo