BUSHE mumfwa shani nga mwatontonkanya pa kukota? Abantu abengi balasakamikwa kabili balaba no mwenso pantu umuntu nga akota, alaleka ukumoneka bwino, umubili ulanaka, alatendeka ukulaba ifintu kabili alalwalilila.

Na lyo line, ificitikila abantu nga bakota, filapusanapusana. Bamo tabalwalilila, imibili itwalilila fye ukuba iyakosa kabili tabalaba ne fintu. Abantu balapanga ne miti iiposha amalwele ayaafya ukupola. Ici calilenga ukuti mu fyalo fimo abantu abengi baleikala imyaka iingi kabili belalwalilila.

Nangu cibe ifyo, abantu balafwaya ukuba ne nsansa ilyo bakota nangu ca kuti kwaliba amafya ayesa umuntu nga akota. Finshi mwingacita pa kuti mube ne nsansa? Kuti mwaba ne nsansa nga ca kuti mwasumina fye ukuti namukota. Natulande pa fyalembwa mu Baibolo ifingatwafwa.

MULEBA ABAFUUKA: “Abafuuka e ba mano.” (Amapinda 11:2) Muli ili ilembo, “abafuuka” abo balandapo bakote abasumina ukuti balikota kabili te kuti babombe imilimo iyo balebomba ilyo bashilakota. Ba Charles abali ne myaka 93 kabili abekala ku Brazil batile: “Nga mwaikala imyaka iingi, ninshi mufwile fye ukukota. Te kuti mubwelele ku bwaice.”

Nga mwakota tacipilibula ukuti mulingile ukulatontonkanya fye ukuti “tapali ifyo ningabomba pantu nalikota.” Nga muletontonkanya ifi te kuti mubombe imilimo iili yonse. Pa Amapinda 24:10 patila, “Bushe ulanenuka mu bushiku bwa macushi? Awe ninshi amaka yobe yanono.” Kanshi umuntu uwafuuka, wa mano kabili alabomba ukulingana napapelele amaka yakwe.

Ba Corrado abali ne myaka 77, abekala ku Italy batile: “Umuntu nga akota alingile ukucefyako ifya kucita pa kuti elanaka sana.” Kanshi umuntu nga akula, alingile ukucefyako ifya kucita. Ba Corrado na bena mwabo balyalula ifyo babomba imilimo ya pa ng’anda pa kuti belanaka sana. Ba Marian abali ne myaka 81, abekala ku Brazil, nabo batile: “Nalisambilila ifya kubomba imilimo. Nga nanaka ndatushako panono. Limo ndekalako e lyo limo ndalambalalako, uku ninshi ndekutika ku cilimba nelyo ndebelengako. Nalishiba ukuti te kuti mombe imilimo yonse nge fyo nalebomba kale.”

 MULELINGA: “Abanakashi balefwala bwino, balefwala ifyalinga kabili ifya mucinshi.” (1 Timote 2:9) Amashiwi ya kuti “balefwala ifyalinga” yapilibula ukuti bafwile ukufwala ifya kufwala ifya mucinshi kabili ifyalinga. Ba Barbara abali ne myaka 74, abekala ku Canada batile: “Ndesha sana pa kuti ndemoneka uwa busaka. Nshifwaya ukulamoneka uwa fiko pantu fye ni nkota.” Ba Fern abali ne myaka 91, abekala ku Brazil nabo batile: “Limo limo, ndashitako ifya kufwala ifipya pa kuti ndemoneka bwino.” Inga abaume abakoloci, bushe nabo bafwile ukuba aba busaka? Ba Antônio, abali ne myaka 73, abekala ku Brazil balandile ukuti, “Ndawasha ifya kufwala pa kuti ndemoneka bwino.” Kabili balandile no kuti: “Ndasamba kabili ndabeya no mwefu cila bushiku pa kuti ndemoneka uwa busaka.”

Na lyo line, tatulingile ukulabika sana amano ku fyo tumoneka ica kuti twalaba no kulafwala “ifyalinga.” Ba Bok-im abali ne myaka 69, abekala ku South Korea, nabo balafwala ifyalinga. Batile: “Nalishiba ukuti nshilingile ukufwala ifya kufwala fimo ifyo nalefwala ilyo nali umukashana.”

MWILABA NO BULANDA: “Inshiku shonse isha mulanda shibi; lelo uwasansamuka umutima lyonse aba nga uuli no mutebeto.” (Amapinda 15:15) Umuntu nga akota, limo kuti aleumfwa ubulanda nga aibukisha amaka akwete e lyo ne milimo iingi iyo alebomba ilyo ali umwaice. Ifi filacitika ilingi line, lelo tatufwile ukulatontonkanya sana pa fyo twalecita kale. Nga tuleibukisha ifyo twali kale te kuti tukwate insansa kabili te kuti tulebomba ne milimo iyo twingakwanisha ukubomba. Ba Joseph, abali ne myaka 79, abekala ku Canada batile: “Ndatemwa ukubomba imilimo iyo nkwanisha ukubomba kabili nshifwaya ukulaibukisha fye imilimo iyo nalekwanisha ukubomba kale.”

Nga mulebelenga no kusambilila kuti mwaishibilapo ne fyo mushaishibe kale kabili te kuti mulesakamikwa. Kanshi mulingile ukulakwatako inshita ya kubelenga no kusambilila. Ba Ernesto, abali ne myaka 74, abekala ku Philippines, balaya lyonse ku laibrare mu kubelengako ifitabo fimo. Batile: “Ncili nalitemwa ukubelengako ifitabo ku laibrare.” Ba Lennart, abali ne myaka 75, abekala ku Sweden, bena baliibikilisheko ukusambilila ululimi lumbi.

MULEPEELA: “Mulepeela, na imwe abantu bakulamupeela.” (Luka 6:38) Mulecitilako abanenu ifisuma no kubapeelako ifyo mukwete. Nga mulecita ifi kuti mwaba ne nsansa. Ba Hosa, abekala ku Brazil, abali ne myaka 85, balitemwa ukwafwa bambi nangu ca kuti balikota. Batile: “Ndatuminako foni abanandi abalwele nelyo abali no bulanda kabili ndabalembelako na makalata. Limo limo  ndabatuminako ne fya bupe kabili nalitemwa ukwipikilako abalwele ifya kulya.”

Nga ca kuti tulapeelako abantu bambi, na ifwe kuti baletupeelako. Ba Jan, abali ne myaka 66, abekala ku Sweden batile: “Nga mwalitemwa abantu nabo kuti bamutemwa.” Kanshi nga twalitemwa bambi na ifwe bakatutemwa.

MULEBA ABA BUCIBUSA: “Uuitalusha ku banankwe afwaya fye ukucita ifyo umwine atemenwe; tafwaya ukupandwa amano.” (Amapinda 18:1) Ca cine ukuti limo tufwaya fye ukuba fweka, lelo tatufwile lyonse ukulaitalusha ku bantu nelyo ukulaba fye fweka. Ba Innocent, abali ne myaka 72, abekala ku Nigeria, balatemwa ukuba pamo na bantu bambi. Batile: “Ndatemwa ukuba pamo na bantu aba mishinku iyalekanalekana.” Ba Börje, abali ne myaka 85, abekala ku Sweden, batile: “Ndatemwa sana ukuba na bacaice pantu cilanenga ukulaumfwa kwati ndi mwaice.” Limo limo muleitako ifibusa ku mwenu. Ba Han-sik, abali ne myaka 72, abekala ku South Korea, batile: “Ine no mwina mwandi twalitemwa ukwita abantu aba mishinku iyalekanalekana. Tuletako abakalamba na bacaice ukwisaliila pamo ica kulya ca cungulo.”

Mulingile ukulalanshanya na bantu bambi. Ukulanshanya na bambi takupilibula ukuti mulingile fye ukulabeba amafya mukwete, lelo mulingile ukulakutika nabo nga balelanda. Mulebika amano ku bantu bambi. Ba Helena, abali ne myaka 71, abekala ku Mozambique, batile: “Ndakutikisha ilyo bambi balelanda kabili ndaba uwa bucibusa. Ndakutikisha nga balelanda pa kuti ndeishiba ifyo baletontonkanya ne fyo batemwa.” Ba José, abali ne myaka 73, abekala ku Brazil, batile: “Tulatemwa ukuba na bantu abakutikisha nga tulelanda, ababa no luse kabili ababika amano ku banabo. Tulatemwa na bantu abakoselesha bambi kabili abatemwa ukuseka na bantu.”

Nga muleebako bambi ifyo muleumfwa, mulelanda amashiwi ayasuma ‘ayalungwamo umucele.’ (Abena Kolose 4:6) Mulekutikisha kabili mulekoselesha abantu bambi.

MULETOOTELA: “Muletootela.” (Abena Kolose 3:15) Nga bamwafwa, mulingile ukulatasha. Nga muletasha pa fyo bambi balemucitila, cakulalenga muleumfwana nabo. Ba Marie-Paule, abali ne myaka 74, abekala ku Canada, batile: “Ilyo ine na bena mwandi twalekuuka ukufuma mu ng’anda iikulu ukuya mu inono, abanensu abengi abo twakwete balitwafwile ukukuusha ifipe. Twalifililwe ne fya kubatasha. Twalibatumiine utu makardi twakubatashishapo kabili twaleitako bamo ukuliila pamo ifya kulya. Ba Jae-won, abali ne myaka 76, aba ku South Korea, balatasha ababasendako muli motoka pa kuya ku Ng’anda ya Bufumu. Batile: “Ndatasha sana abansendako muli motoka ica kuti limo ndabapeelako na kandalama ka mafuta ya muli motoka. Limo ndabapeelako ifya bupe apo nemba utufyebo twakubatashishapo.”

E ico mulingile ukulatasha pa bumi mwakwata. Imfumu ya mano Solomone yalembele ukuti, “Imbwa ya mweo yena yawama ukucila inkalamo iyafwa.” (Lukala Milandu 9:4) Kanshi nga mulasumina ukuti mwalikota, e lyo mulecita ne fi twalandalapo, mukaba ne nsansa.