SARA aiminine mu ng’anda alelolesha. Elenganyeni umwanakashi umwina Middle East na menso ayasuma. Bushe alemoneka kwati ali no bulanda? Nga ca kuti e fyo cili, ninshi te kuti citukosele ukwishiba icilengele. Alikala sana muli iyi ng’anda na Abrahamu umwina mwakwe. *

Baleikala mu Uri, umusumba wa lulumbi umwali sana abantu abaishibe ifya kupangapanga na bashimakwebo. Kanshi bafwile bali bakankaala. Na lyo line, Sara talemona ing’anda yakwe ukuti ya kusungilamo fye ifintu bakwete. Muli iyi ing’anda e mo aleikala no mwina mwakwe lyonse ilyo baleba ne nsansa na lintu baleba no bulanda. Na kabili ni muli iyi yine ng’anda, e mo balepepela Yehova Lesa wabo imiku iingi. Kanshi twamona ifyalengele ukuti Sara atemwe sana iyi ng’anda.

Na lyo line, Sara aliipeeleshe ukusha fyonse ifyali muli uyu musumba. Nangu ca kuti ali ne myaka nalimo 60, aali no kuya uko ashaishibe kabili imikalile yali no kwafya, e lyo taleenekela ukuti akabwelela uko afumine. Cinshi calengele ifintu ukwaluka? Kabili finshi twingasambilila ku citetekelo akwete?

Sara nalimo akuliile mu Uri. Pali ino nshita uyu musumba washala fye icibolya. Lelo mu nshiku sha kwa Sara, bashimakwebo abalebomfya ifimato pa Mumana wa Yufrate, baleleta muli uyu musumba uusuma ifyo baleshitisha ukufumya ku ncende sha kutali. Abantu balefula sana mu misebo ya uyu musumba, amato nayo yalefula sana ku lulamba kabili pa maliketi paleba ifintu ifingi. Sara akuliile muli uyu musumba kabili afwile alishibe abantu abengi abaleikalamo. Abantu abengi nabo bafwile balimwishibe pantu ali musuma icine cine. Muli uyu musumba mwali na balupwa wakwe abengi icine cine.

Mu Baibolo, Sara aishibikilwa ku citetekelo akwete, lelo ici icitetekelo te ca muli lesa wa mweshi uo abantu abaleikala mu Uri balepepa pali ilya nshita. Mu kati ka musumba e mwali ulupungu lwa kwa lesa wa mweshi, lelo, Sara alepepa Lesa wa cine, Yehova. Baibolo tayalanda ifyo Sara akwete icitetekelo. Pa nshita imo bawishi balepepa utulubi. Mu kuya kwa nshita Sara aupilwe kuli Abrahamu, umwaume uwamucilile imyaka 10. * (Ukutendeka 17:17) Ilyo papitile inshita, Abrahamu aishibikwe ukuti e “wishi wa bantu bonse ababa ne citetekelo.” (Abena Roma 4:11) Icupo cabo cali icisuma kabili icakosa. Balicindikene sana, balelanshanya bwino, kabili baleitemenwa ukwafwana nga baba na mafya. Ne cacililepo ukuwama ca kuti, balitemenwe sana Lesa.

Sara alitemenwe sana umulume wakwe, kabili baleikala mu Uri, mu musumba umwali balupwa  wabo. Na lyo line, tabakokwele mu cupo bakwata no bwafya. Baibolo itila Sara “ali ni ng’umba; tafyelepo umwana.” (Ukutendeka 11:30) Ubu bwali bwafya ubukalamba kuli Sara pantu pali ilya nshita abantu balitemenwe sana ukukwata abana. Na lyo line, Sara alitwalilile ukuba ne cishinka kuli Lesa wakwe na ku mwina mwakwe. Lote umwipwa wa kwa Abrahamu uo bawishi bafwile, afwile ali fye kwati mwana wabo. Ifi fine e fyo batendeke ukwikala mpaka ilyo ifintu fyayalwike.

Abrahamu aile kuli Sara ninshi nasakamikwa sana. Ifyacitike fyalimupapwishe. Lesa uo balepepa alilandile nankwe no kumonekela kuli ena ukubomfya malaika. Elenganyeni ifyo amenso ya kwa Sara yalemoneka ilyo alemulolekesha pa kwipusha ninshi nasakamana ebele: “Finshi acimweba?” Nalimo Abrahamu alikeele pa nshi pa kuti atale ashikatale ilyo ashilatendeka ukumweba ifyo Yehova alandile. Lyena amwebele ukuti Yehova acinjeba ukuti: “Fuma mu calo cobe, ushe na balupwa lobe no kuya ku calo ico nkakulanga.” (Imilimo 7:2, 3) Ilyo umutima waikeele, batendeke ukutontonkanya pa fyo Yehova abebele ukucita. Baali no kufuma mu calo umo baleikala bwino no kutendeka ukulaendauka. Bushe Sara ali no kucita shani? Abrahamu afwile alemulolekesha ukumona ifyo aali no kucita. Bushe aali no kutungilila umwina mwakwe ilyo ifintu fyali no kwaluka?

Ifyacitikiile Sara tafyatucitikilapo fwe bengi. Nalimo kuti twatontonkanya ukuti, ‘Lesa tabalanjebapo nelyo ukweba abena mwandi ukucita ica musango uyu.’ Nomba kwaliba ifyo tupingulapo ifyapalana ne fyo Abrahamu na Sara bapingwilepo. Abantu abengi balitemwa sana ifyuma, kanshi na ifwe kuti twalamona kwati tufwile ukubika sana amano ku fyuma. Nomba Baibolo itweba ukuti tufwile ukulabika sana amano ku fya kwa Lesa ukucila ukubika sana amano ku fyo tufwaya. (Mateo 6:33) Ilyo tuletontonkanya pa fyo Sara acitile, tufwile ukuyipusha ukuti, ‘Finshi nkasalapo ukucita mu bumi?’

Ilyo Sara alesala ifya kusenda, afwile aletontonkanya pa fyo alingile ukusenda ne fyo alingile ukusha. Alingile ukusha ifintu fyonse ifikulu ifyo impunda ne ngamila shishingasenda e lyo na fyonse ifyo bashingabomfya ilyo baleendauka. Ukwabula no kutwishika balishitishe no kupeela ifipe ifingi ifyo bakwete. Na kabili Sara aali no kufuma mu musumba umwali ama maliketi umwakushita ifyo balekabila pamo nga ingano, inama, ifitwalo, ifya kufwala, e lyo ne fintu fimbi.

Nalimo calimwafishe fye no kusha ing’anda yakwe. Nga ca kuti ing’anda Sara aleikalamo yali nga mayanda yambi ayali mu Uri ayo abashula ifya kushulashula basanga, ninshi ali no kusha ing’anda iisuma sana. Amayanda yamo ayali mu Uri  yalikwete imiputule iingi, amenshi e lyo ne mipaipi. Nangu fye ni ng’anda ya mupiina yalekwata umutenge uwakosa, ifibumba e lyo ne ciibi ico wingakoma. Ukwikala mu matenti takwali no kulabacingilila nga filya cali mu mayanda baleikalamo. Na kabili, amatenti tayali no kulabacingilila ku nama ishafulile sana mu fyalo ifyo Baibolo yalandapo pamo nga inkalamo, imbwili, ba bere e lyo ne mimbulu.

Inga balupwa wakwe? Bushe ni bani Sara ali no kusha mu Uri? Cifwile calimwafishe sana ukucita filya Lesa abebele ukuti ‘fumeni mu calo cenu, mushe na balupwa lwenu.’ Sara ali mwanakashi uwatemenwe ukwikala na bantu, kabili nalimo alikwete bankashi inankwe, bandume yakwe, abanasenge, banyinasenge e lyo na banalume abo nalimo ashali no kumonapo na kabili. Nangu cali ifi, Sara aliipeeleshe ukubasha kabili alitwalilile ukupekanya ubulendo.

Nangu ca kuti calyafishe ukuti Sara ashe fyonse ifi, aliipekenye ukwima ilyo ubushiku bwafikile. Tera, uwali icikolwe cabo alikonkele ilyo Abrahamu na Sara baimine nangu ca kuti pali iyi nshita aali ne myaka nalimo 200. (Ukutendeka 11:31) Kanshi Sara afwile alebombesha sana ukusakamana Tera. Lote na o alikonkele ilyo bafumine “mu calo ca bena Kaldi” nga fintu Yehova abebele.—Imilimo 7:4.

Pa kubala baile lwa ku kapinda ka ku kuso, ku Harani, ukwalepele amakilomita 960 kabili bapitile mu mbali ya Mumana wa Yufrate. Ulu lupwa lwatalile lwaikala ku Harani. Nalimo pali ilya nshita Tera alilwele ica kutila afilwa no kutwalilila ukwenda. Kanshi ulupwa lwaikele mu Harani ukufikila ilyo afwile ninshi ali ne myaka 205. Ilyo bashilafuma mu Harani, Yehova alilandile na Abrahamu na kabili, no kumweba ukuti afume muli cilya calo no kuya ku calo ico ali no kumulanga. Nomba pali ilya nshita, Lesa alilaile Abrahamu no kuti: “Nkakulenga ukuba uluko ulukalamba.” (Ukutendeka 12:2-4) Lelo ilyo balefuma mu Harani, Abrahamu ali ne myaka 75 e lyo Sara ali ne myaka 65, lelo tabakwete abana. Bushe Abrahamu ali no kuba shani uluko ulukalamba? Bushe ali no kuupa umwanakashi na umbi? Apo ukuupa impali pali ilya nshita kwaliseekele, nalimo Sara e fyo aletontonkanya.

Tapapitile ne nshita, balifumine mu Harani no kwima ubulendo. Ni bani baimine nabo pali ilya nshita? Baibolo itila ulupwa lwa kwa Abrahamu lwaimine ne fyuma ifyo banonkele na “babomfi abo bakwete mu Harani.” (Ukutendeka 12:5) Ukwabula no kutwishika, Abrahamu na Sara baleebako abalefwaya ukukutika ifyo basumiinemo. AbaYuda bamo baletila aba bantu abalandwapo muli ili lembo balitendeke ukupepa Yehova nga fintu Abrahamu na Sara balecita. Nga ca kuti ifyo Sara abebele pali Lesa na pe subilo akwete e fyalengele batendeke ukupepa Yehova, ninshi Sara alikwete icitetekelo icakosa. Tulingile ukulatontonkanya pa citetekelo Sara akwete pantu abengi muno nshiku tabakwata icitetekelo ne subilo. Bushe na imwe mwakulaebako bambi nga ca kuti mwabelenga fimo muli Baibolo?

Ilyo bayabwike Umumana wa Yufrate, nalimo pa Nisani 14 mu 1943 B.C.E., baile ku kapinda ka ku kulyo ku calo ico Yehova abalaile. (Ukufuma 12:40, 41) Elenganyeni uko Sara alelolekesha ifyo ici calo cawama no kutontonkanya pa miceele ya ciko iisuma. Yehova alimonekeele kuli Abrahamu na kabili ku Shekemu, mupepi ne miti iikalamba iya kwa More no kutila: “Nkapeela ici calo ku bana bobe.” Ilyo Abrahamu aumfwile ishiwi lya kuti “abana,” afwile atontonkenye pali filya Yehova alandile mwi bala lya Edeni pa mwana uwali no konaula Satana. Pali iyi nshita ninshi Yehova alyeba Abrahamu ukuti abantu bonse mwi sonde baali no kupaalilwa mu luko ulwali no kufuma muli ena.—Ukutendeka 3:15; 12:2, 3, 6, 7.

Na lyo line, ulu ulupwa nalo lwalekwata amafya ayo bambi bakwatako. Mu Kanaani mwali icipowe, e ico Abrahamu aile no lupwa lwakwe ku Egupti. Na lyo line, alimwene ukuti ali no kuba mu bwafya muli ici calo. E ico aebele Sara ukuti: “Mona! Nalishiba ukuti uli mwanakashi uwayemba. Kanshi ilyo abena Egupti balakumona balatila, ‘Uyu mukashi wakwe.’ Kabili balenjipaya, lelo iwe tabakwipaye. Utile uli nkashi yandi, pa kuti ifintu fingwamine pa mulandu obe, pa kuti mbe no mweo pa mulandu obe.” (Ukutendeka 12:10-13) Cinshi Abrahamu acitiile ifi?

 Abrahamu taali wa bufi nelyo ca mwenso, nga fintu abantu bamo balanda. Ca cine Sara ali ni nkashi yakwe. Abrahamu na Sara balefwaya sana ukuti ubufwayo bwa kwa Lesa ubwa kuti muli Abrahamu mukafume uluko bukacitike, e ico balefwaisha ukumucingilila. Abashula ifya kushulashula balisanga ukuti abalashi ba mu Egupti balesenda abanakashi no kwipaya abalume babo. E ico Abrahamu alibomfeshe amano kabili Sara na o alisumiine ukucita ifyo bamwebele.

Tapapitile na nshita filya fine Abrahamu aletontonkanya e fyacitike. Nangu ca kuti Sara ali umukalamba, ali uwayemba sana ica kuti bacilolo ba kwa Farao balitendeke ukumulumbanya kuli Farao. E ico Farao atumine abakumusenda. Elenganyeni ifyo Abrahamu aumfwile ubulanda e lyo ne fyo Sara aumfwile umwenso. Na lyo line, cimoneka kwati bamusungile ngo muntu uo bacindika sana. Nalimo Farao alefwaya ukubelelekela Sara ku cuma pa kuti amutemwe e lyo pa numa akalanshanye na ndume yakwe pa kumuupa.—Ukutendeka 12:14-16.

Elenganyeni ukuti Sara ali pe windo nelyo pa lukungu lwe sano aletamba ifyo icalo ca Egupti cayemba. Bushe aumfwile shani ukuba mu ng’anda iya fibumba kabili iyakwata umutenge umo balemupeela ifya kulya ifisuma? Bushe Sara alifwaile ukusha umwina mwakwe pa mulandu wa fyuma na pa kuti aleikala bwino nalimo ukucila ne fyo aleikala mu Uri? Satana nga alitemenwe sana nga ca kuti Sara alipondokeele Abrahamu no kuba umukashi wa kwa Farao. Sara tacitile ica musango uyo, lelo aali ne cishinka ku mwina mwakwe na kuli Lesa wakwe. Kuti cawama sana nga ca kuti bonse abaupana bali ne cishinka nga fintu Sara aali nangu ca kuti abantu abengi te fyo baba. Bushe mwakulaba ne cishinka kuli balupwa wenu ne fibusa nga filya Sara aali?

Yehova alicingilile uyu mwanakashi umusuma ilyo atumiine Farao no lupwa lwakwe ifikuko ifikalamba. Ilyo Farao aishibe ukuti Sara ali mukashi wa kwa Abrahamu, alimubwekeshe ku mwina mwakwe no kweba ulupwa lwabo lonse ukufuma mu Egupti. (Ukutendeka 12:17-20) Abrahamu alitemenwe ilyo bamubweseeshe umukashi wakwe. Ibukisheni ukuti alimutashishe ukuti: “Nalishiba ukuti uli mwanakashi uwayemba.” Na lyo line, cimbi icalengele ukuti Abrahamu atemwe sana umukashi wakwe, ni co alikwete imibele iisuma. Imibele iisuma iyo Sara akwete e yalengele ukuti Yehova amutemwe sana. (1 Petro 3:1-5) Bonse fye kuti twakwata imibele iisuma. Nga twabika sana amano ku fya kwa Lesa ukucila ukubika amano ku fyuma, tuleebako bambi ifyo tusambilila pali Lesa kabili tuli ne mibele iisuma na lintu twaeshiwa, ninshi tukalapashanya Sara uwali ne citetekelo.