Bushe Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya Yalipilibulwa Bwino?
Iciputulwa ca kubalilapo ica Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya cafumine mu 1950. Ukufuma ilyo, abantu bamo balalandapo kabili balatwishika nga ca kuti Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya a yalipilibulwa bwino pantu ifyo ilanda mumo filapusana ne fyaba mu maBaibolo yambi. Natulande pa fintu fitatu umo iyi Baibolo yapusanako na maBaibolo yambi.
Yalicetekelwa. Ifyaba muli Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya fyebo ifyo abasoma bafwailishapo kabili ifyafumine mu mamanyuskripti ya kale umwali ifyebo filya fine fye ifyali mu Malembo ya kubalilapo. Lelo pa kupilibula Baibolo ya King James Version iya mu 1611 babomfeshe ifyebo fya mu mamanyuskripti ifishali fya cine mumo mumo kabili aya amamanyuskripti tayali aya kale nga yalya babomfeshe pa kupilibula Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya.
Ilanda ifya cine. Mu Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya mwaba ifyebo filya fine fyali mu malembo yafumine kuli Lesa. (2 Timote 3:16) Ba kapilibula ba maBaibolo ayengi balikonka sana intambi sha bantu pa kupilibula mu nshita ya kukonka amashiwi ya kwa Lesa. Ku ca kumwenako, mu maBaibolo yamo balifumyamo ishina lya kwa Lesa, Yehova no kulipyanikapo na malumbo pamo nga Shikulu nelyo Lesa.
Bakonka amashiwi yalya yene babomfeshe pa kubala. AmaBaibolo yambi yalaalula ifyebo fimo, lelo muli Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya bapilibula amashiwi ukulingana ne fyo yapilibula muli ulo ululimi, kulila fye ifyebo fileumfwika kabili tafyalwike. Bakapilibula abalondolola ifyebo fya mu Baibolo ilyo balepilibula, kuti babikamo ne fyo balefwaya nelyo ukufumyamo ifyebo ifyacindama.
Ifyo Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya yapusana na maBaibolo yambi
Tamwaba amabuuku yamo. Mu maBaibolo ya ba Katolika na ba Eastern Orthodox mwaliba amabuuku yamo ayo beta ati Apocrypha. Lelo aya amabuuku tayalimo mu fyalembwa fya mushilo ifya baYuda, kabili nga fintu mwaishiba, Baibolo itila abaYuda “e bo baseekeshe ifyebo fya mushilo ifya kwa Lesa.” (Abena Roma 3:1, 2). E mulandu wine muli Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya na mu maBaibolo yambi aya muno nshiku mushabela amabuuku ya Apocrypha.
Tamwaba ifikomo fimo. Mu maBaibolo yamo mulaba ifikomo ne fyebo fimo ifishali mu mamanyuskripti ya Baibolo aya kale sana, lelo muli Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya tabafibikamo. Mu maBaibolo ya muno nshiku ayengi tababikamo ifi fikomo ne fyebo, e lyo mumo balembamo fye amashiwi ya kulanga ukuti tafyabamo mu mamanyuskripti ya kale aya cine. b
Yabomfya amashiwi ayapusana. Limo amashiwi nga mwayapilibula mulya mwine fye yalola mu lulimi lwenu, icilelandwapo te kuti cumfwike. Ku ca kumwenako, amashiwi Yesu alandile pali Mateo 5:3 mu maBaibolo ayengi bayapilibula ati: “Balishuka abapiina mu mutima.” (Diocese of Mbala na Ishiwi lya kwa Lesa) Abengi batila amashiwi ya kuti “abapiina mu mutima” yalalenga bafilwa ukumfwa icilelandwapo e lyo bambi batontonkanya ukuti Yesu alelanda pa busuma bwa kuicefya no bupiina. Lelo ico Yesu alelandapo ca kuti umuntu pa kuba ne nsansa kano aletungululwa na Lesa. Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya yalilondolola bwino umwalola amashiwi Yesu alandile. Yabomfya amashiwi yatila “abaishiba ukuti balakabila ifya kwa Lesa.”—Mateo 5:3. c
Ifisuma ifyo abasambilila sana, abashili ba Nte balandapo pali Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya
Edgar J. Goodspeed kapilibula wa Baibolo uwasambilila sana, alembele pali Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya aya ciGriki muli kalata ya pa December 8, 1950 ati: “Nalitemwa umulimo abantu benu babomba mwi sonde lyonse uwa kupilibula Baibolo. Baibolo yenu yalipilibulwa bwino e lyo ifyabamo filomfwika. Nalimona ukuti mwaliba ifintu ifingi ifyo abantu bengasambilila.”
Allen Wikgren uwa ku University of Chicago kabili uwasambilila sana alandile pali Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya ukuti, baipilibula ukubomfya amashiwi tubomfya muno nshiku, tabakonka fye amashiwi yaba mu maBaibolo yambi. Atile, iyi Baibolo yalibomfya “amashiwi ayasuma kabili ayaibela.”—The Interpreter’s Bible, Volume I, ibula 99.
Alexander Thomson umwina Britain uwalandapo pali Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya aya ciGriki atile: “Abapilibwile iyi Baibolo balishiba sana uyu mulimo kabili balicenjela. Amalembo bapilibula ukufuma mu ciGriki yalomfwika icine cine mu ciNgeleshi nga filya fine aya ciGriki yomfwika.”—The Differentiator, April 1952, ibula 52.
Nangu ca kutila mwaliba tumo tumo uto ashaumfwikisha, Charles Francis Potter atile: “Bakapilibula ba iyi Baibolo abashaishibikwa balipilibula bwino sana ifyebo fyaba mu manyuskripti ya malembo ya ciGriki ne ciHebere kabili bakonka filya fine fye amamanyuskripti yalanda.”—The Faiths Men Live By, ibula 300.
Nangu ca kuti atile muli Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya mwaliba ifyumfwika bwino sana e lyo ne fishumfwika bwino, Robert M. McCoy atile: “Ifyo Icipingo Cipya capilibulwa filanga fye ukuti kwaliba ibumba lya basoma sana [Inte sha kwa Yehova] abaishiba bwino ukupilibula ifyebo ifyakosa.”—Andover Newton Quarterly, January 1963, ibula 31.
Nangu ca kutila S. MacLean Gilmour, uwasambilila sana tatemwa ifyo Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya yapilibulwa mumo mumo, alisumiine ukuti abapilibwile iyi Baibolo “balishibe sana iciGriki.”—Andover Newton Quarterly, September 1966, ibula 26.
Ilyo apitulwike muli Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya, umo bafumya amalembo ya ciGriki ayo babika muli Baibolo ya Kingdom Interlinear Translation of the Greek Scriptures, Thomas N. Winter uwasambilila sana atile: “Iyi Baibolo iyapilibulwa na komiti iishaishibikwa, yakwata amashiwi yalya yene tubomfya muno nshiku kabili ifyebo fyabamo fyonse fyalipilibulwa bwino.”—The Classical Journal, April-May 1974, ibula 376.
Benjamin Kedar, uwa ku Israel, uwasambilila sana iciHebere alandile mu 1989 ati: “Nga ndefwailisha fimo pa lulimi lwa ciHebere, ilingi imona muli Baibolo ya ciNgeleshi iya Amalembo ya Calo Cipya. Lyonse nga nabelenga iyi Baibolo ndamona ukuti abaipilibwile balibikile sana amano ku kupilibula ifya cine kabili ifyaumfwika.”
Ukulingana ne fyo asangile ilyo alingenye ifyo amaBaibolo ya ciNgeleshi 9 ayabomfiwa sana yapilibulwa, Jason David BeDuhn, uwasambilila sana pa fya mipepele alembele ukuti: “Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya e Baibolo yapilibulwa bwino sana pali yonse.” Nangu ca kuti abantu e lyo na basoma sana Baibolo bamona kwati icalenga fimo muli Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya ukupusana ne fyaba mu maBaibolo yambi, ni bakapilibula, BeDuhn ena atile: “Icalenga sana ukuti mumo mumo iyi Baibolo ipusane na maBabolo yambi, ni co Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya, yalipilibulwa bwino sana kabili ifyebo fyabamo ni filya fine bakalemba ba Cipingo Cipya balembele.”—Truth in Translation, amabula 163 na 165.
a Twalalanda pa fyo bamo balanda pali Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya iya ciNgeleshi iyo twalebomfya ilyo kushilaba iyapitulukwamo iya mu 2013.
b Moneni Baibolo ya New International Version na New Jerusalem Bible iya ku Katolika. Ifikomo balundako ni Mateo 17:21; 18:11; 23:14; Marko 7:16; 9:44, 46; 11:26; 15:28; Luka 17:36; 23:17; Yohane 5:4; Imilimo 8:37; 15:34; 24:7; 28:29; na Abena Roma 16:24. Mu Baibolo ya King James ne ya Douay-Rheims mwaliba ifyebo pali 1 Yohane 5:7, 8, ifyo balundileko ilyo papitile imyaka iingi apo Baibolo yalembeelwe, ifilanda ukuti muli Lesa umo mwaba abene batatu.
c Baibolo ya J. B. Phillips nayo yapilibula amashiwi Yesu alandile ati “abaishiba ukuti balakabila Lesa.” Baibolo ya The Translator’s New Testament yabomfya amashiwi ya kuti “abaishiba ukuti balakabila ifya kwa Lesa.”