1-2. De emwi ne ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi na?

EMWI nọ ghi sunu vbe ẹghẹ ne ima ye na, sosẹ yọ wẹẹ ufomwẹ ọghe okiekie ẹdẹ ẹre ima wa ye na. Vbe nẹi khian ghi kpẹẹ gbe, e Jehova kevbe Jesu gha fuẹn ọnrẹn rua ighẹ arriọba emwa nagbọn hia ni gbodan ghee Arriọba Osanobua. A te miẹn wẹẹ ọ sẹ ẹghẹ nii, te ọba ọghe okuọ kevbe ọba ọghe ahọ khian ye gha gu egbe khọn, iran ghi vbe gha werriẹ aro nọ khọọ daa emwa ọghe Osanobua.

² Vbe ako iruẹmwi na, ma gha ziro yan ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Daniẹl 11:40–12:1. Ma gha guan kaẹn arriọba nọ ghi mudia ye ihe ọba ọghe okuọ vbe ẹdẹnẹrẹ kevbe evbọzẹe nọ na khẹke ne ima gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, vbene emwi rhirhi gha ye hẹ, e Jehova gha miẹn ima fan.

3-4. De arriọba nọ ghi re ọba ọghe okuọ vbe ẹdẹnẹrẹ? Rhan otọ re.

³ Arriọba ọghe Soviet Union ghi de vbe ukpo 1991, eguọmwadia Osanobua ni ghaa rre avbe ẹvbo ne Soviet Union te gha khaevbisẹ yan keghi do gha mwẹ afanvbimu vbe ovbiẹghẹ kherhe. Afanvbimu na ẹre Daniẹl tie ẹre “iyobọ kherhe.” (Dan 11:34) Rhunmwuda ọni, ẹkpotọ keghi kie ne iran ya gha kporhu, vbe ọ ma he kpẹẹ vba, etẹn ni ghaa ya iyẹn wewe na do gha muan yọ, iran na do gha re arriaisẹn arriaisẹn nibun. Vbene ẹghẹ ya khian, e Russia kevbe avbe ẹvbo ni ye ẹre ike na ghi do gha re ọba ọghe okuọ. Zẹvbe ne ima ruẹ ọre vbe ako iruẹmwi nọ lae, emwi eha rrọọ nọ ya ima rẹn ọba ọghe okuọ kevbe ọba ọghe ahọ. (1) Avbe arriọba na keghi khaevbisẹ vbe otọ ẹvbo ne eguọmwadia e Jehova nibun ye, ra iran werriẹ aro nọ khọọ daa eguọmwadia e Jehova, (2) iran keghi rhiẹre ma wẹẹ, iran ma hoẹmwẹ e Jehova kevbe emwa rẹn, kevbe  wẹẹ, (3) iran keghi gu egbe suan ye ukpo ọdakha.

⁴ Gia ziro yan evbọzẹe ne ima na kha wẹẹ, e Russia kevbe avbe ẹvbo ni ye ẹre ike ẹre ọ ghi re ọba ọghe okuọ vbe ẹdẹnẹrẹ. (1) Iran keghi zẹ eguọmwadia Osanobua ni re arriaisẹn arriaisẹn nibun ni rre ẹvbo iran kpokpo, iran vbe mu awua ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ọghe iran. (2) Emwi ne iran ru na, rhiẹre ma wẹẹ, iran ma hoẹmwẹ e Jehova kevbe eguọmwadia ẹre. (3) Iran keghi gu Anglo-America nọ re ọba ọghe ahọ suan. Nia, gia ziro yan vbene Russia kevbe avbe ẹvbo ni ye ẹre ike ya rhiẹre ma wẹẹ, iran ẹre ọ gele re ọba ọghe okuọ.

5. De ẹghẹ ne ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Daniẹl 11:40-43 khian ya mwẹ amusẹ? De emwi ne ẹmwẹ akhasẹ nii guan kaẹn?

⁵ Tie Daniẹl 11:40-43. Ẹmwẹ akhasẹ na keghi gie emwi ni khian sunu vbe ẹghẹ okiekie ẹdẹ. Ẹmwẹ akhasẹ na guan kaẹn okhọn nọ rre uwu ẹkpo ọba ọghe okuọ kevbe ọba ọghe ahọ. E Daniẹl tae yotọ wẹẹ, vbe ẹghẹ okiekie ẹdẹ, ọba ọghe ahọ “ghi mu okuo” gie ọba ọghe okuọ.—Dan 11:40.

6. De emwi nọ sosẹ yọ wẹẹ ọba ọghe okuọ kevbe ọba ọghe ahọ ye gu egbe khọn?

⁶ Te ọba ọghe okuọ kevbe ọba ọghe ahọ wa ye gu egbe suan ye ukpo ọdakha. Vbe igiemwi, gia ziro yan emwi nọ sunu vbe iyeke Okuo Ọgbagbọn Nogieva, vbe ẹghẹ ne arriọba e Soviet Union kevbe avbe ẹvbo ni ye ẹre ike ya suẹn gha khaevbisẹ yan otọ ẹvbo nibun vbe Europe. Ọba ọghe ahọ kevbe ẹvbo nibun ni ye ẹre ike keghi ku ivbiyokuo ọghe iran kugbe, ne iran mieke na werriẹ aro nọ khọọ daa ọba ọghe okuọ. Okulugbe ọghe avbe ivbiyokuo na ẹre iran ghi gha tie ẹre NATO. Ọba ọghe okuọ kevbe ọba ọghe ahọ keghi loo igho ọrhẹnrhẹn na mieke na miẹn wẹẹ, iran ẹre ọ ghi mwẹ ivbiyokuo kevbe emwi igbinna nọ ghi bun sẹ. Ẹghẹ ke ẹghẹ ne okuo ra okhọn ya rre otọ Africa, Asia, kevbe Latin America, ọba ọghe okuọ ghi deba eghian ọba ọghe ahọ, ọba ọghe ahọ ghi vbe deba eghian ọba ọghe okuọ. Vbe okiekie na, te Russia kevbe avbe ẹvbo ni ye ẹre ike ghi wa kakabọ zẹ ẹtin. Iran keghi vbe loo ekọmputa ya gu ọba ọghe ahọ khọn. Ọba ọghe ahọ keghi kha wẹẹ, te ọba ọghe okuọ loo avbe software dan ya gbe ẹki kevbe arriọba ọghe irẹn muotọ, erriọ ọba ọghe okuọ vbe ta vbekpa ọba ọghe ahọ. Zẹvbe ne Daniẹl tae yotọ, te ọba ọghe okuọ wa ye werriẹ aro nọ khọọ daa eguọmwadia Osanobua.—Dan 11:41.

7. Vbọ re “otọ ne mose mose” na guan kaẹn vbe ebe Daniẹl?

⁷ Ebe Daniẹl 11:41, NW khare wẹẹ, te ọba ọghe okuọ khian mu okuo la “otọ ne mose mose.” De otọ ne ako na guan kaẹn? Vbe ẹghẹ nẹdẹ, otọ ọghe Izrẹl ẹre ọ ghaa re otọ ne mose mose na. Vbe Baibol ghi gie otọ ọghe Izrẹl, ọ na tie ẹre “otọ nọ maan sẹ vbuwe ẹhia.” (Ẹzik 20:6) Emwi nọ ya otọ nii maan sẹ otọ ẹvbo nikẹre hia ọre wẹẹ, evba nii ọkpa ẹre a na gha rhie ugamwẹ nọhuanrẹn gie Jehova. Sokpan, ke ẹghẹ na ya do Ugie Pẹntikọst vbe ukpo 33 C.E. gha dee, otọ ọkpa i rrọọ nọ ghi re “otọ ne mose mose” na, rhunmwuda, ehe ughughan vbe uhunmwu otagbọn na, ẹre emwa ghi na rhie ugamwẹ nọhuanrẹn gie Jehova. Vbe ẹdẹnẹrẹ, “otọ ne mose mose” na keghi mudia ye ihe iwinna ugamwẹ ọghe eguọmwadia e Jehova vbe ehe ne iran rhirhi gha ye vbe uhunmwu otagbọn na. Usun iwinna ugamwẹ na, ọre iko na yo kevbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan.

8. De vbene ọba ọghe okuọ ya mu okuo la “otọ ne mose mose” nii?

⁸ Vbe ẹdẹ okiekie na, ẹi re avbiẹ inugba ọba ọghe okuọ he mu okuo la “otọ ne mose mose” na. Vbe igiemwi, vbe ẹghẹ ne Germany na gha re ọba ọghe okuọ, katekate vbuwe ẹghẹ na ya gha khọn Okuo Ọgbagbọn Nogieva, ọ keghi  mu okuo la “otọ ne mose mose” na. Odẹ vbo? Ọ kegha zẹ eguọmwadia Osanobua kpokpo, ọ na vbe gbele iran nibun rua. Vbe iyeke Okuo Ọgbagbọn Nogieva, arriọba ọghe Soviet Union keghi rhihe Germany zẹvbe ọba ọghe okuọ, ọ na vbe mu okuo la “otọ ne mose mose” na. De vbene ọ ya ru ọna hẹ? Ọ na vbe gha zẹ eguọmwadia Osanobua kpokpo, sẹrriọ wẹẹ, ọ na viọ iran gha rrie imu.

9. De vbene Russia kevbe avbe ẹvbo ni ye ẹre ike ya mu okuo la “otọ ne mose mose” nii vbe okiekie na?

⁹ Vbe okiekie na, e Russia kevbe ẹvbo ni ye ẹre ike vbe mu okuo la “otọ ne mose mose” nii. Odẹ vbo? Vbe ukpo 2017, arriọba e Russia keghi mu awua ye iwinna ọghe eguọmwadia e Jehova, iran na vbe mu etẹn ima eso ye eghan. Deba ọni, iran keghi mu awua ye avbe ebe ọghomwa, ya sẹ egbe New World Translation. Ọ ma fo ye evba, iran keghi vbe ya ẹtin vbe iwegbe miẹn ima abotu ọghomwa nọ rre Russia, avbe Ọgua Arriọba kevbe avbe Ọgua Asikoko ọghomwa. Vbe iran ghi do ozere na nẹ, Ẹbu Nọ Su keghi gi ima rẹn vbe ukpo 2018 wẹẹ, arriọba e Russia kevbe avbe ẹvbo ni ye ẹre ike ọre ọba ọghe okuọ vbe ẹdẹnẹrẹ. Vbọrhirhighayehẹ, agharhemiẹn wẹẹ, avbe arriọba zẹ ima kpokpo, ma i khian gu iran khọn, ma i khian vbe gha gbe olighi vbe ẹvbo ne iran mieke na fi ekhọe werriẹ. Nọghayayerriọ, ma keghi lele adia nọ rre Baibol nọ khare wẹẹ, ne ima gha na erhunmwu ne “emwa hia ni rre ọdakha,” katekate deghẹ a na miẹn wẹẹ, emwa vbenian khian ru atamuolọyan nọ dekaan asẹ ne ima mwẹ, ne ima ya ru iwinna ugamwẹ ọghe ima.—1 Tim 2:1, 2.

10. Ọba ọghe okuọ gha khọnmiotọ yan ọba ọghe ahọ ra? Rhan otọ re.

¹⁰ Ọba ọghe okuọ ẹre ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Daniẹl 11:40-45 wa mobọ guan kaẹn. Te ọna ghi rhiema wẹẹ, ọ gha khọnmiotọ yan ọba ọghe ahọ ra? Ẹn o. Vbe ẹghẹ ne Jehova kevbe Jesu khian ya fuẹn arriọba emwa nagbọn hia rua vbe okuo Amagẹdọn, ọba ọghe ahọ gha ye gha rrọọ, ke irẹn kevbe “ẹmwẹ ne unu.” (Arhie 19:20) Vbọ ya ima kha vberriọ? Gia ziro yan emwi ne ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Daniẹl kevbe ebe Arhie Maan tae vbekpa ẹmwẹ na.

11. De emwi ne ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Daniẹl 2:43-45 demu? (Ghee efoto nọ rre odaro ebe na.)

¹¹ Tie Daniẹl 2:43-45. Akhasẹ ighẹ e Daniẹl keghi guan kaẹn amazẹ ne gẹdẹgbẹ ọkpa na ya emwi ughughan ru. Dọmwadẹ abọ ọghe amazẹ na keghi mudia ye ihe arriọba ughughan ni he kha yan otọ ẹvbo ne eguọmwadia Osanobua na bun. Ẹghẹ ughughan ẹre avbe arriọba na ya khaevbisẹ. Atata owẹ ọghe amazẹ na keghi re na ya obuẹ kevbe ematọn ma. Atata owẹ na keghi mudia ye ihe Anglo-American World Power nọ re arriọba ọghe Britain kevbe United States. Ọna ọre arriọba nokiekie nọ khian kha yan uhunmwu otagbọn. Ẹmwẹ akhasẹ na, ya ima rẹn wẹẹ, te arriọba ọghe Anglo-America khian ye gha khaevbisẹ vbe ẹghẹ ne Arriọba Osanobua khian ya do fuẹn arriọba emwa nagbọn rua.

12. De arriọba ne uhunmwu nogie ihinrọn ọghe aranmwẹ oha ne Jọn guan kaẹn mudia ye ihe ẹre? Vbọzẹe nọ na khẹke ne ima ye ọna ẹro?

¹² Ukọ e Jọn vbe guan kaẹn arriọba ughughan ni he khaevbisẹ yan emwa ọghe Jehova. E Jọn keghi ya avbe arriọba na gie aranmwẹ oha nọ mwẹ uhunmwu ihinrọn. Uhunmwu nogie ihinrọn ọghe aranmwẹ oha na keghi mudia ye ihe Anglo-American World Power. Emwi nọ khẹke ne ima yẹrẹro na khin, rhunmwuda, vbọ gberra uhunmwu ihinrọn nii ne aranmwẹ oha na mwẹ, uhunmwu ọvbehe ma werriegbe zọ ladian. Uhunmwu nogie ihinrọn na, gha ye gha khaevbisẹ vbe ẹghẹ ne Kristi kevbe ivbiyokuo ẹre khian ya do fuẹn aranmwẹ oha nii rua. *—Arhie 13:1, 2; 17:13, 14.

13-14. Gha re ‘Gọg ọghe Magọg’? De emwi ne ima yayi wẹẹ, ọ khian yae werriẹ aro daa eguọmwadia Osanobua?

¹³ Ẹmwẹ akhasẹ ọkpa nọ rre ebe Ẹzikiẹl keghi ya ima rẹn emwi eso ne ima yayi wẹẹ, egbọre ọ gha sunu, vbene a te fuẹn ọba ọghe okuọ kevbe ọba ọghe ahọ rua. Ọ khọ wẹẹ, ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Ẹzikiẹl 38:10-23; ebe Daniẹl 2:43-45; 11:44–12:1; kevbe ebe Arhie Maan 16:13-16, 21 rhilo ginna egbe. Adeghẹ erriọ nọ, emwi ne ima khian guan kaẹn na, ọre emwi ne ima yayi wẹẹ, ọ khian sunu.

¹⁴ Orueghe nọkhua gha ghi suẹn nẹ, “avbe ọba ni rre otọ agbọn” hia ghi si agbẹnvbo ughughan koko. (Arhie 16:13, 14; 19:19) Okulugbe ọghe agbẹnvbo na ẹre Baibol tie ẹre ‘Gọg ọghe Magọg.’ (Ẹzik 38:2) Okulugbe ọghe agbẹnvbo na gha werriẹ aro daa eguọmwadia Osanobua hia, ne iran mieke na wabọ iran rua. De emwi nọ khian ya iran werriẹ aro daa eguọmwadia Osanobua vbe odẹ vbenian? Ukọ e Jọn ghi guan kaẹn ẹghẹ na, ọ na wẹẹ te okuta avannukhunmwu nikhua khian gha dele yan eghian ọghe Osanobua. Ọ gha kẹ, okuta avannukhunmwu na mudia ye ihe igiuhunmwu ọghe ibuohiẹn ne eguọmwadia e Jehova khian ya gha wewe. A sẹtin miẹn wẹẹ, igiuhunmwu na ẹre ọ khian ya ohu mu e Gọg ọghe Magọg, rhunmwuda ọni, ọ ghi gha hoo nọ ya eguọmwadia Osanobua khian otọ nọ gbẹvbi.—Arhie 16:21.

15-16. (a) De emwi ne ima yayi wẹẹ ebe Daniẹl 11:44, 45 guan kaẹn? (b) De emwi nọ khian sunu daa ọba ọghe okuọ kevbe arriọba nikẹre ni mudia ye ihe Gọg ọghe Magọg?

¹⁵ Ọ gha kẹ, igiuhunmwu ọghe ibuohiẹn ne ima khian ya gha wewe kevbe vbene eghian ọghe Osanobua khian ya werriẹ aro daa ima hẹ, ẹre ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Daniẹl 11:44, 45 vbe guan kaẹn. (Tie ẹre.) Vbe ako nii, e Daniẹl keghi kha wẹẹ, “iyẹn nọ ke odẹ ahọ kevbe ekẹn rre gha ya afianma fian” ọba ọghe okuọ, rhunmwuda ọni, “ọ ghi wa ye ọkpankpan gha gbinna.” Ọba ọghe okuọ ghi gha hoo nọ “gbele emwa nibun” rua. Ọ khọ wẹẹ, emwa nibun ne ako na guan kaẹn, keghi re eguọmwadia e Jehova. * Ọ gha kẹ, ẹghẹ nokiekie ne eghian ọghe Osanobua khian ya werriẹ aro daa eguọmwadia Osanobua ẹre ako na guan kaẹn.

¹⁶ Ọba ọghe okuọ kevbe arriọba nikẹre gha  werriẹ aro daa eguọmwadia Osanobua, ẹko i khian rhiẹnrhiẹn Osa Ne Udazi hiehie. Ohu nọ khian gha mu e Jehova, ẹre ọ khian ya okuo ọghe Amagẹdọn mu sa. (Arhie 16:14, 16) Vbe okuo Amagẹdọn, Osanobua gha fuẹn iran rua ighẹ ọba ọghe okuọ kevbe arriọba nikẹre ni mudia ye ihe Gọg ọghe Magọg. Ọmwa rhọkpa i rrọọ nọ khian ye ọba ọghe okuọ obọ vbe ẹghẹ nii.—Dan 11:45.

17. Gha re Maikẹl “ne ọka odibosa” ne ebe Daniẹl 12:1 guan kaẹn? De emwi nọ ru nia, kevbe wẹẹ de emwi nọ khian vbe ru vbe odaro?

¹⁷ Ebe Daniẹl 12:1 gi ima rẹn vbene ọba ọghe okuọ kevbe avbe arriọba ni ye ẹre ike khian ya gbẹro hẹ kevbe vbene Osanobua khian ya miẹn ima fan hẹ. (Tie ẹre.) De emwi ne ẹmwẹ nọ rre ako na demu? E Maikẹl ọre eni ọvbehe na tie Jesu Kristi ne Ọba mwa. Te Maikẹl wa “gbaroghe” emwa ọghe Osanobua, ke obọ na ya mu Arriọba Osanobua gbọọ vbe ẹrinmwi vbe ukpo 1914. Vbe okuo Amagẹdọn, e Maikẹl “gha yegbe ladian,” nọ gbinna ne emwa ọghe Osanobua. Okuo na, ẹre ọ khian muẹn sẹ ufomwẹ, ẹghẹ ne Daniẹl tie ẹre “ẹghẹ orueghe . . . nọ he khọrhiọn sẹ, ke na ya bu agbọn tua agbọn.” Vbe Jọn ghi guan kaẹn ẹghẹ nọ khian su fi okuo Amagẹdọn, ọ na tie ẹre “ukpokpo nọkhua,” ra orueghe nọkhua.—Arhie 6:2; 7:14.

18. Vbọzẹe nọ na khẹke ne ima gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, ma gha miẹn uhunmwu vbe orueghe nọkhua nọ dee?

¹⁸ Ọ khẹke ne ima gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, ma gha miẹn uhunmwu vbe orueghe nọkhua nọ dee, rhunmwuda e Daniẹl kevbe Jọn gi ima rẹn wẹẹ, e Jehova kevbe Jesu gha mudia ne ima. E Daniẹl khare wẹẹ, emwa na “gbẹnnẹ eni ẹnrẹn ye ebe Osanobua” ẹre ọ khian miẹn fan. (Dan 12:1) De emwi nọ khẹke ne ima ru, ne eni ima mieke na gha rre ebe nii? Ọ khẹke ne ima gha rhiẹre ma vbe odẹ nọ dewarorua wẹẹ, ma mwẹ amuẹtinyan dae Jesu nọ re Oteghe Ohuan ọghe Osanobua. (Jọn 1:29) Ọ khẹke ne ima ya egbe fiohan ne Osanobua, ma ghi vbe dinmwiamẹ. (1 Pit 3:21) Ma ghi vbe gha tama emwa ọvbehe vbekpae Jehova ne ima ya rhiẹre ma wẹẹ, Arriọba Osanobua ẹre ima ye ẹre ike.

19. Vbọ khẹke ne ima ru nia? Vbọzẹe?

¹⁹ Ẹghẹ na ẹre ọ khẹke ne ima ya gi amuẹtinyan ne ima mwẹ dae Jehova wegbe sayọ, ma ghi vbe gha hia ne ima gha lele adia ne otu ọghẹe rhie ne ima. Ẹghẹ na ẹre ọ khẹke ne ima ya ye Arriọba Osanobua ike. Ma gha ru vberriọ, ma gha miẹn uhunmwu vbe ẹghẹ ne Osanobua khian ya fuẹn ọba ọghe okuọ kevbe ọba ọghe ahọ rua.