1, 2. (a) De emwi ne Jesu nọ Osanobua re vbe erhunmwu nokiekie ne ọ gu avbe ukọ re na? (b) Vbọzẹe ne Jesu na kakabọ nianian ẹmwẹ akugbe?

AKUGBE ẹre Jesu wa mobọ guan kaẹn vbe ẹdẹ ne irẹn vbe ukọ re gba rri evbare ota nokiekie. Vbe ọ na erhunmwu, ẹmwẹ ne Jesu tae rhiẹre ma wẹẹ, irẹn hoo ne ukọ re hia gha mwẹ akugbe zẹ vbene irẹn vbe Erha irẹn ya mwẹ akugbe. (Tie Jọn 17:20, 21.) Akugbe ọghe iran ẹre ọ khian rhiẹre ma wẹẹ, Jesu gele do ru ahoo ọghe Jehova vbe uhunmwu otagbọn. Ahoẹmwọmwa ọre ama ne emwa khian ya rẹn erhuanegbe Jesu. Akpa na, ẹre ọ khian ya iran gha mwẹ akugbe nọ wegbe.—Jọn 13:34, 35.

² Emwi nọ si ẹre ne Jesu na kakabọ nianian ẹmwẹ akugbe ọre rhunmwuda ighaegbe nọ ghaa rre uwu ẹbu avbe ukọ re. Vbe igiemwi, vbe asọn nokiekie ne Jesu gbe vbe agbọn, iran na suẹn gha muanẹmwẹ vbekpae “nọ kpọlọ sẹ vbe uwu iran.” Ẹi re imuanẹmwẹ nekherhe. (Luk 22:24-27; Mak 9:33, 34) Ọ vbe mwẹ ẹghẹ ne Jems kevbe Jọn ya tama e Jesu nọ mu iran ye ukpo nọ yọ vbe Arriọba Osanobua vbe ẹrinmwi.—Mak 10:35-40.

3. De emwi eso nọ si ighaegbe ye uwu ẹbu erhuanegbe Jesu? De inọta ne ima khian ziro yaẹn vbe ako iruẹmwi na?

 ³ Itengbemu kevbe ahoo ne a gha rre ukpo nọ yo keghi re uyinmwẹ nọ gha te si ighaegbe ye uwu ẹbu avbe ukọ ọghe Jesu. Sokpan ẹi re ọni ọkpa. Emwa ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ Jesu ma zẹdẹ gha mwẹ akugbe rhunmwuda ikhuiwu kevbe uyinmwẹ ọghe ne a na ya aro gbe ọmwa re. Nọnaghiyerriọ, te erhuanegbe Jesu gha gbaengbe ne uyinmwẹ vberriọ ne iran mieke na gha rrọọ vbuwe akugbe. Vbe ako iruẹmwi na, ma gha zẹ ewanniẹn ye inọta eha na: De igiemwi esi ne Jesu rhie yotọ vbe nọ dekaẹn obọ esi ne a ya mu emwa ọvbehe? De vbene ne ọ ya maa erhuanegbe ẹre hẹ ne iran gha ya obọ esi mu emwa hia ne iran mieke na gha mwẹ akugbe? De vbene imamwaemwi kevbe igiemwi ọghe Jesu khian ya sẹtin ya ima gha mwẹ akugbe hẹ?

4. Ya unu kaẹn emwi eso ne Ivbi e Ju ru dae Jesu nọ rhiema wẹẹ iran ma ghee ẹre sẹ emwi rhọkpa.

⁴ Vbe Jesu rre agbọn, te emwa eso ghaa ghee ẹre sila sila. Vbe Filip tama e Nataniẹl wẹẹ irẹn miẹn e Mẹzaia nẹ, e Nataniẹl keghi tama rẹn wẹẹ: ‘Emwi nọ maan gha sẹtin ke Nazarẹt ladian ra.’ (Jọn 1:46) Ughaghe Nataniẹl ka rẹn vbekpae ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Maika 5:2, sokpan ọ na ye gha roro ẹre wẹẹ, e Nazarẹt ma ru ekpataki sẹ, nọ khian gha re ẹvbo e Mezaia. Erriọ Ivbi e Judia ne a họn usi ẹre rre, vbe ya gha yaro tila e Jesu rua rhunmwuda ighẹ Ovbi e Galili nọ. (Jọn 7:52) Ivbi e Judia nibun ma zẹdẹ gha ghee Ivbi e Galili sẹ emwi rhọkpa. Te Ivbi e Ju eso wa gha zaẹn Jesu. De odẹ nọ khin? Iran na gha tie ẹre Ọvbi e Sameria, nọ rhiema wẹẹ, iran wa gele gha ghee Jesu sila sila. (Jọn 8:48) Ivbi Sameria kevbe Ivbi e Ju i re ọkpa. Iran ma vbe gha rre ugamwẹ ọkpa. Rhunmwuda ọni, te Ivbi e Judia kevbe Ivbi e Galili wa gha ya aro gbe Ivbi e Sameria re. Iran ma zẹdẹ gha sikẹ iran.—Jọn 4:9.

5. De aro uyinmwẹ ọghe ai ghẹ ọmwa sẹ ọmwa ne erhuanegbe Jesu zinegbe ẹre?

⁵ Te avbe ọkaolotu ugamwẹ Ivbi e Ju wa vbe gha ghee erhuanegbe Jesu sila sila. Ivbi e Farisi keghi ka iran ba emwa ne a “fi ẹre unu.” (Jọn 7:47-49) Te Ivbi e Farisi vbe gha ghee emwa ni ma yo owebe nọ yo ọghe ugamwẹ Ivbi Ju kevbe emwa ne ẹi lele erhavbavbotọ ọghe Ivbi Ju, zẹvbe emwa ne ẹi mwẹ esa ra emwa oya. (Iwinna 4:13) Emwi nọ si ẹre ne emwa na gha ghee Jesu kevbe erhuanegbe ẹre sila sila ọre wẹẹ, emwa nibun vbe ẹghẹ nii kegha tọn egbe mu rhunmwuda ugamwẹ ne iran ye, ukpo nọ yọ ne iran na zẹ kevbe ẹvbo ne iran ke rre. Te erhuanegbe Jesu gha fi iziro ekhọe ọghe iran werriẹ, ne iran mieke na gha mwẹ akugbe.

6. Ya unu kaẹn emwi eso ni gha sẹtin ya ima gha khuiwu emwa ọvbehe?

⁶ Vbe ẹdẹnẹrẹ, te emwa wa ye ya aro gbe ivbi ẹvbo ọvbehe re. A sẹtin miẹn wẹẹ ima ẹre emwa yin uyinmwẹ vberriọ daa ra ma, ẹre ọ yin uyinmwẹ vberriọ daa emwa ọvbehe. Ọtẹn nokhuo ọkpa nọ re arọndẹ vbe Australia, keghi kha wẹẹ: “I na wa kakabọ gha khọ ẹko avbe ebo rhunmwuda, ke ẹghẹ gha dee, ẹre iran ke ya obọ yẹnyẹn emotọ vbe Ausralia mu otọ, erriọ iran ye ruẹ do fi ebanban. Oya ne iran ya mẹ ẹre ọ ghi wa mu emwi hia rhia. Ii zẹdẹ ya aro nọ maan ghee iran.” Ọtẹn nokpia nọ ke Canada rre keghi kha wẹẹ: “I te wa gha roro ẹre wẹẹ, emwa ni zẹ urhuẹvbo e French ẹre ru ekpataki sẹ emwa ni zẹ Ebo rhunmwuda ọni, I na suẹn gha khuiwu emwa ni zẹ urhuẹvbo Ebo.”

7. De igiemwi esi ne Jesu rhie yotọ vbe nọ dekaẹn obọ esi ne a ya mu emwa ọvbehe?

⁷ Te uyinmwẹ ikhuiwu ne a guan kaẹn na wa gbọzinian vbe ekhọe emwa nibun vbe ẹdẹnẹrẹ zẹvbe nọ ghaa ye vbe ẹghẹ Jesu. De emwi ne Jesu ghi ru vbekpae uyinmwẹ vbenian? Okaro, Jesu ma zẹdẹ gha gbe ewanmwẹ ghee obọkpa. Emwa hia ẹre Jesu kporhu ma—ivbiogue, emwa ni fe, Ivbi e Farisi, Ivbi e Sameria uhiẹn ya sẹ egbe emwa ni koko igho uhunmwu kevbe emwa ni fuẹn vbuwe orukhọ. Nogieva, igiemwi esi ọghe Jesu kevbe imamwaemwi ọghẹe ẹre ọ ya erhuanegbe ẹre rẹn wẹẹ, ọ ma khẹke ne iran gha ya aro tila emwa ọvbehe rua.

8. De ilele kpataki ne Jesu wẹẹ ne erhuanegbe ẹre gha lele nọ ya ima mwẹ akugbe vbe ẹdẹnẹrẹ? Rhan otọ re.

⁸ Ọ mwẹ ilele kpataki ne Jesu wẹẹ ne erhuanegbe ẹre gha lele. Ilele nii ẹre ọ ya ima mwẹ akugbe vbe ẹdẹnẹrẹ. Ọ keghi tama iran wẹẹ: “Etẹn ọkpa wa hia khin.” (Tie Matiu 23:8, 9.) Odẹ ọkpa ne ima hia ya re etẹn ọre wẹẹ, ivbi Adam ẹre ima hia khin. (Iwinna 17:26) Ẹi re ọni ọkpa. Jesu gi erhuanegbe ẹre rẹn wẹẹ, etẹn nikpia kevbe etẹn nikhuo ẹre iran khin rhunmwuda, iran yayi wẹẹ, e Jehova ọre Erha iran nọ rre ẹrinmwi. (Mat 12:50) Yevbesọni, iyayi ọkpa ne iran mwẹ kevbe ahoẹmwọmwa ne iran mwẹ daa egbe ẹre ọ ku iran kugbe zẹvbe ẹgbẹe ọkpa ni ga Osanobua kugbe. Ọni ẹre ọ si ẹre ne a na miẹn wẹẹ, vbe ebe ne avbe ukọ gbẹnnẹ gie etẹn vbe ehe ughughan, etẹn ima nikpia kevbe etẹn ima nikhuo ẹre avbe ukọ mobọ gha tie avbe etẹn nii re.—Rom 1:13; 1 Pit 2:17; 1 Jọn 3:13.

9, 10. (a) Vbọzẹe ne ọ na gha re emwi nọ ma khẹke ne Ivbi e Ju na gha ya aro gbe ivbi ẹvbo ọvbehe re? (b) De vbene Jesu ya rhiẹre ma hẹ wẹẹ, ọ ma khẹke ne ima gha ghee ivbi ẹvbo ọvbehe sila sila? (Ghee efoto nọ rre omuhẹn.)

⁹ Jesu ghi tama erhuanegbe ẹre nẹ ne iran gha ghee egbe zẹvbe etẹn, ọ na gi iran rẹn wẹẹ, ọ khẹke ne iran gha mu egbe rriotọ. (Tie Matiu 23:11, 12.) Zẹvbe ne a ka ya unu kan rẹn ban, itengbemu ẹre ọ si ighaegbe ye uwu ẹbu avbe ukọ ọghe Jesu. Vbe ẹghẹ Jesu, te emwa wa yayi wẹẹ, ẹvbo iran ẹre ọ maan sẹ ọghe ẹmwa ọvbehe. Ivbi e Ju nibun wa gha mwẹ iyayi vbenian rhunmwuda ne iran na ke uniẹn Ebraham rre. Sokpan Jọn ne Baptist keghi tama iran wẹẹ: “Osanobua gha sẹtin viọ okuta nekhua na, ya ru igiogbẹ ne Ebraham.”—Luk 3:8.

¹⁰ Te Ivbi e Ju wa gele gha roro ẹre wẹẹ, ẹvbo iran ẹre ọ maan sẹ ọghe emwa ọvbehe. Sokpan, Jesu keghi gbikhaẹn ye uyinmwẹ vberriọ. Ewanniẹn ne Jesu zẹ ye inọta ne ọgbenbe ọkpa nọ rẹn, ẹre ọ suigiẹ yọ. Ọ keghi nọ e Jesu wẹẹ: “Gha ọre ogieva mwẹ?” Okha ọghe Ovbi e Sameria nọ ru iyobọ ne Ovbi e Ju ne avbe izigan te gbua, ẹre Jesu ya zẹ ewanniẹn ye inọta nii. Ivbi e Ju la odẹ ni gberra, iran ma ru iyobọ. Ovbi e Sameria ẹre ọ ghi mwẹ itohan daa re. Jesu na ghi tama ọgbenbe nii, ne ọ gha ya egbe ta Ovbi e Sameria nii. (Luk 10:25-37) Jesu keghi gi ọgbenbe nii rẹn wẹẹ, Ivbi e Ju gha miẹn emwi ruẹ vbe obọ Ivbi e Sameria vbe nọ dekaẹn ahoẹmwọmwa ne a mwẹ daa egbe.

11. Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne erhuanegbe Jesu gha ya obọ esi mu emwa hia? Vbe Jesu a ya ru iyobọ ne erhuanegbe ẹre hẹ?

¹¹ Ne erhuanegbe Jesu mieke na sẹtin ru iwinna ne Jesu waa iran re, te ọ khẹke ne iran gha mu egbe rriotọ, iran ghi vbe gha ya obọ esi mu emwa ọvbehe. Vbene Jesu te kpa gha rrie ẹrinmwi, ọ na tama erhuanegbe ẹre wẹẹ: “Wa ya sẹ osẹe mẹ vbe Jerusalẹm kevbe Judia hia, kevbe Sameria, kevbe rhinrin ya sẹ ehe ne agbọn sẹe.” (Iwinna 1:8) Odẹ ọkpa ne Jesu ya mu erhuanegbe egbe ye otọ khẹ iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ọre ne ọ na gi iran rẹn wẹẹ, ivbi ẹvbo ọvbehe vbe mwẹ ekhọe esi. Ọ keghi sirra erhuanegbe ẹre tian ọkaokuo e Rom ye iyayi nọ wegbe nọ mwẹ. (Mat 8:5-10) Asẹ ọkpa vbe Jesu rre ẹvbo ẹre ne Nazarẹt, ọ keghi guan kaẹn vbene Jehova ya ru iyobọ ne emwa ne ẹi re Ivbi Izrẹl hẹ, vbe na ghee okhuo ọkpa nọ de ẹgbẹe vbe Zẹrafat vbe otọe Saidọn kevbe Neman ne ọkhọnmwoti ne Ovbi Asiria. (Luk 4:25-27) Uhiẹn Jesu keghi tobọre kporhu ma okhuo ọkpa vbe Sameria. Ọ ma fo ye evba, ikpẹdẹ eva ẹre ọ gbe vba rhunmwuda iran rhie ehọ nẹẹn taa yi.—Jọn 4:21-24, 40.

12, 13. (a) De vbene ọ ghaa ye hẹ vbe ekhọe erhuanegbe Jesu vbe Jesu kporhu ma okhuo ọkpa vbe Sameria? (Ghee efoto nọ rre omuhẹn.) (b) Vbọ rhiẹre ma wẹẹ Jems kevbe Jọn ma rẹn emwi nọ demu ighẹ ikporhu ne Jesu kpere ma okhuo nii vbe Sameria?

¹² Ọna ma zẹdẹ gha khuẹrhẹ ne avbe ukọ ọghe Jesu sokpan iran ye sẹtin mu uyinmwẹ vberriọ fua. Te ọ kpa iran odin vbe iran bẹghe ẹre wẹẹ  Jesu kporhu ma okhuo ọkpa ne ọvbi e Sameria. (Jọn 4:9, 27) Ọkaolotu ọghe Ivbi e Ju i gu ikhuo guan vbe idagbo amaiwẹ okhuo nọ ke Sameria rre ne ẹi vbe mwẹ uyinmwẹ nọ maan. Erhuanegbe Jesu na gha tama rẹn ne ọ do rri evbare, sokpan ọ ma ghi zẹ ye iran re. Ikporhu iyẹn nọ maan ne ọ ghaa kpe ma okhuo nii keghi ru ekpataki sẹ evbare ikpakpa. Nọ ne Jesu, evbare ẹre ikporhu iyẹn nọ maan nii vbe gha khin rhunmwuda, ahoo ọghe Erhae nọ.—Jọn 4:31-34.

¹³ Jems kevbe Jọn ma rẹn emwi nọ demu ighẹ ikporhu ne Jesu kpere ma okhuo nii vbe Sameria. Asẹ ọkpa vbe Jesu kevbe erhuanegbe ẹre rrie ehe, iran keghi la e Sameria. Ẹdẹ ghi mu, iran na gha gualọ ehe ne iran khian vbiẹ vbe Sameria. Sokpan Ivbi e Sameria ma kue mu owa ne iran. Ohu keghi mu e Jems kevbe Jọn sẹrriọ wẹẹ, iran na tama e Jesu nọ tie erhẹn ke ẹrinmwi rre ne ọ ya fuẹn iran hia. Jesu na gele gu iran gui. (Luk 9:51-56) Ughaghe Jems kevbe Jọn i ghẹ te mu ohu vberriọ akpawẹ Galili ẹre Ivbi Ju na yin uyinmwẹ vberriọ daa iran. Ọ gha kẹ, emwi nọ ya ohu mu iran sẹrriọ ọre ne iran i na ghee Ivbi e Sameria sẹ emwi rhọkpa. Ọ ghi sẹ ẹghẹ, ukọ e Jọn na ya kporhu vbe Sameria. Iran na wa rhie ehọ nẹẹn taa yi. Ẹi mwẹ ekhọe re ma gha fi ẹre uwẹnrhiẹn vbe ọ yerre emwi nọ sunu vbe asọn nii.—Iwinna 8:14, 25.

14. De emwi ne avbe ukọ ru vbe ighaegbe rhiegbe ma vbuwe ẹbu etẹn?

¹⁴ Uyinmwẹ ighaegbe keghi rhiegbe ma vbuwe ẹbu etẹn vbe iyeke idugie Pẹntikọst ọghe 33 C.E. Etẹn ni ghae evbare ne etẹn nikhuo ni de ẹgbẹe ma gha ghae sẹ obọ etẹn nikhuo ni de ẹgbẹe ni zẹ urhuẹvbo e Grik. (Iwinna 6:1) Ughaghe ne etẹn nikhuo nii na zẹ urhuẹvbo e Grik ẹre ọ zẹe ne etẹn ni ghae evbare ma na ka iran yọ. Avbe ukọ keghi zẹ emwi ru vbobọvbobọ. Iran na hannọ ikpia ihinrọn ni gbegba ne iran gha ru iwinna evbare ne a ghae vbe odẹ nọ khẹke. Eni e Grik ẹre etẹn nikpia na ghaa mwẹ. Ọ gha kẹ, ọna ẹre ọ ghi mu orhiọn etẹn nikhuo ni te gha gui sotọ.

15. De vbene Pita ya do gha re ọmwa ne ẹi gbe ewanmwẹ ghee obọ ọkpa? (Ghee efoto nọ rre omuhẹn.)

¹⁵ Ọ ghi rre ukpo 36 C.E., avbe ukọ na suẹn gha kporhu ma emwa ni kẹ agbẹnvbo ughughan rre. Ivbi e Ju ọkpa ẹre Pita wa mobọ gha gu mu obọ sokpan, Osanobua keghi gi e Pita rẹn wẹẹ, ọ ma khẹke ne Ivbiotu e Kristi gha gbe ewanmwẹ ghee obọ ọkpa. Ọna ẹre ọ ghi ye Pita ya kporhu ma Kọniliọs ne ovbiyokuo e Rom. (Tie Iwinna 10:28, 34, 35.) Vbe iyeke ọni, e Pita na ghi suẹn gha gu emwa ọvbehe mu obọ, uhiẹn, ọ na deba etẹn ne ẹi re Ivbi e Ju rri evbare. Ukpo eso ghi gberra nẹ, e Pita nọ te gha gu etẹn ne ẹi re Ivbi e Ju rri evbare vbe Antiọk keghi dobọyi vbe ọ bẹghe Ivbi e Ju. (Gal 2:11-14) E Pọl keghi gu e Pita gui ye emwi ne ọ ru nii. E Pita wa vbe miẹn adia nii yi. Vbe ima ya rẹn hẹ? Vbe Pita gbẹn ebe nokaro gie etẹn ne Ivbi e Ju kevbe ne ẹi re Ivbi e Ju vbe Asia Mainọ, ọ keghi nianian vbene ọ ru ekpataki sẹ hẹ ne etẹn hia gha hoẹmwẹ egbe.—1 Pita 1:1; 2:17.

16. De ama ne emwa ya rẹn Ivbiotu e Kristi vbe orre nokaro?

¹⁶ Igiemwi ọghe Jesu ẹre ọ ya avbe ukọ re do gha mwẹ ahoẹmwọmwa daa “emwa hia.” (Jọn 12:32; 1 Tim 4:10) Iran gele ru afiwerriẹ nọ khẹke, sokpan ọ rhie ẹghẹ. Te a wa rẹn Ivbiotu e Kristi vbe orre nokaro zẹvbe emwa ni hoẹmwẹ egbe iran. Tertullian, nọ gha re ọgbenbe vbe orre nogieva keghi kha wẹẹ, te emwa ne ẹi re Ivbiotu e Kristi wa gha tae khian wẹẹ: “Ivbiotu e Kristi hoẹmwẹ egbe iran . . . Iran mu egbe ne iran ya wu ne egbe.” Etẹn vbe orre nokaro ghi mu akpa ọghe ọgbọn yọ nẹ, aro ne Osanobua ya ghee emwa hia ẹre iran ghi vbe ya gha ghee emwa hia.—Kọl 3:10, 11.

17. Vbe ima khian ya sẹtin fi iziro ekhọe ima werriẹ hẹ vbe nọ dekaẹn aro ne a ya gbe emwa ọvbehe re? Ru igiemwi yọ.

¹⁷ Ọ gha vbe rhie ẹghẹ vbe ẹdẹnẹrẹ ma ke sẹtin fi iziro ekhọe ima werriẹ vbe nọ dekaẹn aro ne a ya gbe emwa ọvbehe re. Ọ mwẹ ọten nokhuo ọkpa vbe France nọ ghaa mwẹ uyinmwẹ vbenian. Ọ keghi kha wẹẹ: “E Jehova ẹre ọ maa mwẹ re evba yae kha na gha hoẹmwẹ egbe, na gha zẹ emwi obọ kevbe na gha hoẹmwẹ emwa ughughan. Te I ye ruẹ vbene a ya ya obọ esi mu emwa hia hẹ. Ẹi khuẹrhẹ hiehie. Ọ na ẹre ọ zẹe ne I na  muẹn ye erhunmwu vbe ẹghẹ hia.” Ọtẹn nokhuo ọvbehe nọ rre Spain na vbe kha wẹẹ: “Ọ mwẹ ivbi ẹvbo ọkpa ne ẹmwẹ iran i zẹdẹ yẹẹ mwẹ hiehie. I keghi hia ne I ghẹ ghi ya aro vberriọ ghee iran. I fẹko fiwerriẹ nẹ, sokpan te I khian ye gha hia ne I fi iziro mwẹ werriẹ. I kpọnmwẹ e Jehova ne I na re ọkpa vbe usun emwa rẹn ni mwẹ akugbe vbe uhunmwu otagbọn hia.” Te ọ vbe khẹke ne dọmwandẹ ima zanzan egbe ima ghee deghẹ ọ mwẹ asefẹn eso ne ọ na khẹke ne ima fi werriẹ.

18, 19. (a) Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne ima gha miẹn emwa hia yi? (b) De odẹ eso ne ima gha ya sẹtin ru vberriọ?

¹⁸ Ọ khẹke ne ima gha yerre wẹẹ, ọ mwẹ ẹghẹ ne ima hia ya khian rree ne Osanobua. (Ẹfis 2:12) E Jehova keghi ya ahoẹmwọmwa kevbe ẹnina si ima kẹ egbe. (Hoz 11:4; Jọn 6:44) Jesu Kristi keghi miẹn ima yi. Ọ na kie ẹkpotọ yọ ne ima do gha re eguọmwadia Osanobua. (Tie Rom 15:7.) Nọnaghiyerriọ, ọ ma khẹke ne ima gha ya aro gbe ọmwa rhọkpa re rhunmwuda Jesu kevbe Erhae ma ya aro gbe ima re.

¹⁹ Zẹ vbene ima ya sikẹ ufomwẹ ọghe agbọn Esu na, te uyinmwẹ ighaegbe, aro ne a ya gbe emwa ọvbehe re kevbe igbinnoguo khian gha muan yọ. (Gal 5:19-21; 2 Tim 3:13) Zẹvbe eguọmwadia Osanobua ne ima khin, ọ khẹke ne ima gha nọ Osanobua nọ rhie ẹwaẹn ne ima. Ma ghaa mwẹ ẹwaẹn na, ma i ghi gbe ewanmwẹ ghee obọ ọkpa, ọ vbe ya ima gu emwa ọvbehe gha rrọọ vbuwe ọfunmwegbe. (Jems 3:17, 18) Ma mwẹ ọse vbe otọ ẹvbo ughughan, ma i ya aro gbe iran re rhunmwuda ima i re ivbi ẹvbo ọkpa, ma vbe ruẹ urhuẹvbo ọghe iran. Ena hia keghi sẹ ima ọyẹnmwẹ, ọ vbe ya ima mwẹ ọfunmwegbe nọ ye vbe “ẹzẹ ne ẹi ka” kevbe ibuohiẹn ata nọ ye vbe “ẹzẹ nọ lẹ sẹ oke.”—Aiz 48:17, 18.

20. Vbe a lae miẹn vbe ahoẹmwọmwa gha fi iziro ekhọe ima werriẹ?

²⁰ Ọtẹn nokhuo nọ ke Australia rre ne a ka guan kaẹn sin keghi fiwerriẹ fẹẹre rhunmwuda emwi ne ọ ruẹ re vbe Baibol. Ọ keghi kha wẹẹ: “Ekhọe iziro ọghe ọgbọn ẹre I ghi mwẹ. Ii ghi ya aro gbe emwa ọvbehe re. Te uyinmwẹ vberriọ te wa gbọzinian vbe ekokoudu mwẹ. Ẹi ghi yerriọ nia.” Ọtẹn nokpia nọ ke Canada rre, ne a ka vbe guan kaẹn sin keghi do rẹn wẹẹ: “A ma rẹn sẹ, ẹre ọ si ẹre ne emwa na roro ẹre wẹẹ, ẹvbo iran ẹre ọ maan sẹ ọghe emwa ọvbehe kevbe wẹẹ, ọmwa sẹtin gha mwẹ uyinmwẹ nọ maan kevbe ne ẹi maan vbe ehe ke ehe ne a na biẹ ọre.” Ọtẹn nokhuo nọ zẹ urhuẹvbo ebo ẹre ọ ghi rhie. Afiwerriẹ vbenian keghi re osẹe nọ rhiẹre ma wẹẹ, ahoẹmwọmwa nọ rre uwu ẹbu etẹn gha sẹtin khọnmiotọ yan ikhuiwu nọ rhirhi gha khin. Ahoẹmwọmwa na, ẹre ọ ya ima mwẹ akugbe ne gbain.—Kọl 3:14.