1, 2. Vbọ sunu dae Pọl kevbe Sailas vbe Filipai? (Ghee efoto nọ rre omuhẹn.)

HIA ne u ya aro ekhọe ruẹ bẹghe emwi nọ sunu. E Pọl vbe Sailas rre eghan vbe ogiasọn. Ughugha nọ dinmwi sẹ, ẹre eseghan viọ iran yi vbe ẹvbo na tie ẹre Filipai. Iran na khui iran owẹ ye uwu ike erhan nikhua, iyeke ye khia iran rhunmwuda ugbemwẹ oya ne iran gbe iran re. (Iwinna 16:​23, 24) Ovbi ẹghẹ kherhe ẹre ena hia ya sunu. Ẹghẹ owiẹ vbe ẹdẹ na kha na, ẹre ẹbu omurhia ya silo iran bu avbe eghaẹvbo vbe ada ẹvbohoho. Iran ghi yanghan ukpọn ye iran urhu nẹ, iran na ye asan ematọn bolo iran egbe. (Iwinna 16:​16-22) Nọ ghi sẹ ehia ọre wẹẹ, ne Pọl na re ọmotọ vbe Rom, ọ te khẹke ne iran ka gualọ otọre deghẹ ọ gele rriabe, iran ke suẹn gha rri ọre oya, sokpan iran ma ru vberriọ. *

² Vbuwe ebiebi ne Pọl ghaa ye vbe eghan, ọ kegha yerre  emwi nọ sunu vbe ẹdẹrriọ, ọ na vbe gha mu ẹmwẹ Ivbi e Filipai roro. Ivbi e Ju i mwẹ Sinagọg vbe Filipai vbene ọ rre ẹvbo ọvbehe ne Pọl ka mu otuẹ yo. Te Ivbi e Ju kpa hin orere ẹvbo nii rre, ya gha ru emwamwa ugamwẹ vbe ọkpẹn ẹzẹ. (Iwinna 16:​13, 14) Ughaghe ne ikpia ni re Ivbi e Ju vbe ẹvbo nii ma na sẹ igbe nọ, rhunmwuda ikpia igbe ẹre a ya mu e Sinagọgi gbọọ. Te Ivbi e Filipai wa gha hio rhunmwuda ne iran na re emotọ vbe Rom agharhemiẹn wẹẹ igho ẹre iran ya dẹ egbe laọ. (Iwinna 16:21) Ughaghe uhiomwẹ na, ẹre ọ kue si ẹre ne iran ma na zẹdẹ roro ẹre wẹẹ, e Pọl vbe Sailas ni Ivbi e Ju sẹtin vbe gha re emotọ ọghe Rom. Vbọrhirhighayehẹ, iran keghi fi e Pọl vbe Sailas fi eghan vbene iran ma na rẹn ọkpa rẹn eva.

3. Vbọzẹe ne iro gha na haan e Pọl vbe a werriegbe fi ẹre fi eghan? De akpa nọ ghi rhiema?

³ Ughaghe Pọl vbe gha muẹn roro emwi eso nọ sunu vbe uki eso nọ gberra. Vbe Pọl rre odin ọghe Okun Aegean vbe Asia Minor, ẹghẹ nibun ẹre orhiọn nọhuanrẹn ma ya kue nọ kporhu vbe ihe eso. Ọ na yevbe na miẹn wẹẹ, ọ mwẹ ehe ne orhiọn nọhuanrẹn hoo ne ọ na kporhu. (Iwinna 16:​6, 7) De ehe nọ khin? E Pọl keghi miẹn adia vbe umian ne Osanobua mu ma rẹn vbe Troas. Okpia ọkpa keghi tama rẹn vbe umian nii wẹẹ: “Gha die Masidonia ne u do yi ima obọ!” Ọwarọkpa nii, e Pọl kegha rrie Masidonia. (Tie Iwinna 16:​8-10.) Sokpan vbọ ghi sunu? Eghan ẹre ọ na vba egbe ẹre vbe ọ wa sẹ Masidonia. Vbọzẹe ne Jehova na kue ne emwi vbenia sunu? Vbọ khian kpẹ sẹ hẹ vbe eghan? Agharhemiẹn wẹẹ inọta vbenia ghaa rre Pọl ekhọe, ọ na ye gha sọyẹnmwẹ, amuẹtinyan ọghẹe ma vbe beghe. Irẹn vbe Sailas na suẹn gha “so ihuan, iran na gha na erhunmwu ghe Osanobua.” (Iwinna 16:25) Ọfunmwegbe Osanobua keghi fu iran ekhọe rre.

4, 5. (a) De vbene ihẹghẹ ọghe ima gha vbe ya sẹtin khọ ne Pọl werriẹ aro daa? (b) De vbene emwi ya fiwerriẹ vbe odẹ ne Pọl ma te yaro yi?

⁴ Emwi nọ sunu dae Pọl he sunu da ruẹ ẹdẹ ra? U sẹtin wa gha lele adia ọghe Osanobua vbe arrọọ ruẹ, sokpan emwi i gbe ye uviẹn vbene u te gualọe yi. U sẹtin gha werriẹ aro daa isievẹn nibun, afiwerriẹ ne gẹdẹgbẹ sẹtin wa vbe rhiegbe ma vbe arrọọ ọghuẹ. (Asan. 9:11) Emwi vbenian sẹtin ya ruẹ gha nọ evbọzẹe ne Jehova na kue ne emwi vberriọ sunu. Deghẹ u rre ihẹghẹ vbenian, de emwi nọ gha ya ruẹ gha mwẹ ẹbo izinegbe kevbe ilẹkẹtin yan e Jehova? Emwi nọ ghi sunu dae Pọl vbe Sailas gha rhie ewanniẹn ye inọta na.

⁵ E Pọl vbe Sailas ghi so ihuan, emwi ọyunnuan nibun keghi sunu. Vbe okaro, igbohiotọ ọghe ọhanabe na yan ẹkhu eghan rua, ọgiọrọ na ya gbalọ avbe oleghan na kharha kua. Te eseghan khian ghi te gbe egbe ẹre rua vbe ọ bẹghe emwi nọ sunu, sokpan e Pọl keghi go tie ẹre nẹi ghẹ gbe egbe ẹre rua. Ọna ẹre ọ ghi zẹ ne eseghan vbe ẹgbẹe ọre na do khian Ivbiotu e Kristi, iran na dinmwiamẹ. Ẹdẹ ghi gbe, eghaẹvbo keghi gie avbe ọgbalegbe ne iran ya fan e Pọl vbe Sailas fua vbe eghan, ne iran vbe tama Pọl vbe Sailas, ne iran fẹko kpa hin ẹvbo nii rre. Avbe eghaẹvbo ghi họn wẹẹ emotọ ọghe Rom ẹre Pọl vbe Sailas khin, ohan keghi mu iran, ẹre iran na tobọ iran do su iran ladian vbe ẹvbo nii. Sokpan e Pọl vbe Sailas na wẹẹ te iran khian ka ya nọ ẹmwẹ ọtẹn nokhuo Lidia nọ da dinmwiamẹ, iran na vbe loo ẹkpotọ nii ya rhie igiọdu ne etẹn. (Iwinna 16:​26-40) Ovbi ẹghẹ kherhe ẹre emwi hia wa ya fiwerriẹ!

6. De emwi ne ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi na?

⁶ Vbe ima miẹn ruẹ vbe okha na? Ọ ma khẹke ne ima gha si osi vbe ima ghaa rre edanmwẹ rhunmwuda, e Jehova gha sẹtin ye ima obọ vbe odẹ ne ima ma te yaro yi. Ebe ne Pọl gbẹn ya rhie igiọdu ne etẹn vbe Filipai ẹre ọ suigiẹ yọ wẹẹ, ọ wa gbọyẹmwẹ ye iyobọ ne Osanobua ru nẹẹn. Gia ka ziro yan ẹmwẹ e Pọl vbe Filipai 4:​6, 7. (Tie ẹre.) Vbe iyeke ọni, ma ghi guan kaẹn emwa eso ne Jehova vbe ru iyobọ na vbe odẹ ọghe ọyunnuan, ma ke do ziro yan odẹ ne “ọfunmwegbe Osanobua” ya ye ima mwẹ izinegbe kevbe ilẹkẹtin nẹi beghe yan e Jehova.

7. De emwi ne Pọl mobọ nianian vbe ebe nọ gbẹn gie etẹn vbe Filipai? De emwi ne ima miẹn ruẹ vbọ?

⁷ Vbe Pọl gbẹn ebe gie etẹn vbe Filipai, ẹi mwẹ iran ma yerre emwi nọ sunu dae Pọl kevbe odẹ ọghe ọyunnuan ne Jehova ya ru iyobọ nẹẹn. De emwi ne Pọl hoo ne iran gha mwẹ vbe orhiọn? Ọre wẹẹ: Esa i rrọọ ne iran khian ya gha si osi. Iran gha na erhunmwu, iran ghi miẹn ọfunmwegbe nọ ke obọ Osanobua rre. Yẹrẹro wẹẹ “ọfunmwegbe Osanobua . . . gberra ne ọmwa nagbọn gha sẹtin rẹn otọ ẹre.” Vbe a yae kha? Ọzedu eso keghi zedu ẹre vbenian: “Ọ gberra emwi hia ne a yaro yi” ra “emwamwa ọghe emwa nagbọn hia.” Emwi ne Pọl hoo ne ima rẹn mwa ọre wẹẹ, “ọfunmwegbe Osanobua” hiunsi sẹ emwi ne ima gha sẹtin ya aro ekhọe zẹ omwa rẹn. Te ọlọghọmwa ne ima ghee gẹdẹgbẹẹ ye kherhe vbe aro e Jehova, irẹn gha sẹtin sọfurre yọ vbe odẹ ne ima ma yaro yi.​—⁠Tie 2 Pita 2:⁠9.

8, 9. (a) Agharhemiẹn wẹẹ e Pọl rri oya vbe Filipai, de emwi esi nọ kẹrikian? (b) Vbọzẹe ne etẹn vbe Filipai ma na tila ẹmwẹ e Pọl rua?

⁸ Ebe ne Pọl gbẹn gie etẹn vbe Filipai wa rhie igiọdu ne iran rhunmwuda ọ ye iran yerre vbene Jehova ya ru iyobọ ne Pọl hẹ vbe ukpo igbe nọ gberra. E Jehova kue yọ ne Pọl vbe Sailas rhie oya sokpan, ọya ne iran re keghi kie ẹkpotọ yọ ne a ya ‘sinmwi oseghe ne ikporhu iyẹn nọ maan kevbe ne a ya ẹre igiẹ mu otọ.’ (Fil. 1:⁠7) Ohan ma ghi gi eghaẹvbo vbe Filipai kpokpo iko ne a da mugbọ vba. Ughaghe rhunmwuda udinmwẹ ne Pọl rhiema, ẹre ọ zẹe ne Luk na ye gha rre Filipai vbe Pọl kevbe Sailas kpaa nẹ. E Luk na gha ru iyobọ ne etẹn vbe iko ne a da mugbọ vba.

⁹ Vbe etẹn ni rre Filipai tie ebe ne Pọl gbẹn, iran rẹnrẹn wẹẹ ẹi re ẹmwẹ ne ọmwa nọ rri egie ebe ya ekhọe obọ re gbẹn. E Pọl la edanmwẹ ni wegbe gberra nẹ, uhiẹn vbe Pọl gbẹn ebe na, eghan ẹre ọ ghaa ye, sokpan ọ na ye gha rhiẹre ma wẹẹ “ọfunmwegbe Osanobua” gu irẹn rrọọ.​—⁠Fil. 1:​12-14; 4:​7, 11, 22.

10, 11. De emwi nọ khẹke ne ima ru vbe ima ghaa si osi? De emwi nọ khẹke ne ima yaro yi?

¹⁰ De emwi nọ gha ru iyobọ ne ima, ne ima ghẹ gha si osi ye emwi rhọkpa? De emwi nọ gha vbe ya ima gha mwẹ “ọfunmwegbe Osanobua”? Erhunmwu wa nọ zẹẹ. Erhunmwu ẹre ọ khẹke ne ima na vbe ima ghaa si osi. (Tie 1 Pita 5:​6, 7.) Gha mwẹ amuẹtinyan nẹi beghe wẹẹ, e Jehova gha họn erhunmwu ruẹ. Gha ye “ekhọe kpọnmwẹ” ọnrẹn ye afiangbe nọ ke obọ ẹre rre vbe u ghaa na erhunmwu. Ọ gha ya ilẹkẹtin ọghomwa wegbe sayọ vbe ima ghaa yerre wẹẹ “ọ gha sẹtin ru gberra vbene ima nọ rẹn, ra vbene a roro ẹre vbe ekhọe.”​—⁠Ẹfis. 3:⁠20.

 ¹¹ Odẹ eso ne Jehova ya ye ima obọ sẹtin kpa ima odin vbe nọ ghaa ye nẹ Pọl vbe Sailas. A sẹtin miẹn wẹẹ ẹi re odẹ ọghe ọyunnuan, sokpan ọ wa gha re emwi ne ima gualọ zẹẹ. (1 Kọr. 10:13) Ọni ma rhiema wẹẹ ima ghi kie abọ rre gha khẹ ne Jehova do sọfurre ye ọlọghọmwa ne ima ye. Te ọ khẹke ne ima gha zowẹ lele erhunmwu ne ima na. (Rom. 12:11) Ọna ẹre ọ khian suigiẹ yọ wẹẹ ima gele mu ẹtin yan e Jehova. Irẹn gha fiangbe ima deghẹ ima ru vberriọ. Ọ khẹke ne ima vbe yerre wẹẹ e Jehova gha sẹtin ru gberra emwi ne ima nọ rẹn ra emwi ne ima yaro yi. Gima ziro yan igiemwi eso vbe Baibol ọghe vbene Jehova ya ru emwi ne eguọmwadia re ma te yaro yi. Ọna gha ye ilẹkẹtin ọghe ima wegbe sayọ.

12. (a) De emwi ne Hẹzikaia ru vbe Ọba Asiria ye obo sekhae nẹ? (b) Vbe ima miẹn ruẹ vbe odẹ ne Jehova ya ru iyobọ nẹẹn?

¹² Okha ọghe vbene Jehova ya ru emwi ne eguọmwadia re ma te yaro yi ẹre ọ vuọn e Baibol. Vbe igiemwi, e Hẹzikaia kegha re Ọba Izrẹl vbe ẹghẹ ne Ọba e Sẹnakẹrib ọghe Asiria ya khọnmiotọ yan ẹvbo nibun vbe Judah sokpan ọ ma lae Jerusalẹm. (2 Ọba 18:​1-3, 13) Vbe Sẹnakẹrib ghi werriẹ aro dae Jerusalẹm, de emwi ne Ọba e Hẹzikaia ghi ru? Ọ na ka na erhunmwu gie Jehova, ọ ke ya rhie ibude vbe obọ Aizaia ne akhasẹ e Jehova. (2 Ọba 19:​5, 15-20) Ọ na vbe hae igho ne Sẹnakẹrib fian re. (2 Ọba 18:​14, 15) Ọ ghi sẹ ẹghẹ, e Hẹzikaia na ru emwamwa nọ khẹke ya mu egbe yotọ khẹ ẹghẹ ne Ivbi Asiria ya do gbe okin lẹga e Jerusalẹm. (2 Krọ. 32:​2-4) De emwi ne Jehova ghi ru? Ọ keghi gie odibo ọkpa ya guọghọ Ivbi iyokuo 185,000 ọghe Asiria vbe asọn ọkpa. Vbene ẹmwata, e Hẹzikaia tobọre ma te yaro yi emwi vberriọ!​—⁠2 Ọba 19:⁠35.

13. (a) Vbe ima miẹn ruẹ vbe okha ọghe Josẹf? (b) De emwi ọyunnuan nọ sunu vbe arrọọ ọghe Sera?

¹³ Gia vbe ziro yan emwi nọ sunu dae Josẹf. Vbe ọ rre eghan, ọ ma zẹdẹ yaro yọ wẹẹ a gha ya irẹn khian azukpogieva vbe otọ Igipt, amaiwẹ te ọ yaro yọ wẹẹ irẹn ẹre Jehova khian loo ya miẹn emwa rẹn fan vbe ẹghẹ ukhunmwu. (Gẹn. 40:15; 41:​39-43; 50:20) E Josẹf ma te zẹdẹ yaro yọ wẹẹ e Jehova gha fiangbe irẹn sẹrriọ. Vbe muẹn roro vbene Jehova ya fiangbe Sera hẹ. E Sera te yaro yọ wẹẹ irẹn gha ya egbe ọmaẹn biẹ ra? Ọvbi umọbọ ẹre ighẹ Hega ẹre ọ gha te mu ye ọmọ biẹ. Vbene ẹmwata, E Sera ma sẹtin ghọghọ vbe ọ biẹ Aizik.​—⁠Gẹn. 21:​1-3, 6, 7.

14. De aro ilẹkẹtin nọ khẹke ne ima gha mwẹ yan e Jehova?

¹⁴ Ọ ma khẹke ne ima yaro yọ wẹẹ, e  Jehova gha sọfurre ye ọlọghọmwa ne ima ye vbe odẹ ọghe ọyunnuan vbene agbọn ọgbọn te rre, ra ne ima gha nọ rẹn vbe erhunmwu nọ ru emwi ọyunnuan vbe arrọọ ọghe ima. Vbọrhirhighayehẹ, ma rẹnrẹn wẹẹ, e Jehova nọ ru iyobọ ne eguọmwadia re nẹdẹ vbe odẹ ọghe ọyunnuan ma he fiwerriẹ. (Tie Aizaia. 43:​10-13.) Ọna ẹre ọ zẹe ne ima na mwẹ ilẹkẹtin yan rẹn. Ọ gha sẹtin ru iyobọ nọ khẹke ne ima, ne ima mieke na sẹtin ru ahoo ọghẹe. (2 Kọr. 4:​7-9) Vbe ima miẹn ruẹ vbe okha eha na? Igiemwi ọghe Hẹzikaia, Josẹf kevbe Sera rhiẹre ma wẹẹ, e Jehova gha sẹtin ru iyobọ ne ima ya da amuẹtinyan ọghe ima yi vbe uwu edanmwẹ nọ ghi wegbe sẹ.

15. Vbọ khian ya ima gha mwẹ “ọfunmwegbe Osanobua”? Vbọzẹe ne ima na mwẹ ọfunmwegbe Osanobua?

¹⁵ De vbene ima khian ya gha mwẹ “ọfunmwegbe Osanobua” hẹ vbe ima ghaa rre ọlọghọmwa? Te ọ khẹke ne ima gha gu ẹre mu obọ. Izọese adẹwerriegbe ọghe “Jesu kristi” ẹre ọ kie ẹkpotọ yọ, ne ima na sẹtin sikẹ e Jehova. Ikpemehe ọghe izọese adẹwerriegbe keghi re ọkpa vbe usun emwi ọyunnuan ne Jehova he ru ne ima. Ẹre ọ ya fan ima hin ẹtin orukhọ rre nọ ghi zẹe ighẹ ima mwẹ ekhọe ọguọmwaziro nọ hianrẹn, ẹre ọ vbe zẹe ne ima na re ọsiọre.​—⁠Jọn 14:6; Jems 4:8; 1 Pit. 3:⁠21.

16. Vbọ kẹrikian vbe ima ghaa mwẹ “ọfunmwegbe Osanobua”? Ru igiemwi yọ.

¹⁶ Vbọ kẹrikian vbe ima ghaa mwẹ “ọfunmwegbe Osanobua ne ọ gberra ne ọmwa nagbọn gha sẹtin rẹn otọ ẹre”? Ebe Nọhuanrẹn khare wẹẹ ọfunmwegbe na ghi “gbogba ga” ekhọe kevbe orhiọn ima. (Fil. 4:7 NW ) Vbe urhuẹvbo e Grik, ẹmwẹ na “gbogba ga” keghi re ne ivbiyokuo loo. A kegha loo ẹre ginna ivbiyokuo na gie ya khẹ odẹ vbe ẹvbo na gbogba ga. Erriọ Filipai ghaa ye. Te Ivbi e Filipai vbiẹ dẹ ehọ vbe asọn, orhiọn iran ghi sotọ rhunmuda iran rẹnrẹn wẹẹ ivbiyokuo khẹ odẹ. Ma ghaa mwẹ “ọfunmwegbe Osanobua,” erriọ orhiọn ima vbe ya sotọ rhunmwuda ima rẹnrẹn wẹẹ e Jehova gbaroghe ima, ọ vbe hoo ne ima musọe. (1 Pit. 5:10) Ọna ẹre ọ zẹe ne orhiọn i na gbe ye ima iwu.

17. Vbọ khian ye ima gha mwẹ ilẹkẹtin zẹ vbene ima ya mudia khẹ emwi nọ khian sunu vbe odaro?

¹⁷ Vbe nẹi khian ghi kpẹ gbe, emwa nagbọn gha werriẹ aro daa orueghe na ma he miẹn egbọre ẹdẹ. (Mat. 24:​21, 22) Ima ma wa rẹn vbene emwi khian gha ye hẹ ne dọmwadẹ ima. Vbọrhirhighayehẹ, esa i rrọọ ne ima gha si osi. Ma rẹn arọ ọmwa ne Osanobua mwa khin agharhemiẹn wẹẹ ima ma rẹn emwi hia nọ khian ru. Ma mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ ọ gha mu eyan rẹn hia sẹ rhunmwuda erriọ ka ruẹ de yi. Ọ sẹtin ru ẹre vbe odẹ ne ima ma te zẹdẹ yaro yi. Ẹghẹ ke ẹghẹ ne Jehova ya ru emwi ọyunnuan ne ima, ọ keghi ya ima mwẹ “ọfunmwegbe Osanobua ne ọ gberra ne ọmwa nagbọn gha sẹtin rẹn otọ ẹre.”