1-2. De emwi ne ima ziro yan vbe ako iruẹmwi nọ lae? De emwi ne ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi na?

 VBE ako iruẹmwi nọ lae, ma keghi guan kaẹn emwi eso ne ima miẹn ruẹ vbe ebe Lẹvitikọs uhunmwu ẹnrẹn 19. Vbe igiemwi, vbe uviẹn 3, e Jehova keghi tama Ivbi Izrẹl ne iran gha ya ọghọ ne evbibiẹ iran. Ma na vbe guan kaẹn vbene ima khian ya gha kpemehe ne evbibiẹ ima, vbene ima khian ya gha rhie igiọdu ne iran kevbe vbene ima khian ya ru iyobọ ne iran, ne iran mieke na kakabọ sikẹ e Jehova. Vbe uviẹn 3 nii, Osanobua keghi tama Ivbi Izrẹl ne iran gha lele Uhi Ẹdẹ Ikẹtin. Agharhemiẹn wẹẹ, ma i ghi lele Uhi nii nia, Uhi nii maa ima re wẹẹ, ọ khẹke ne ima gha zẹ ẹghẹ kọ, ne ima ya gha ru emwi nọ gha ya ima sikẹ e Jehova. Ma ghaa ru vberriọ, te ima rhie ẹre ma wẹẹ, ma hoo ne ima gha re emwa ni huanrẹn, zẹvbe ne ebe Lẹvitikọs 19:2 kevbe 1 Pita 1:15 wẹẹ ne ima gha ye.

² Vbe ako iruẹmwi na, ma gha ye ziro yan uviẹn eso vbe ebe Lẹvitikọs uhunmwu ẹnrẹn 19. Ma gha bẹghe obọ nọ khẹke ne ima ya gha mu emwa ne egbe ma gba na, vbene ima khian ya rhie ẹre ma wẹẹ, ma i mu ọmwa rhọkpa ru kevbe wẹẹ, ma hoẹmwẹ ogieva ima. Ma hoo ne ima ya egbe taa Osa ne ọ huanrẹn ne ima ga, rhunmwuda ọni, gi ima ghee emwi eso nọ khẹke ne ima ru.

3-4. Zẹvbe nọ rre ebe Lẹvitikọs 19:​14, de obọ ne Osanobua wẹẹ, ne Ivbi Izrẹl ya gha mu avbe ayenhọ kevbe avbe arhuaro?

³ Tie Lẹvitikọs 19:14. E Jehova hoo ne ima gha ya obọ esi mu emwa ne egbe ma gba na. Vbe igiemwi, ọ wẹẹ ne Ivbi Izrẹl  ghẹ tie ihẹn ne ayenhọ. Ọni rhie ma wẹẹ, ọ ma khẹke ne iran rhovbiẹ ayenhọ. Ọmwa ke ọmwa ne ọ ru egbe emwi vbenian daa ayenhọ, ai ghẹ ru ẹre ọ ru. Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, ẹi họn ẹmwẹ ne a ta vbekpa ẹre, ẹi khian vbe sẹtin zẹ ene unu ẹnrẹn.

⁴ Uviẹn 14 vbe kha wẹẹ, ne Ivbi Izrẹl ghẹ “mu emwi gbe odẹ ne arhuaro.” Ebe ọkpa ghi guan kaẹn emwa ne egbe ma gba na, ọ na kha wẹẹ: “Avbe agbẹnvbo ni lẹga otọ Izrẹl nẹdẹ, wa gha ya obọ dan mu emwa ne egbe ma gba na.” Ọ khọ wẹẹ, te emwa eso ghaa ya avbe arhuaro gbe akiyẹyẹ, iran ghi mu emwi gbe odẹ ne iran mieke na rhua owẹ. U miẹn ekhọe atosi ne iran na ghaa mwẹ! Uhi ne Osanobua gbe ne Ivbi Izrẹl keghi ya iran rẹn wẹẹ, te ọ khẹke ne iran gha tohan emwa ne egbe ma gba na.

5. De emwi ne ima gha ru, ne ima ya rhie ẹre ma wẹẹ, ma tohan emwa ne egbe ma gba na?

⁵ Obọ esi ẹre Jesu ya gha mu emwa ne egbe ma gba na. Ọ mwẹ asẹ ọkpa ne Jesu ya gie emwa bu e Jọn ne Baptist, ne iran tama rẹn wẹẹ: “Avbe arhuaro bẹghe odẹ, avbe uke khian, a khuẹ avbe ọkhọnmwoti huan, ayinehọ họn ẹmwẹ, a huẹn ni wu kpaegbe vbe orinmwi, a kpe orhu iyẹn ne ọ maan ma avbe ivbiogue.” Vbe emwa ghi bẹghe emwi ọyunnuan ne Jesu ru, emwa kegha “rho Osanobua vbe uyi.” (Luk 7:​20-22; 18:43) Ivbiotu e Kristi wa vbe hoo ne iran gha ya obọ esi mu emwa ne egbe ma gba na, zẹvbe ne Jesu ru ẹre. Ọni ẹre ọ si ẹre ne ima i na ya obọ dan mu iran. Ẹmwata nọ wẹẹ, ma i khian sẹtin mu iran egbe rran. Sokpan ẹkpotọ kie ne ima, ne ima ya kporhu ma emwa hia ni ye rre uwu ebiebi, ya sẹ egbe emwa ne egbe ma gba na. Ma ghi gi iran rẹn wẹẹ, e paradais gha rre, egbe gha rran iran, ẹghẹ nii, emwa hia fẹẹrẹ ghi do kakabọ sikẹ Osanobua. (Luk 4:18) Emwa nibun ni họn iyẹn nọ maan na, suẹn gha ga Osanobua nẹ.

6. De vbene ebe Lẹvitikọs uhunmwu ẹnrẹn 19, ya ya ima rẹn otọ Uhi Igbe ne Osanobua gbe ne Ivbi Izrẹl?

⁶ Uviẹn eso vbe ebe Lẹvitikọs uhunmwu ẹnrẹn 19 keghi rhan otọ Uhi Igbe ne Jehova gbe ne Ivbi Izrẹl sayọ. Vbe igiemwi, uhi nogie erẹnrẹn khare wẹẹ: “Ghẹ rhaa.” (Ẹks  20:15) Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ erriọ uhi nii wa sẹ, ọmwa sẹtin gha kha wẹẹ, deghẹ irẹn ma na rhie emwi ọmwa, irẹn ma rra uhi nii. Ọrheyerriọ, ọmwa nii sẹtin gha rraa vbene ọ ma na rẹn.

7. De emwi ne ọduẹki gha ru, nọ gha rhie ẹre ma wẹẹ, ọ rraa re?

⁷ Ọduẹki sẹtin gha kha wẹẹ, irẹn ma he rraa ẹdẹ. Sokpan, inọta nọ rrọọ ọre wẹẹ, ọ mu ọmwa ru vbe ẹki ne ọ do ra? Vbe ebe Lẹvitikọs 19:​35, 36, e Jehova keghi kha wẹẹ: “Wa ghẹ mu ọmwa rhọkpa ru, vbe ekpa ne uwa gha na gha ya omwa ne ọ ma sẹ omwa mwa emwi, ọre ọghe utanmwẹ nọ, ukhuamwẹ ra ubunmwẹ. Wa gha lo uwan ẹmwata, ukhuamwẹ ẹmwata ke omwa ẹmwata.” Nọnaghiyerriọ, ọduẹki nọ ghi mu ọmwa ru nẹ, oyi nọ. Uviẹn eso vbe ebe Lẹvitikọs uhunmwu ẹnrẹn 19 so igiẹ ye ọna.

8. De vbene ebe Lẹvitikọs 19:​11-13 ya ru iyobọ ne Ivbi Ju, ya rẹn vbene iran khian ya lele Uhi nọ khare wẹẹ, ne iran ghẹ rra?

⁸ Tie Lẹvitikọs 19:​11-13. Ifiẹmwẹ nokaro nọ rre ebe Lẹvitikọs 19:11 ọre: “Ghẹ rhaa.” Ako na ya ima rẹn wẹẹ, uta nọ mu ọmwa ne ọ ya rraa, ẹre ọ vbe mu ọmwa ne ọ “gbe ọmwa rhu.” Rhunmwuda ọni, ọduẹki ne ọ mu ọmwa ru, oyi nọ. Uhi nogie erẹnrẹn ne Osanobua gbe ne Ivbi Izrẹl ya iran rẹn wẹẹ, ọ ma khẹke ne iran gha rhie emwi ẹrrẹẹ. Sokpan ebe Lẹvitikọs keghi ru iyobọ ne iran ya rẹn vbene iran khian ya gha lele uhi na hẹ. Ọ khẹke ne ima rẹn aro ne Jehova ya ghee ọmwa ne ọ rraa kevbe ọmwa ne ọ mu ogieva ẹre ru. Ọ khẹke ne ima nọ egbe ima wẹẹ: ‘Ọ mwẹ emwi eso ne ebe Lẹvitikọs 19:​11-13 tae ne imẹ ye ru ra? Mẹ mu ọmwa ru vbe ẹki ne I do ra?’

9. De vbene uhi nọ rre ebe Lẹvitikọs 19:13 ya ru iyobọ ne emwa na mu vbe ezọbu?

⁹ Emwi ọvbehe ye rrọọ ne Ivbiotu e Kristi gha ru, ne iran ya rhie ẹre ma wẹẹ iran i mu ọmwa ru. Ebe Lẹvitikọs 19:13 khare wẹẹ: “Ghẹ da igho ne u hae ne ọmwa ne ọ winna wuẹn yi, ghẹ da ẹe yi la asọn ọkpa kẹkan.” Ọgbugbo ẹre Ivbi Izrẹl nibun ghaa khin, emwa ne iran mu vbe ezọbu gha ghi ya ẹdẹ hoho winna nẹ, a ghi hae osa ne iran, vbe ẹghẹ ota. Adeghẹ Ovbi Izrẹl ma na hae osa ne ọmwa ne ọ mu vbe ezọbu, ọni rhie ma wẹẹ, ẹko ohanmwẹ ẹre ọmwa nii kevbe ẹgbẹe ọre khian ya vbiẹ. E Jehova khare wẹẹ: “Ọ mwẹ emwi ne ọ ya ẹre ru, ọ vbe rhie aro ye odẹ khẹ ọre nẹ, ighẹ ọ gha sẹ irẹn obọ.”​—Diut 24:​14, 15; Mat 20:8.

10. De emwi ne ima miẹn ruẹ vbe ebe Lẹvitikọs 19:13?

¹⁰ Vbe ẹdẹnẹrẹ, iwinna eso rrọọ ne a na hae osa ne ọmwa uhukpa ra igbava vbe uki. Vbọrhirhighayehẹ, ma gha ye miẹn emwi ruẹ vbe ebe Lẹvitikọs 19:13. Emwa eso rrọọ ne emwa winna lele, igho ne iran hae ne emwa ni winna lele iran, ma sẹ igho nọ khẹke ne iran gha miẹn. Rhunmwuda ne iran na rẹn wẹẹ, emwa vbenian i khian sẹtin guọnmwẹ egbe kpa hin isiwinna iran rre kevbe wẹẹ, evba nii ẹre iran na miẹn evbare ẹdẹ, ẹre ọ si ẹre ne iran na ru iran vberriọ. Ọ gha gia na kha wẹẹ, te ọmwa vbenian ‘da igho ọghe emwa ni winna lele ẹre yi.’ Ọ ma khẹke ne Ovbiotu e Kristi gha yin vbenian. Gia ghee emwi ọvbehe ne ima gha ye miẹn ruẹ vbe ebe Lẹvitikọs uhunmwu ẹnrẹn 19.

11-12. De vbene Jesu ya gi emwa rẹn wẹẹ, uhi nọ rre ebe Lẹvitikọs 19:​17, 18 wa ru ekpataki?

¹¹ Ẹmwata nọ wẹẹ, ọ ma khẹke ne ima ru emwi ke emwi nọ gha rhie ikuanegbe ne ogieva ima, sokpan ọ ye mwẹ emwi ọvbehe ne Osanobua hoo ne ima ru. Ma gha wa miẹn ọna vbe ẹmwẹ ne ọ tae vbe ebe Lẹvitikọs  19:​17, 18. (Tie ẹre.) Evba nii khare wẹẹ: “Gha ho ẹmwẹ emwa ọvbehe vbene u ho ẹmwẹ egbe ruẹ.” Ọ khẹke ne Ovbiotu e Kristi hoẹmwẹ ogieva ẹre, deghẹ ọ hoo ne ọ ya ẹko rhiẹnrhiẹn Osanobua.

¹² E Jesu keghi gi emwa rẹn emwi nọ si ẹre ne uhi nọ rre ebe Lẹvitikọs 19:18 na wa ru ekpataki. E Farisi ọkpa keghi nọ e Jesu wẹẹ: “De ne ọre iyi nọ ghi wa kpọlọ sẹ vbe usun avbe Uhi hia?” E Jesu wanniẹn wẹẹ, “uhi kpataki ne ọ kpọlọ sẹẹ” ọre ne ọ ya ekhọe hia, orhiọn ẹnrẹn hia, otọ ẹko ẹre hia, kevbe ẹtin ẹnrẹn hia hoẹmwẹ e Jehova. Ẹre Jesu na ghi ya unu kaẹn ẹmwẹ nọ rre ebe Lẹvitikọs 19:​18, nọ khare wẹẹ: “Ne ogieva ne ọ ghi vbe kpọlọ sẹẹ vbe ye vbe ọre: ‘Gha hoẹmwẹ ogieva ruẹ zẹ vbe egbe ruẹ.’” (Mat 22:​35-40) Odẹ bun ne ima khian ya rhie ẹre ma wẹẹ, ma hoẹmwẹ ogieva ima, sokpan ma gha miẹn odẹ eso ne ima khian ya ru ọna, vbe ebe Lẹvitikọs uhunmwu ẹnrẹn 19.

13. De vbene emwi nọ sunu daa e Josẹf ya ya ima rẹn emwi nọ rre ebe Lẹvitikọs 19:18 sayọ?

¹³ Odẹ ọkpa ne ima khian ya rhie ẹre ma wẹẹ, ma hoẹmwẹ ogieva ima, ọre ne ima lele ibude nọ rre ebe Lẹvitikọs 19:18 nọ khare wẹẹ: “Ghẹ rria ọmwa rhọkpa ikhi ra ne u gha mu ohu ẹre yọ khian.” Ẹi mwẹ ima ma he ka miẹn ọmwa ne ọ mu ohu ọmwa ne iran gba winna, ọmwa ne iran gba yo esuku ra ọmwa vbe uwu ẹgbẹe. Ọ ghi kue gha mu ohu ọmwa nii khian; ọ ghi kha wẹẹ, emwi ne ọmwa nii ru irẹn re, asanmwontọ ẹre ọ khian sẹtin rhie ẹre hin irẹn ẹko rre! Yerre wẹẹ, etiẹn e Josẹf khẹko e Josẹf sẹrriọ wẹẹ, iran na khiẹn ọnrẹn. (Gẹn 37:​2-8, 25-28) Sokpan, e Josẹf ma ru iran re werriegbe vbe ẹkpotọ kie nẹẹn. Nọghayayerriọ, ọ keghi tohan iran; ọ ma rhie emwi ne iran ru ẹre ye ẹko. Ọ keghi ru emwi ne ebe Lẹvitikọs 19:18 wẹẹ ne ima gha ru.​—Gẹn 50:​19-21.

14. De emwi nọ rhie ẹre ma wẹẹ, te ọ ye khẹke ne ima lele ibude nọ rre ebe Lẹvitikọs 19:18?

¹⁴ Ọ ma khẹke ne Ovbiotu e Kristi nọ hoo ne ọ ya ẹko rhiẹnrhiẹn Osanobua rria ikhi ne egbe ẹre. Nọghayayerriọ, ọ ghi ya egbe taa e Josẹf. Egbe ẹmwẹ vbenian, ẹre Jesu vbe ta vbe ọ maa erhuanegbe ẹre, vbene a ya na  erhunmwu hẹ, ọ na wẹẹ ne ima gha yabọ emwa ni ru ima khọọ. (Mat 6:​9, 12) Ukọ ighẹ Pọl vbe tama Ivbiotu e Kristi wẹẹ: “Ọse mwẹ, ghẹ rria ikhi.” (Rom 12:19) Ọ na vbe tama iran wẹẹ: “Wa gha ye egbe obọ, wa gha ya bọ egbe, deghẹ ọmwaikọmwa kevbe ogieva ẹre gba muan egbe ẹmwẹ, wa ghi gha ya bọ egbe.” (Kọl 3:13) Ibude ọghe Jehova i fafa. Rhunmwuda ọni, te ọ ye khẹke ne ima lele ibude nọ rre ebe Lẹvitikọs 19:18.

15. Vbọzẹ nọ ma na khẹke ne ima gha rhie ẹmwẹ ye ẹko? Ru igiemwi yọ?

¹⁵ Ọmwa gha ru emwi nọ ya ohu mu ima, ma ghi yevbe ọmwa ne emwi fian rẹn obọ. Ugbẹnso emwi sẹtin wa fian ima obọ kherhe, vbe ọwara ọkpa nii, ọ ghi wa balọ ima; sokpan vbene ẹdẹ te gbe, ai ghi rẹn deghẹ emwi ka ru evba nii. Erriọ ẹre ọ vbe ye, ọmwa sẹtin ru ima emwi nọ da ima, sokpan ma gha wa kpa hin evba rre, ma ghi wa vbe mianmiaẹn. Adeghẹ obọ na kakabọ da eke ne emwi fian ima re, a sẹtin mu ima gha rhie ọghe ọbo ebo ne ọ gbaroghe ima. Sokpan, adeghẹ ima na tobọ ima gha tọnnọ ẹtẹ nii, ọ gha lọghọ ọ ke rrie. Ọmwa sẹtin gha ru egbe emwi vbenian daa egbe ẹre, vbe ọmwa gha ru emwi nọ da ẹre sẹ ugboloko. Ọ ghaa mu emwi ne ọmwa nii ru ẹre roro vbe ẹghẹ hia, ọna sẹtin gha ya ohu muẹn. Adeghẹ ima na gha re ọmwa ne ọ rhie ẹmwẹ ye ekhọe, egbe ima ma ru. Ma bẹghe ẹre wẹẹ, ọ gha maan sẹ deghẹ ima na lele ibude nọ rre ebe Lẹvitikọs 19:18.

16. Zẹvbe nọ rre ebe Lẹvitikọs 19:​33, 34, de obọ ne Jehova wẹẹ ne Ivbi Izrẹl ya gha mu avbe erhunmwuyẹn ni rre uwu ẹbu iran? Vbe ọna a maa ima re?

¹⁶ Ne Jehova na wẹẹ ne Ivbi Izrẹl hoẹmwẹ ogieva iran, ọ ma rhie ma wẹẹ, ivbi ẹvbo iran ọkpa ẹre iran khian gha ya obọ esi mu. Vbe ebe Lẹvitikọs 19:​33, 34, e Jehova vbe tama iran ne iran hoẹmwẹ avbe erhunmwuyẹn ni rre uwu ẹbu iran. (Tie ẹre.) E Jehova na tama iran wẹẹ: “Wa gha ya obọ ne uwa ya mu Ivbi Izrẹl ne iho uwa mu iran, wa ghi vbe gha ho ẹmwẹ iran, vbene uwa ho ẹmwẹ egbe.” Vbe igiemwi, Ivbi Izrẹl gha ya rhọọ emwiokọ vbe ugbo, iran ghi sẹ eso rae ne emwa ne obọ ma sẹ ọre, ọre eghọẹn ẹre iran khin ra emọ otọ. (Lẹv 19:​9, 10) De vbene ẹmwẹ ne Jehova tama Ivbi Izrẹl ya kaan ima hẹ? (Luk 10:​30-37) Ẹi re avbiẹ emwa ẹre ọ he kpa hin ẹvbo iran rre gha rrie otọ ẹvbo ọvbehe; egbọre eso rre ẹdogbo ne u ye. Ọ wa khẹke ne ima gha ya obọ esi mu emwa vbenian.

17-18. (a) De emwi ne ebe Lẹvitikọs 19:2 kevbe ebe 1 Pita 1:15 wẹẹ ne ima gha ru? (b) De iwinna ne kpataki ne Pita wẹẹ ne ima gha ru?

¹⁷ Ebe Lẹvitikọs 19:2 kevbe 1 Pita 1:15 wẹẹ ne emwa ọghe Osanobua gha re emwa ni huanrẹn. Uviẹn nibun ye rre ebe Lẹvitikọs uhunmwu ẹnrẹn 19, nọ gha ru iyobọ ne ima, ya rẹn emwi ne ima gha ru, nọ gha ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova. Ma ziro yan uviẹn eso nọ guan kaẹn emwi nọ khẹke ne ima ru kevbe emwi nọ khẹke ne ima gban egbe na. * Avbe ako Evbagbẹn Nọhuanrẹn ne a ya urhuẹvbo Grik gbẹn, ya ima rẹn wẹẹ, e Jehova ye hoo ne ima lele avbe ibude ni rre ebe Lẹvitikọs na. Ọ mwẹ ẹmwẹ ọvbehe ne ukọ ighẹ Pita vbe ta.

¹⁸ Ma sẹtin gha mwẹ obọ vbe iwinna ugamwẹ ughughan, ma sẹtin vbe gha ru ẹse ne emwa. Sokpan, ọ ye mwẹ emwi ọvbehe ne kpataki ne Pita wẹẹ ne ima gha ru. A te miẹn wẹẹ, e Pita tama ima ne ima gha re emwa ni huanrẹn vbe emwi hia ne ima ru, ọ na wẹẹ: “Wa mu ekhọe uwa egbe ye otọ ne a ya fian emwi gbua.” (1 Pit 1:​13, 15) De emwi ne ọ wẹẹ na fian gbua? E Pita wẹẹ te etẹn na hannọ zẹ “mu iwinna ọyunnuan Osanobua go.” (1 Pit 2:9) Vbene ẹmwata, Ivbiotu e Kristi hia wa mwẹ obọ vbe iwinna ne kpataki na. Uyi nọkhua ẹre Jehova mu ye ima egbe, ne ima na kporhu iyẹn nọ maan kevbe ne ima na maa emwa emwi! (Mak 13:10) Adeghẹ ima na gha hia ne ima lele ibude nọ rre ebe Lẹvitikọs uhunmwu ẹnrẹn 19, te ima rhie ẹre ma wẹẹ, ma hoẹmwẹ Osanobua kevbe ogieva ima. Te ima vbe rhie ẹre ma wẹẹ, ma hoo ne ima gha re “ne ọ huanrẹn” vbe emwi hia ne ima ru.