1. Vbọzẹe ne akugbe na rre ẹgbẹe ọghe Jehova?

Ọ KEGHI sẹ ima ọyẹnmwẹ ne ima na re ọkpa vbe ẹgbẹe ọghe Jehova. Vbọzẹe ne ọfunmwegbe kevbe akugbe na rre ẹgbẹe ọghe Jehova? Emwi bun nọ si ẹre nọ na yerriọ. Ọkpa vbọ ọre wẹẹ, ma hia fẹẹrẹ keghi hia ne ima miẹn ọnrẹn yi, emwamwa ọghe uhunmwuta ne Jehova ru. Vbene ẹmwata, ma gha rẹn emwi ne emwamwa na gele demu, ẹre ima khian na gha mwẹ akugbe.

2. De avbe inọta ne ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi na?

² Vbe ako iruẹmwi na, ma gha guan kaẹn emwa ne Jehova rhie asẹ na vbuwe iko. Ma gha vbe ziro yan avbe inọta na: De iyobọ ne etẹn nikhuo ye? Ẹmwata nọ wẹẹ etẹn nikpia hia ọre uhunmwuta ọghe etẹn nikhuo hia ra? Asẹ ne uhunmwuta ẹgbẹe mwẹ yan ọvbokhan rẹn kevbe ivbi ẹre, ẹre ediọn mwẹ yan etẹn ni rre uwu iko ra? Nia, gia ka ziro yan aro nọ khẹke ne ima ya gha ghee etẹn nikhuo.

3. Vbọ khian ya ima gha gbọyẹmwẹ yọ sayọ, iwinna ne etẹn nikhuo ru?

³ Aro nọ ghaan ẹre ima ya ghee etẹn ima nikhuo rhunmwuda iwinna nọkhua ne iran ru vbuwe ẹgbẹe, vbe iwinna ikporhu kevbe uwu iko. Ma ghaa muẹn roro, aro ne Jehova kevbe Jesu ya ghee ikhuo, ọ gha ya ima gha gbọyẹmwẹ ye iwinna ne etẹn ima nikhuo ru sayọ. Ma gha vbe miẹn emwi ruẹ vbe obọ ne ukọ e Pọl ya gha mu ikhuo.

4. De vbene Baibol ya so igiẹ yọ wẹẹ, aro ọkpa ẹre Jehova ya ghee ikpia vbe ikhuo?

 ⁴ E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, aro ọkpa ẹre Jehova ya ghee ikpia vbe ikhuo. Vbe igiemwi, e Baibol gi ima rẹn wẹẹ vbe orre nokaro, ikpia kevbe ikhuo ẹre Jehova rhie orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe na, ne iran ya gha ru emwi ọyunnuan; ọkpa vbe emwi ọyunnuan na, ọre ne iran na sẹtin gha zẹ urhuẹvbo ughughan. (Iwinna 2:1-4, 15-18) Ikpia vbe ikhuo, ẹre Jehova vbe ya orhiọn nọhuanrẹn hannọ zẹ nọ ya deba e Kristi kha. (Gal 3:26-29) Ikpia vbe ikhuo, ẹre ọ khian vbe sọyẹnmwẹ arrọọ etẹbitẹ vbe agbọn na. (Arhie 7:9, 10, 13-15) Ikpia vbe ikhuo, ẹre Jesu vbe wẹẹ nọ gha kporhu iyẹn nọ maan kevbe nọ gha maa emwa emwi. (Mat 28:19, 20, NW ) Uhiẹn, ebe Iwinna guan kaẹn ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Prisila, ne irẹn vbe ọdọ re ighẹ Akuila gba ru iyobọ ne okpia ọkpa na tie ẹre Apọlọs nọ kakabọ yo owebe, ya rẹn ototọ ẹmwata ni rre Evbagbẹn Nọhuanrẹn sayọ.—Iwinna 18:24-26.

5. De emwi ne ebe Luk 10:38, 39, 42 ya ima rẹn vbekpae obọ ne Jesu ya gha mu ikhuo?

⁵ Te Jesu wa gha rhie uyi kevbe ọghọ ne ikhuo. Ọ ma gha yevbe avbe Farisi ni ghaa ghee ikhuo sila sila, ni ma gha gu iran guan vbuwe ẹbu, amaiwẹ te iran khian gu iran gha ziro yan Evbagbẹn Nọhuanrẹn. Sokpan, ke ikpia ke ikhuo, ẹre Jesu gu gha ziro yan avbe ẹmwata ne kpataki ni rre Evbagbẹn Nọhuanrẹn. * (Tie Luk 10:38, 39, 42.) Uhiẹn, ikhuo vbe gha rre usun emwa ni ghaa lelẹe yo ehe ughughan nọ na gha kporhu. (Luk 8:1-3) Ikhuo ẹre Jesu vbe gie nọ ya tama avbe ukọ ọghẹe wẹẹ irẹn rhiọ kpaegbe nẹ. Ukpamuyọmọ nọkhua ẹre ọna wa gha khin!—Jọn 20:16-18.

6. De vbene ukọ e Pọl ya rhie ẹre ma wẹẹ irẹn rhie ọghọ ne ikhuo?

⁶ Te ukọ e Pọl wa gha ya obọ esi mu ikhuo. Vbe igiemwi, ọ keghi tama e Timoti nọ gha rhie uyi nọ khẹke ne ikhuo. Ọ na tama rẹn wẹẹ, “Gha ya obọ mu . . . ikhuo ni waan sẹ ruẹ, zẹvbe iye, ikhuo ne u waan sẹ, vbe etẹn ne ikhuo.” (1 Tim 5:1, 2) Agharhemiẹn wẹẹ ukọ e Pọl wa kakabọ ru iyobọ ne Timoti ya deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn, ọ na ye tian iye Timoti kevbe iyẹe nọkhua wẹẹ, iran ọre emwa okaro ni ru iyobọ ne Timoti ya rẹn Evbagbẹn Nọhuanrẹn. (2 Tim 1:5; 3:14, 15) Vbe elẹta ne Pọl gbẹn gie etẹn ni rre Rom, ọ keghi giotuẹ etẹn nikhuo eso, ọ na wa sunu ye eni iran. Ẹi re te ọ wa bẹghe iwinna ne iran ghaa ru vbe ugamwẹ e Jehova kẹkan, sokpan ọ na vbe tian iran yọ.—Rom 16:1-4, 6, 12; Fil 4:3.

7. De avbe inọta ne ima khian ghi ziro yan?

⁷ Zẹvbe ne ima ruẹ ọre dee sin, ako ọkpa i rrọọ vbe Baibol nọ rhie ẹre ma wẹẹ, ikpia ẹre ọ hiunsi sẹ ikhuo. Vbene ẹmwata, etẹn ima nikhuo ni mwẹ ekhọe esi kevbe ni zẹ emwi obọ wa mwẹ iyobọ nọkhuọkhua ne iran ye vbuwe iko; ediọn vbe rẹn wẹẹ, uyinmwẹ esi ọghe etẹn nikhuo rre usun emwi nọ zẹe ighẹ ọfunmwegbe rre uwu iko. Sokpan, inọta nọ ghi rrọọ ọre wẹẹ: Vbọ ghi zẹe ne Jehova na hoo ne etẹn nikhuo gha ya emwi gue uhunmwu vbe ugbẹnso? Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, etẹn nikpia ọkpa ẹre a zẹ nọ gha ga zẹvbe ediọn kevbe eguọmwadia iwinna, te ọna ghi rhie ma wẹẹ, ọmwa gha ghi gha re ọtẹn nokpia nẹ, uhunmwuta ọghe etẹn nikhuo hia ẹre ghi nọ ra?

8. Zẹvbe nọ rre Ẹfisọs 5:23, NW, etẹn nikpia hia ọre uhunmwuta ọghe etẹn nikhuo hia ra? Rhan otọ re.

⁸ Etẹn nikpia hia ọre uhunmwuta ọghe etẹn nikhuo hia ni rre uwu iko ra? “Ẹn o,” rhunmwuda, e Kristi ọre uhunmwuta ọghe etẹn hia vbuwe iko. (Tie Ẹfisọs 5:23, NW.) Ọdọ ọre uhunmwuta ọghe ọvbokhan rẹn. Ọ gha khọnrẹn ne ọmọ okpia dinmwiamẹ nẹ, ẹi re irẹn  ọre uhunmwuta ọghe iyẹe. (Ẹfis 6:1, 2) Asẹ ne ediọn mwẹ yan etẹn nikpia kevbe etẹn nikhuo vbuwe iko mwẹ eke nọ sẹ. (1 Tẹs 5:12; Hib 13:17) Ọtẹn nokhuo nọ re okhiọnkpa nẹi ghi rre owa, gha ye gha rhie ọghọ ne evbibiẹ ọre, agharhemiẹn wẹẹ ẹi ghi rre ototọ asẹ ọghe erhae; ọ gha vbe gha rhie ọghọ ne ediọn ni rre uwu iko. Vbọrhirhighayehẹ, iran i re uhunmwuta ọghẹe; Jesu ọre uhunmwuta ọghe etẹn hia ni rre uwu iko, ke ikpia ke ikhuo.

9. Vbọzẹe nọ na khẹke ne etẹn nikhuo gha ya emwi gue uhunmwu vbe ugbẹnso?

⁹ Vbọrhirhighayehẹ, ikpia ẹre Jehova zẹ nọ gha maa emwa emwi vbuwe iko, kevbe nọ gha mu asanikaro vbe ugamwẹ ọghẹe; ọ ma rhie asẹ na ne ikhuo. (1 Tim 2:12) Emwi nọ ya e Jehova zẹ Jesu nọ gha re uhunmwuta ọghe ikpia, ẹre ọ vbe ya e Jehova zẹ ikpia ne iran gha mu asanikaro vbuwe iko. Vbe ọni a khin? Ne emwi hia mieke na gha khian hẹnẹhẹnẹ. Sokpan deghẹ ọ mwẹ emwi eso nọ khian ya ọtẹn nokhuo ru iwinna nọ te khẹke ne ọtẹn nokpia ru, ọ khẹke ne ọtẹn nokhuo nii ya emwi gue uhunmwu; erriọ e Jehova gualọe yi. * (1 Kọr 11:4-7) Ẹi re te Jehova hoo nọ ya ọna mu ikhuo gbe otọ, sokpan te ọ hoo ne iran rhie ẹre ma wẹẹ, iran ya aro nọ ghaan ghee emwamwa ọghe uhunmwuta ne irẹn ru. Vbene ima na mwẹ ena hia vbe ekhọe, gia rhie ewanniẹn ye inọta na: De asẹ ne avbe uhunmwuta ẹgbẹe kevbe ediọn mwẹ?

10. De emwi nọ gha sẹtin ya ọdiọn gha roro ẹre wẹẹ, irẹn mwẹ asẹ na ya gbe uhi ne etẹn ni rre uwu iko?

¹⁰ Ediọn hoẹmwẹ e Kristi, erriọ iran vbe ya hoẹmwẹ “avbe ohuan” ne Jehova kevbe Jesu viọ ne iran gha gbaroghe. (Jọn 21:15-17) Rhunmwuda ne ọdiọn na hoẹmwẹ etẹn ni rre uwu iko, ọ sẹtin do gha ya obọ ne erha ọmọ  ya mu ivbi ẹre ya mu etẹn ni rre uwu iko. Rhunmwuda ọni, ọ sẹtin do gha roro ẹre wẹẹ, vbene uhunmwuta ẹgbẹe mwẹ asẹ nọ ya yi uhi ne ẹgbẹe ọre nọ ya gbogba ga iran, irẹn vbe mwẹ asẹ na ya yi uhi ne etẹn ni rre uwu iko ne irẹn ya gbogba ga iran. Etẹn eso sẹtin vbe gha ru emwi eso nọ gha ya ọdiọn gha ru vbe na miẹn wẹẹ irẹn ọre uhunmwuta ọghe iran. Vbe igiemwi, iran ghi gha bu ediọn yo vbe ẹghẹ hia ne ediọn gha ru azẹ ne iran. Sokpan, asẹ ne uhunmwuta ẹgbẹe mwẹ, ẹre ediọn ni rre uwu iko vbe mwẹ ra?

11. De vbene asẹ ne ediọn mwẹ kevbe iwinna ne iran ru, ya khọ ọghe uhunmwuta ẹgbẹe?

¹¹ Ukọ e Pọl ya ima rẹn wẹẹ, ọ mwẹ asẹ ne ediọn mwẹ, nọ vbe yevbe ọghe uhunmwuta ẹgbẹe, erriọ iwinna nọ bi ye iran izabọ vbe ye. (1 Tim 3:4, 5) Vbe igiemwi, e Jehova hoo ne emwa hia vbuwe ẹgbẹe gha họn ẹmwẹ ne uhunmwuta ẹgbẹe ọghe iran. (Kọl 3:20) Erriọ ẹre ọ vbe ya hoo ne etẹn hia vbuwe iko gha họn ẹmwẹ ne ediọn. E Jehova hoo ne avbe uhunmwuta ẹgbẹe kevbe ediọn gha ru iyobọ ne emwa ni rre ototọ iran ya deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn. Ọ vbe hoo ne iran gha ru emwi nọ gha ya orhiọn emwa ni rre ototọ iran sotọ. Ediọn vbe ru iyobọ ne emwa ni rre ototọ iran vbe ẹghẹ ibavbaro, vbene uhunmwuta ẹgbẹe nọ maan vbe ru ne ẹgbẹe ọre. (Jems 2:15-17) Deba ọni, e Jehova hoo ne ediọn kevbe uhunmwuta ẹgbẹe  gha ru iyobọ ne emwa ni rre ototọ iran, ne iran gha ya ilele ọghe irẹn ru emwi; ọ ma hoo ne ediọn kevbe uhunmwuta ẹgbẹe gha gbe uhi ni ma gua ilele ọghe Baibol ro ne emwa ni rre ototọ iran.—1 Kọr 4:6.

12-13. Zẹvbe nọ rre ebe Rom 7:2, de alughaẹn nọ rre asẹ ne ediọn mwẹ kevbe ne uhunmwuta ẹgbẹe mwẹ?

¹² Vbọrhirhighayehẹ, alughaẹn nọkhua rre asẹ ne ediọn mwẹ kevbe ne uhunmwuta ẹgbẹe mwẹ. Vbe igiemwi, ediọn ẹre Jehova rhie asẹ na nọ gha ru iwinna ọbuohiẹn vbuwe iko; deghẹ ọmwa orukhọ ma fi uyinmwẹ werriẹ, e Jehova rhie asẹ ne ediọn, ne iran ya kaẹn fua vbuwe iko.—1 Kọr 5:11-13.

¹³ Sokpan, ọ vbe mwẹ asẹ ne Jehova rhie ne avbe uhunmwuta ẹgbẹe nọ ma rhie ne ediọn. Vbe igiemwi, e Jehova rhie asẹ ne uhunmwuta ẹgbẹe, nọ gha yi uhi ne ẹgbẹe ọre, ọ vbe rhie asẹ nẹẹn ya gha gu iran gui deghẹ iran ma lele uhi nii. (Tie Rom 7:2.) Vbene ọta ye, uhunmwuta ẹgbẹe, ẹre ọ mwẹ asẹ na ya ta ẹghẹ na ya khui urho vbe owa. Deghẹ ivbi ẹre ma na ghi la owa vbene ọ ke sẹ ẹghẹ nii, ọ mwẹ asẹ nọ khian ya rri iran oya. (Ẹfis 6:1) Vbọrhirhighayehẹ, uhunmwuta ẹgbẹe nọ hoẹmwẹ ẹgbẹe ọre ke yi uhi rhọkpa vbe owa, te ọ ka nọ ọvbokhan rẹn nẹ vbene ọ ghee ẹre hẹ, rhunmwuda “ọkpa” ẹre iran eva khin. *—Mat 19:6.

14. (a) Zẹvbe nọ rre ebe Mak 10:45, vbọzẹe ne Jesu na re ọmwa nọ khẹke nọ gha re uhunmwuta ọghe iko? (b) De iwinna nọ bi ye Ẹbu Nọ Su izabọ? (Ya ghee ẹkpẹti nọ khare wẹẹ, “ Iwinna Nọ Bi Ye Ẹbu Nọ Su Izabọ.”)

¹⁴ Arrọọ ọghe Jesu, ẹre Jehova ya dẹ dọmwadẹ emwa ni rre uwu iko, ya sẹ egbe emwa ni khian do mu ẹtin yan e Jesu vbe odaro. (Tie Mak 10:45; Iwinna 20:28; 1 Kọr 15:21, 22)  Nọnaghiyerriọ, Jesu ọre ọmwa nọ khẹke nọ gha re uhunmwuta ọghe iko, rhunmwuda, arrọọ ọghẹe ẹre ọ ya dẹ ima werriegbe. Zẹvbe uhunmwuta ọghe ima, Jesu mwẹ asẹ nọ ya yi uhi ne dọmwadẹ ima, ẹgbẹe kevbe etẹn hia ni rre uwu iko, ọ vbe mwẹ asẹ nọ ya bu ohiẹn emwa ni ma lele uhi nii. (Gal 6:2) Sokpan, ẹi wa re uhi ọkpa ẹre Jesu gbe ne ima, ọ vbe gbaroghe dọmwadẹ ima, erriọ ẹre ọ vbe ya ya obọ esi mu ima.—Ẹfis 5:29.

15-16. Vbua miẹn ruẹ vbe ẹmwẹ ne Ọtẹn Nokhuo Marley kevbe Ọtẹn Nokpia Benjamin tae?

¹⁵ Etẹn nikhuo keghi rhie ẹre ma wẹẹ, iran rhie ọghọ ne Kristi, vbe iran ghaa lele adia ọghe ikpia ne Kristi zẹ nọ gha gbaroghe iran. Ọtẹn nokhuo ọkpa nọ rọnmwẹ ọdọ nẹ, na tie ẹre Marley, vbe United States khare wẹẹ: “Iwinna ne I ru vbe owa kevbe iko wa sẹ mwẹ ọkẹn. Te I wa hia vbe ẹghẹ hia ne I gha rhie owẹ lele emwamwa ọghe uhunmwuta ne Jehova ru vbuwe ẹgbẹe kevbe iko. Ẹghẹ hia ẹre ọdafẹn mwẹ kevbe etẹn nikpia ni rre uwu iko ya tama mwẹ wẹẹ iran gbọyẹmwẹ ye iwinna ne I ru, iran wa vbe rhie ọghọ mẹ. Ena hia ẹre ọ zẹe nẹi na lọghọ mwẹ ne I gha họn ẹmwẹ ne iran.” Etẹn nikhuo nibun gha wa kue ye emwi ne ọtẹn nokhuo na tae.

¹⁶ Etẹn nikpia ghaa rhie ọghọ kevbe uyi nọ khẹke ne etẹn nikhuo, te iran rhie ẹre ma wẹẹ iran rẹn emwi ne emwamwa ọghe uhunmwuta gele demu. Ọtẹn nokpia ọkpa na tie ẹre Benjamin, vbe England khare wẹẹ: “Ẹi re avbiẹ emwi ẹre I he ruẹ vbe ewanniẹn ne etẹn nikhuo zẹ vbe iko, iran vbe ru iyobọ mẹ nẹ, ya guẹ sayọ vbe odẹ ne I ya kporhu kevbe ne I ya maa emwa emwi. Iyobọ nọkhua ẹre iran wa ye vbuwe iko.”

17. Vbọzẹe nọ na khẹke ne ima miẹn ọnrẹn yi, emwamwa ọghe uhunmwuta ne Jehova ru?

¹⁷ Emwa hia ni rre uwu iko—ke ikpia ke ikhuo, ke avbe uhunmwuta ẹgbẹe ke ediọn—gha gele rẹn emwi ne emwamwa ọghe uhunmwuta demu, iran na vbe miẹn ọnrẹn yi, ọfunmwegbe ghi gha rre uwu iko. Sẹ ehia, ma ghi sẹtin gha rhie uyi gie Erha mwa nọ rre ẹrinmwi ighẹ e Jehova.—Psm 150:6.