1. De aro ne emwa nibun ya ghee iwinna?

DE ARO ne emwa nibun ni rre ẹdogbo ne u ye ya ghee iwinna? Vbe otọ ẹvbo nibun, te emwa ghi wa wiẹn egbua ba ẹmwẹ iwinna. Emwa vbenian i ghi miẹn ẹghẹ ya hẹwẹ, iran i ghi mwẹ ẹghẹ ne ẹgbẹe ọghe iran, iran i ghi vbe mwẹ ẹghẹ ne emwi orhiọn. (Asan 2:23) Sokpan, a wa vbe miẹn emwa eso nẹi zẹdẹ hoo ne iran winna hiehie, iran ghi gha gualọ emwi ne iran gha mu na wẹẹ ẹre ọ si ẹre, ne iran i na winna.—Itan 26:13, 14.

2-3. De igiemwi ne Jehova kevbe Jesu rhie yotọ vbe nọ dekaan iwinna?

² Aro ne Jehova kevbe Jesu ya ghee iwinna, wa lughaẹn ne aro ne emwa ni rre uwu agbọn ya ghee ẹre. Vbene ai na gbawawẹ, ma wa rẹn wẹẹ, ọmwa nọ winna ẹsẹsẹmwẹse ẹre Jehova khin. Jesu tobọre vbe kha wẹẹ: “Te erha mwẹ wa winna ẹghẹ hia, ẹi mwẹ mẹ ma vbe gha winna.” (Jọn 5:17) Ẹi re avbiẹ iwinna Osanobua winnaẹn vbe ẹghẹ nọ ya yi ọkhọngborrie ọghe emọ orhiọn kevbe ẹghẹ nọ ya yi agbọn vbe ẹrinmwi. Ma wa vbe bẹghe emwi nibun ne mose mose ne Osanobua yi ye agbọn na. Ẹi khabe ne ọsian na kha wẹẹ: “Nọyaẹnmwa, emwi ne u yi wa bun, a miẹn vbene u ya ẹwaẹn ru ehia hẹ! Agbọn vuọn ne emwi ne u yi hia!”—Psm 104:24.

³ Jesu wa vbe ya egbe taa Erhae. Irẹn ẹre ọ deba Erhae “mu iso ye ihe ẹre.” Ọka iwinna ọghe Jehova ẹre irẹn ghaa khin. (Itan 8:27-31) Vbe Jesu ghi rre agbọn na, irẹn keghi ru iwinna nọ hionkhuan. Te Jesu ghaa ghee iwinna ne Erhae mu nẹẹn vbe na ghee evbare. Odẹ nọ wa ya winna gele rhiẹre ma wẹẹ Osanobua ẹre ọ gie ẹre.—Jọn 4:34; 5:36; 14:10.

4. De igiemwi ne Jehova kevbe Jesu rhie yotọ vbe nọ dekaan ihẹwẹ?

⁴ Igiemwi ne Jehova vbe Jesu rhie yotọ ọre wẹẹ, te ọ khẹke na  kakabọ gha winna, sokpan te ọna ghi rhiema wẹẹ, ne ima ghẹ zẹdia gha hẹwẹ ra? Ẹn o. Egbe i wọọ e Jehova, rhunmwuda ọni, esa i rrọọ nọ ya hẹwẹ. Sokpan e Baibol gi ima rẹn wẹẹ, vbe Jehova ghi yi agbọn vbe ẹrinmwi nẹ, ọ na “da obọ iwinna yi,” ọ “na hẹwẹ.” (Ẹks 31:17) Ọna rhiema wẹẹ, vbe Jehova ghi zẹ winna, ọ na dobọ yi, ọ na gbarokotọ ghee emwi hia nọ yi, ọ na gha sẹ ọre ọyẹnmwẹ. Agharhemiẹn wẹẹ Jesu wa vbe gha winna vbe ọ rre agbọn, ọ keghi zẹ ẹghẹ kọ, nọ ya gha hẹwẹ kevbe nọ ya gu avbe ọsiọre rri evbare.—Mat 14:13; Luk 7:34.

5. De isievẹn ne emwa nibun werriẹ aro daa?

⁵ E Baibol rhie igiọdu ne eguọmwadia Osanobua, ne iran gha re emwa ni wegbe obọ, ne iran gha te ya gha re obẹrue. (Itan 15:19) Ọ gha kẹ, ọmwa nọ winna nọ mieke na kpemehe ne ẹgbẹe ọre ẹre uwẹ khin. Zẹvbe ọrhuanegbe ọghe Kristi, ọ vbe bi yọ ruẹ izabọ ne u gha kporhu iyẹn nọ maan. Ọrheyerriọ, ọ vbe khẹke ne u gha hẹwẹ. Ọ zẹdia lọghọ ruẹ ne u ya rẹn inu ẹghẹ nọ khẹke ne u loo ye iwinna, ikporhu kevbe ihẹwẹ ra? De emwi nọ khian ru iyobọ ne ima vbe nọ dekaan ọna?

6. De vbene ebe Mak 6:30-34 ya rhiẹre ma wẹẹ, aro nọ khẹke ẹre Jesu ya gha ghee iwinna kevbe ihẹwẹ?

⁶ Vbe nọ dekaan iwinna na winna, te ọ khẹke ne ima ru ẹre ye oreghe. Orhiọn nọhuanrẹn keghi dia Ọba e Solomọn ya gbẹn wẹẹ: ‘Emwi hia fẹẹrẹ mwẹ ẹghẹ ọre.’ E Solomọn keghi ya unu kaan ẹghẹ na ya kọ emwi okọ, ẹghẹ na ya bọ owa, ẹghẹ na ya khiẹ, ẹghẹ na ya giẹ, ẹghẹ na ya ku kevbe emwi nibun ọvbehe. (Asan 3:1-8) Vbene ẹmwata, ọmwa i sẹtin gha rre agbọn, nọ kha wẹẹ irẹn i winna ra irẹn i hẹwẹ. Aro nọ khẹke ẹre Jesu wa ya gha ghee iwinna kevbe ihẹwẹ. Ọ ghaa mwẹ ẹghẹ ọkpa ne avbe ukọ ọghe Jesu ma ya “miẹn otọ na rri evbare,” rhunmwuda ne iran na gha kporhu. Jesu keghi tama iran wẹẹ: “Wa gie ima gha rrie ehe nọ divbiẹ, ne uwa miẹn ehe na gbe ẹkun sẹ otọ hẹwẹ kherhe.” (Tie Mak 6:30-34.) Agharhemiẹn wẹẹ Jesu vbe erhuanegbe ẹre ma wa miẹn ẹghẹ nọ khẹke ya hẹwẹ, Jesu wa rẹn wẹẹ, na gha hẹwẹ keghi re emwi nọ ru ekpataki.

7. De emwi ne ima khian miẹn ruẹ vbe uhi ọghe Ẹdẹ Ikẹtin?

⁷ Ugbẹnso, ọ khẹke ne ima fian ẹghẹ ne ima ya winna kanmwa, ne ima mieke na sẹtin hẹwẹ. Agharhemiẹn wẹẹ ima i ghi rre ototọ Uhi e Mosis, ma gha wa miẹn emwi ruẹ vbe uhi ọghe Ẹdẹ Ikẹtin ne Osanobua gbe ne Ivbi Izrẹl nẹdẹ. Ọna gha ya ima rẹn aro nọ khẹke ne ima ya gha ghee iwinna kevbe ihẹwẹ.

8. Zẹvbe nọ rre ebe Ẹksodọs 31:12-15, de emwi ne Ivbi Izrẹl ghaa ru vbe Ẹdẹ Ikẹtin?

⁸ Evbagbẹn Nọhuanrẹn gi ima rẹn wẹẹ, vbe Osanobua ghi ya “ikpẹdẹ” ehan yi emwi ughughan nẹ, ọ na dobọ yi. (Gẹn 2:2) Ọrheyerriọ, te Jehova wa ye “winna ẹghẹ hia.” (Jọn 5:17) Te uhi ọghe Ẹdẹ Ikẹtin ne Jehova gbe ne Ivbi Izrẹl, wa vbe yevbe ikpẹdẹ nogie ihinrọn ne Jehova ya hẹwẹ, ne ebe Gẹnẹsis guan kaẹn. Osanobua keghi kha wẹẹ, Ẹdẹ Ikẹtin ọre ama nọ rre ẹkpo irẹn vbe Ivbi Izrẹl. Ẹdẹ ne iran khian ya gha hẹwẹ nọ, kevbe wẹẹ, ẹdẹ “nọhuanrẹn nọ ne Nọyaẹnmwa.” (Tie Ẹksodọs 31:12-15.) Vbe ẹghẹ ọghe Ivbi Izrẹl nẹdẹ, emwa hia ẹre Osanobua wẹẹ nọ gha lele uhi Ẹdẹ Ikẹtin na, ke ibiẹka ke eviẹn, ya sẹ egbe aranmwẹ ne iran ya gha gbe ugbo. (Ẹks 20:10) Ẹkpotọ keghi kie ne Ivbi Izrẹl vbe ẹdẹrriọ, ne iran ya rhiegbe ye ugamwẹ Osanobua sayọ.

9. De aro nọ ma khẹke ne emwa eso ya gha ghee Ẹdẹ Ikẹtin vbe ẹghẹ Jesu?

 ⁹ Te eguọmwadia Osanobua nẹdẹ wa gha sọyẹnmwẹ Ẹdẹ Ikẹtin; sokpan, te avbe ọkaolotu ugamwẹ ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ Jesu wa gha mu ẹmwẹ Ẹdẹ Ikẹtin gogogo. Iran i kue ne ọmwa ru emwi rhọkpa vbe ẹdẹrriọ. Ọ wegbe sẹrriọ wẹẹ, ọmwa gha ya obọ khuẹn ọka ye unu, ra ọmwa na mu ọmwa egbe rran vbe Ẹdẹ Ikẹtin, iran ghi wẹẹ te ọmwa nii rra uhi. (Mak 2:23-27; 3:2-5) Sokpan ẹi re erriọ Osanobua wẹẹ ne Ẹdẹ Ikẹtin gha ye, ọni ẹre ọ si ẹre ne Jesu na gi emwa rẹn wẹẹ egbe emwi vberriọ ma deyọ.

10. Zẹvbe nọ rre ebe Matiu 12:9-12, de aro ne Jesu ya gha ghee Ẹdẹ Ikẹtin?

¹⁰ Jesu kevbe erhuanegbe ẹre ni ghaa re Ivbi e Ju wa gha lele uhi Ẹdẹ Ikẹtin, rhunmwuda, ototọ Uhi e Mosis ẹre iran ghaa ye. * Sokpan Jesu ma wa muẹn gogogo; irẹn keghi rhiẹre ma vbe ẹmwẹ ne unu kevbe uyinmwẹ ọghẹe wẹẹ, a gha sẹtin ru iyobọ ne ọmwa vbe Ẹdẹ Ikẹtin. Irẹn keghi kha wẹẹ: “Uhi ima ma kha wẹẹ ne a ghẹ ya ọmwa ọvbehe obọ vbe Ẹdẹ Ikẹtin.” (Tie Matiu 12:9-12.) Irẹn ma ghee ẹre wẹẹ, te ọmwa nọ ru iyobọ ne ọmwa ọvbehe vbe Ẹdẹ Ikẹtin rra uhi. Emwi ne Jesu ru rhiẹre ma wẹẹ, ọ rẹn evbọzẹe ne Osanobua na wẹẹ ne Ivbi Izrẹl gha lele uhi Ẹdẹ Ikẹtin. Rhunmwuda ne emwa ọghe Osanobua i na winna vbe Ẹdẹ Ikẹtin, ẹkpotọ ghi kie ne iran ya rhiegbe ye ugamwẹ ọghe Osanobua sayọ. Ẹgbẹe ne Jesu na waan, wa vbe gha loo ẹkpotọ na ya rhiegbe  ye ugamwẹ Osanobua sayọ. Vbọ ya ima kha vberriọ? E Baibol keghi kha wẹẹ: “Jesu kegha rrie Nazarẹt nọ re ẹvbo ne irẹn na wan, ọ ghi sẹ Ẹdẹ Ikẹtin, ọ kegha rrie ọgua ediọn [ra sinagọg]. Zẹ vbe nọ ka ru yi, ọ keghi mu ebe nọ tie ẹre.”—Luk 4:15-19.

11. De igiemwi esi ne Jesu rhie yotọ vbe nọ dekaan iwinna?

¹¹ Aro ne Osanobua ya ghee iwinna ẹre Josẹf wa vbe ya gha ghee ẹre, ọni ẹre ọ si ẹre ne ọ na maa Jesu iwinna ekabita. (Mat 13:55, 56) Ẹi mwẹ Jesu ma vbe bẹghe odẹ ne Josẹf ya gha winna, nọ mieke na kpemehe ne ẹgbẹe ọre. Ẹi khabe ne Jesu na tama erhuanegbe ẹre wẹẹ: “Ọ kere ne a gha ha osa ne nọ winna.” (Luk 10:7) Vbene ẹmwata, te Jesu wa wegbe obọ.

12. De ako ọghe Baibol eso ni ya ima rẹn wẹẹ te ọ khẹke na wegbe obọ?

¹² Ọmwa nọ wegbe obọ ẹre ukọ e Pọl vbe gha khin. Iwinna nọ wa mobọ ru ekpataki ne Pọl, ọre iwinna ikporhu iyẹn nọ maan. Ọrheyerriọ, e Pọl wa vbe gha mwẹ iwinna nọ ya gha gaga egbe. Etẹn ni ghaa rre Tẹsalonaika wa rẹn vbene Pọl ya gha “miẹn ẹsọn, asọn kevbe avan,” nẹ ghẹ mieke na khian ihẹ ne emwa ọvbehe. (2 Tẹs 3:8; Iwinna 20:34, 35) Ọ gha kẹ, iwinna owa ukpọn na bọ ẹre Pọl ghaa guan kaẹn vbe ẹghẹ nọ ya gha gu etẹn ni rre Tẹsalonaika guan. Vbe ẹghẹ ne Pọl ya gha rre Kọrinti, owa Akuila vbe Prisila ẹre ọ dia re, ọ na vbe “deba iran gha winna, rhunmwuda owa ukpọn ne a bọ ẹre [iran] ya rri evbare.” Ne Baibol na wẹẹ “asọn kevbe avan” ẹre Pọl ya gha winna, ọni ma rhiema wẹẹ, e Pọl ma zẹdẹ gha hẹwẹ. Ẹi re ẹghẹ hia ẹre irẹn ya gha ru iwinna owa ukpọn na bọ, vbe igiemwi, ọ ma gha winna vbe Ẹdẹ Ikẹtin. Ẹkpotọ keghi kie nẹẹn ya gha kporhu ma Ivbi e Ju vbe Ẹdẹ Ikẹtin.—Iwinna 13:14-16, 42-44; 16:13; 18:1-4.

13. De emwi ne ima miẹn ruẹ vbe igiemwi ọghe Pọl?

¹³ Igiemwi esi ẹre ukọ e Pọl wa rhie yotọ ne ima. Ọ wa gha ru iwinna nọ ya gha miẹn igho, sokpan ọ vbe gha hia nọ gha “kporhu iyẹn nọ maan [ọghe] Osanobua” vbe ẹghẹ hia. (Rom 15:16; 2 Kọr 11:23) Irẹn keghi vbe rhie igiọdu ne emwa, ne iran gha ya egbe taa irẹn. Rhunmwuda ọni, Akuila kevbe Prisila keghi deba e Pọl gha “winna ne Kristi Jesu.” (Rom 12:11; 16:3) E Pọl keghi rhie igiọdu ne etẹn ni rre Kọrinti, ne iran “tua obọ ye iwinna ne [iran] winna ne Nọyaẹnmwa.” (1 Kọr 15:58; 2 Kọr 9:8) E Jehova keghi vbe dia e Pọl ya gbẹn wẹẹ: “Ọmwa nọ ma hoo nọ winna, a ghẹ gi ẹre rri evbare.”—2 Tẹs 3:10.

14. De emwi ne Jesu ya ẹmwẹ nọ rre ebe Jọn 14:12 kha?

¹⁴ Iwinna nọ ghi ru ekpataki sẹ vbe ẹdẹ okiekie ne ima ye na, ọre iwinna ikporhu iyẹn nọ maan kevbe iwinna ọghe na ya emwa khian erhuanegbe Kristi. Uhiẹn Jesu khare wẹẹ, erhuanegbe irẹn gha ru iwinna nọ sẹ ọghe irẹn! (Tie Jọn 14:12.) Ọni ma rhiema wẹẹ, te erhuanegbe Jesu khian ru iwinna ọyunnuan nọ sẹ ọghe Jesu. Sokpan emwi nọ rhiema ọre wẹẹ, erhuanegbe Jesu gha kporhu vbe ehe ughughan ne Jesu ma kporhu sẹ, iran gha kporhu ma emwa nibun, iran gha vbe kporhu la ẹghẹ nọ taẹn.

15. De avbe inọta nọ khẹke ne ima nọ egbe ima re? Vbọzẹe?

¹⁵ U ghaa mwẹ iwinna ne u ru, ne u ya miẹn igho, nọ egbuẹ wẹẹ: ‘Emwa ni rre isiwinna mwẹ rẹn mwẹ ye ọmwa nọ wegbe obọ ra? Mẹ ru iwinna mwẹ ye ẹghẹ ra? I vbe ru iwinna mwẹ ẹse ra?’ Ọ ghaa re ‘ẹẹn’ ọre ewanniẹn ne u zẹ ye avbe inọta na, ọni rhiema wẹẹ, te ẹmwẹ ruẹ khian wa gha yẹẹ ọmwa ne u winna lele. Ẹi ghi vbe lọghọ ruẹ ne u ya kporhu ma emwa ni rre isiwinna ruẹ. Ọ gha de ọghe iwinna ikporhu, nọ egbuẹ wẹẹ: ‘Emwa rẹn mwẹ ye ọmwa nọ rhiegba ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ra?  Mẹ muegbe yotọ, I ke gha rrie ikporhu ra? Mẹ rherhe werriegbe mu otuẹ gie emwa ne I ka kporhu ma, ni mwẹ ẹkorhiẹnrhiẹnmwẹ ra? Mẹ mwẹ obọ vbe obẹlẹ ughughan ne ima ya kporhu ra?’ Ọ ghaa re ‘ẹẹn’ ọre ewanniẹn ne u zẹ ye avbe inọta na, ọni rhiema wẹẹ, te u khian gha sọyẹnmwẹ iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ọghuẹ.

16. De alughaẹn nọ rre aro ne Jesu kevbe avbe ukọ ọghẹe ya gha ghee ihẹwẹ kevbe aro ne emwa nibun ya ghee ẹre vbe ẹdẹnẹrẹ?

¹⁶ Vbe Jesu rre agbọn na, te ọ wa rẹn wẹẹ ọ khẹke ne irẹn vbe avbe ukọ ọghẹe zẹdia gha hẹwẹ. Vbọrhirhighayehẹ, emwa nibun ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ ọghe Jesu kevbe emwa nibun ni rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ, keghi yevbe okpia ọkpa ne Jesu ya zẹ erre. Okpia nii keghi tama egbe ẹre wẹẹ: “Si orhiọn koko, gha re, gha da, ne u gha zọmọ.” (Luk 12:19; 2 Tim 3:4) Iwinna irọkhegbe kevbe ihẹwẹ ẹre ọ wa mu okpia nii. Sokpan Jesu vbe erhuanegbe ẹre wa lughaẹn, iran ma gi iwinna irọkhegbe mu iran.

17. De vbene ima ya loo ẹghẹ ihẹwẹ kevbe ẹghẹ irriẹdẹ ọghe ima hẹ?

¹⁷ Ma wa lele igiemwi ọghe Jesu vbe ẹdẹnẹrẹ. Ma gha rhie ẹghẹ ihẹwẹ ọghe ima vbe iwinna, ẹi re irọkhegbe ọkpa ẹre ima wa loo ẹre yi, ma keghi vbe loo ẹghẹ nii ya yo ikporhu kevbe iko. Aro nọ ghaan ẹre ima ya ghee iwinna ikporhu kevbe iko na yo, ọni ẹre ọ si ẹre ne ima na hia vbe odẹ ke odẹ ne ima gha rhiegbe yọ. (Hib 10:24, 25) Uhiẹn vbe ima ghaa rre irriẹdẹ, ma keghi hia ne ima gha yo iko vbe ehe ne ima rhirhi gha ye, ma vbe loo ẹkpotọ nọ rhirhi kie ne ima ya kporhu ma emwa ne ima miẹn.—2 Tim 4:2.

18. De emwi ne Jesu Kristi ne Ọba mwa hoo ne ima gha ru?

¹⁸ Ẹko keghi sẹ ima ọyẹnmwẹ ne ima na rẹn wẹẹ, Jesu Kristi nọ re Ọba ọghomwa i gualọ emwi nọ bun gbe vbe obọ ima. Irẹn ẹre ọ vbe ru iyobọ ne ima ya rẹn aro nọ khẹke ne ima ya gha ghee iwinna kevbe ihẹwẹ! (Hib 4:15) Irẹn hoo ne ima gha hẹwẹ vbene ọ khẹke. Irẹn vbe hoo ne ima wegbe obọ, ne ima gha ru iwinna ne ima khian ya gha gbaroghe egbe ima kevbe ẹgbẹe ọghomwa, kevbe ne ima rhiegbe ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan. Vbe ako iruẹmwi nọ ghi lele ọna, ma gha ziro yan emwi ne Jesu ru, nọ ya fan ima hin eviẹn rre.