Eni Osanobua ọre Jehova. Evba yae kha ọre “Vbene Irẹn Wẹẹ Ne Emwi Gha Ye, Erriọ Ye.” E Jehova ọre Osa ne udazi, irẹn ẹre ọ yi emwi hia. Ọ mwẹ ẹtin nọ ya ru emwi ke emwi nọ hoo nọ ru.

Vbe urhuẹvbo e Hibru, ikpẹmwẹ enẹ ẹre a ya gbẹn eni Osanobua. Vbe urhu Ebo, ikpẹmwẹ na keghi re YHWH ra JHVH. Te ọ ghi rrie igba 7,000 ne eni Osanobua ladian vbe Baibol na ka wa ya urhuẹvbo e Hibru gbẹn. Vbe uhunmwu otagbọn hia, odẹ ughughan ẹre emwa ya gbẹn e Jehova. Odẹ ughughan ẹre emwa vbe ya tie eni na vbe urhuẹvbo ughughan.

▸ Uhunmwu Ebe 1, okhuẹn 15

Osanobua ẹre ọ yan e Baibol, sokpan emwa nagbọn ẹre ọ loo ro ya gbẹn ọnrẹn. Ọ yevbe na ghee ọmwa nọ yan isiwinna, nọ wẹẹ ne akọwe gu irẹn gbẹn ebe. Osanobua keghi ya orhiọn nọhuanrẹn dia emwa ni gbẹn e Baibol. Odẹ ughughan ẹre Osanobua ya ye orhiọn nọhuanrẹn dia iran. Ugbẹnso, umian ra iminna ọghe emwi ne iran khian gbẹnnẹ yotọ ẹre ọ mu ma iran.

▸ Uhunmwu Ebe 2, okhuẹn 5

Ena keghi re imamwaemwi nọ ya ima rẹn otọ e Baibol sayọ. Vbe igiemwi, ilele na nọ khare wẹẹ: “otu dan ọre ọ mu uyinmwẹ esi rhia” keghi maa ima re wẹẹ, emwa ne ima gu muobọ sẹtin ya ima khian emwa esi ra emwa dan. (1 Kọrinti 15:33) Nọ vbe kha wẹẹ: “emwi ne ọmwa kọe zẹẹ, ẹre ọ gha vbe rhọọ,” maa ima re wẹẹ, emwi ne ima rhirhi gha ru wa rre odaro khẹ ima, ẹi la egbe wii.—Galatia 6:7.

▸ Uhunmwu Ebe 2, okhuẹn 12

Ọna keghi re igiuhunmwu nọ ke obọ Osanobua rre. Ọ sẹtin yae rhan otọ emwamwa ọghẹe sayọ, ọ sẹtin gha re adia nọ dekaẹn uyinmwẹ ima, ọ sẹtin vbe gha re uhi, ibuohiẹn ra emwi nọ khian sunu vbe odaro. Ẹmwẹ akhasẹ nibun ni rre Baibol mwẹ amusẹ nẹ.

▸ Uhunmwu Ebe 2, okhuẹn 13

Jesu ẹre ọ yae mwẹ amusẹ ighẹ ẹmwẹ akhasẹ hia ni rre Baibol ni dekaẹn e Mẹzaia. Ghee ne ẹkpẹti “ Ẹmwẹ Akhasẹ Ni Dekaẹn E Mẹzaia.”

▸ Uhunmwu Ebe 2, okhuẹn 17, ftn.

Vbe Jehova yi agbọn na, ọ kegha re paradais. Te irẹn yi ẹre rhunmwuda emwa ne irẹn hoẹmwẹ ọnrẹn. Emwamwa nii ma he fi werriẹ. Vbe ne ẹi khian ghi kpẹẹ gbe, ọ gha wabọ emwi dan hin agbọn na rre, emwa rẹn ghi gha rrọọ vbe etẹbitẹ.

▸ Uhunmwu Ebe 3, okhuẹn 1

E Setan ọre odibo nokaro nọ sọtẹ daa Osanobua. Evba ya e Setan kha ọre “Ọgbodan.” Rhunmwuda nọ na zẹ e Jehova owẹ, ẹre a gu mu eni na nẹẹn. A vbe tie ẹre Esu. Evba yae kha ọre “Nọ Ta Ọmwa Ọtakhọ.” Evba gu he ẹre eni na ọre rhunmwuda ohoghe nọ ta vbekpae Osanobua kevbe nọ na mu emwa rẹrẹ.

▸ Uhunmwu Ebe 3, okhuẹn 4

E Jehova ghi yi avbe odibo nẹ, ọ wa kpẹẹ ẹsẹsẹmwẹse ọ ke do yi agbọn na. Ẹrinmwi ẹre iran ye. Ẹbo ọrhẹnrhẹn ẹre iran khin. (Daniẹl 7:10) Iran mwẹ eni kevbe akpa ughughan. Avbe odibo ni mwẹ ẹkoata kevbe imuegberriotọ i kue ne emwa gha ga iran. Ukpo ne iran na zẹ lughaẹn ne egbe, erriọ iwinna ne iran ru vbe ya lughaẹn. Eso ga vbe ẹkete ọghe Jehova, iran yo uhunmwu nẹẹn, avbe odibo vbe gbogba ga eguọmwadia Osanobua vbe uhunmwu otagbọn, Osanobua loo iran ya guọghọ emwa dan, iran vbe ru iyobọ ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan. (Psalm 34:7; Arhie Maan 14:6; 22:8, 9) Iran gha deba e Jesu khọn okuo Amagẹdọn vbe odaro.—Arhie Maan 16:14, 16; 19:14, 15.

▸ Uhunmwu Ebe 3, okhuẹn 5; Uhunmwu Ebe 10, okhuẹn 1

Emwi ke emwi ne ima mu roro ra ne ima ru, nọ gbodan ghee ahoo ọghe Jehova keghi re orukhọ. Osanobua keghi yi uhi ne ima, ọ na vbe rhie ilele ne ima, ne ima ghẹ mieke na gha mema ru orukhọ, rhunmwuda orukhọ keghi ya ima khian rree ne Osanobua. Vbe ẹghẹ omuhẹn, emwi hia ne Jehova yi kegha re nọ gbae, sokpan Adam vbe Ivi ghi sọtẹ daa Osanobua, iran na khian emwa ni ma gba. Iran na khian ọmaẹn, iran na vbe wulo. Rhunmwuda orukhọ ne ima re vbe ukhu vbe obọ Adam, te ima ghi vbe khian ọmaẹn, erriọ ima vbe ya wulo.

▸ Uhunmwu Ebe 3, okhuẹn 7; Uhunmwu Ebe 5, okhuẹn 3

Ọna keghi re okuo ne Osanobua khian ya wabọ e Setan kevbe emwi dan hia rua.

▸ Uhunmwu Ebe 3, okhuẹn 13; Uhunmwu Ebe 8, okhuẹn 18

Arriọba Osanobua ọre arriọba ne Jehova mu gbọọ vbe ẹrinmwi. Jesu Kristi ẹre ọ kha zẹvbe Ọba ọghe Arriọba nii. E Jehova gha loo Arriọba na ya wabọ emwi dan hin agbọn na rre. Arriọba na ẹre ọ khian kha yan agbọn na vbe etẹbitẹ.

▸ Uhunmwu Ebe 3, okhuẹn 14

Jesu ẹre Osanobua ka yi ọ ke yi emwi ọvbehe nikẹre. Te Jehova gie Jesu gha die agbọn nọ do wu ye orukhọ ọghe emwa hia. Jesu ghi wu nẹ, e Jehova na huẹn ọnrẹn kpaegbe. Nia, Jesu kha zẹvbe Ọba ọghe Arriọba Osanobua vbe ẹrinmwi.

▸ Uhunmwu Ebe 4, okhuẹn 2

E Baibol tae yotọ, ẹghẹ ne Mẹzaia khian ya rhiegbe ma. Ọna keghi re ufomwẹ ẹghẹ na tie ẹre uzọla 69, nọ suẹnrẹn vbe ukpo 455 B.C.E., ọ na sẹ ufomwẹ vbe ukpo 29 C.E.

De vbene ima ya rẹn hẹ wẹẹ 29 C.E. ẹre ọ sẹ ufomwẹ? Uzọla 69 na keghi suẹn vbe ukpo 455 B.C.E. Ọna keghi re ẹghẹ ne Nehimaia ya werriegbe suẹn gha bọ e Jerusalẹm. (Daniẹl 9:25; Nehimaia 2:1, 5-8) Ikpẹdẹ 7 ẹre ọ rre uzọla ọkpa, sokpan uzọla na guan kaẹn vbe ẹmwẹ akhasẹ na, i re uzọla ọghe ikpẹdẹ 7, ọ keghi re uzọla ọghe ukpo 7. Ọna keghi guaero ilele ọghe ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Nọmbas nọ khare wẹẹ, ‘ikpẹdẹ ọkpa ghi rhihe ukpo ọkpa.’ (Nọmbas 14:34; Ẹzikiẹl 4:6) Ọna rhiema wẹẹ, uzọla ọkpa mudia ye ukpo ihinrọn. A gha ghi roro ẹre kugbe, ọ do gha re ukpo 483 (69 x 7). A gha ke ukpo 455 B.C.E. ka 483, ọ ghi rrie ima gha rrie ukpo 29 C.E. Ukpo nii zẹẹ, ẹre Jesu dinmwiamẹ, ọ na vbe khian e Mẹzaia!—Luk 3:1, 2, 21, 22.

 Ẹmwẹ akhasẹ na, ye vbe guan kaẹn uzọla ọvbehe, nọ vbe re ukpo ihinrọn. Vbuwe ẹghẹ na, a keghi gbe Mẹzaia rua vbe ukpo 33 C.E. Vbe omuhẹn ọghe ukpo 36 C.E., a keghi suẹn gha kporhu iyẹn nọ maan ọghe Arriọba ma agbẹnvbo hia, ẹi re Ivbi e Ju ọkpa, ẹre a ghi gha kpe ẹre ma.—Daniẹl 9:24-27.

▸ Uhunmwu Ebe 4, okhuẹn 7

E Baibol maa ima re wẹẹ, e Jehova ọre Ayi ọghe emwi hia kevbe wẹẹ, Jesu ẹre ọ ka yi ọ ke yi emwi nikẹre. (Kọlose 1:15, 16) Jesu i re Osa Ne Udazi. Ẹghẹ ọkpa i rrọọ ne Jesu ya kha wẹẹ, ọkpa ẹre irẹn vbe Osanobua khin. Vbene ẹmwata, irẹn keghi kha wẹẹ: “Evbavba kpọlọ sẹ mwẹ.” (Jọn 14:28; 1 Kọrinti 15:28) Sokpan, ugamwẹ eso maa emwa re wẹẹ, Osa eha ẹre ọ rre uwu ọkpa: Osa ne Erha, Osa ne Ọmọ kevbe orhiọn nọhuanrẹn. Imamwaemwi na i rre uwu e Baibol. Imamwaemwi ọghe ohoghe ẹre nọ.

Orhiọn nọhuanrẹn keghi re ẹtin ne Osanobua loo, ọni ọre ẹtin ọghẹe ne ai zaromiẹn nọ ya mu ẹmwẹ ọnrẹn sẹ. Ẹi mwẹ akpa ọghe ọmwa nagbọn. Vbe igiemwi, Ivbiotu e Kristi ọghe orre nokaro keghi “wa vuọn ne orhiọn nọhuanrẹn.” E Jehova tae yotọ wẹẹ: “I gha hihiẹ orhiọn mwẹ yan emwa hia.”—Iwinna 2:1-4, 17.

▸ Uhunmwu Ebe 4, okhuẹn 12; Uhunmwu Ebe 15, okhuẹn 17

Vbọzẹe ne Ivbiotu e Kristi ọghe ata i na loo ugbugbe vbe ugamwẹ ọghe Osanobua?

1. Ọ kpẹre ne ugamwẹ ohoghe ke loo ugbugbe. Vbe ẹghẹ nẹdẹ, emwa igẹbọ ghaa loo ẹre ye ugamwẹ evbayi kevbe idugie alama oghẹ. Vbe ọwara ukpo 300 vbe iyeke Jesu ghi wu nẹ, Ivbiotu e Kristi ma zẹdẹ gha loo ugbugbe vbe ugamwẹ. Ọ wa ye kpẹẹ, a te miẹn wẹẹ, Ọgbaisi e Rome ighẹ Constatine do ya ugbugbe khian ama na ghi ya rẹn Ivbiotu e Kristi. Te irẹn ru ọna nọ mieke na ya ugamwẹ Ivbiotu e Kristi vẹwae. Sokpan, odẹ ọkpa i rrọọ ne ugbugbe ya ginna e Jesu Kristi. Ebe na tie ẹre New Catholic Encyclopedia khare wẹẹ: “Emwa ghaa loo ugbugbe ọ te sẹ ẹghẹ Ivbiotu e Kristi kevbe wẹẹ, emwa ne ẹi re Ivbiotu e Kristi vbe loo ẹre.”

2.   Jesu ma wu ye uhunmwu ugbugbe. Evba yae kha ighẹ ẹmwẹ e Grik na ke zedu “ugbugbe” ladian keghi re “erhan nọ mudia ọgbara” ra “igẹdu.” The Companion Bible keghi kha wẹẹ: “Emwi rhọkpa i rre abọ ọghe Baibol na ya urhuẹvbo e Grik gbẹn [New Testament] nọ zẹdẹ khọ ugbugbe.” Erhan nọ mudia ọgbara ẹre Jesu wu yi.

3. E Jehova ma hoo ne ima gha loo amazẹ ra ama ọghe emwi rhọkpa vbe ugamwẹ.—Ẹksodọs 20:4, 5; 1 Kọrinti 10:14.

▸ Uhunmwu Ebe 5, okhuẹn 12

Jesu keghi tama erhuanegbe ẹre ne iran gha do Ugie Ayere ọghe uwu irẹn. Ukpo ukpo vbe Nisan 14 ẹre iran ya do Ugie Ayere na, ẹdẹ ne ẹdẹrriọ ẹre Ivbi Izrẹl vbe ya gha do Ugie Alagberra. Ebrẹd vbe ayọn ni mudia ye egbe kevbe esagiẹn ọghe Jesu, ẹre a mu lẹga vbe Ugie Ayere ọghe uwu e Kristi. Iran ni khian gu e Jesu kha zẹvbe ọba vbe ẹrinmwi ẹre ọ re vbe ebrẹd, iran ẹre ọ vbe da vbe ayọn. Iran ni mwẹ ayayẹro ọghe arrọọ etẹbitẹ vbe uhunmwu otagbọn na, wa vbe rrie Ugie Ayere Ọghe Uwu E Kristi, sokpan iran i re vbe ebrẹd, iran i vbe da vbe ayọn.

▸ Uhunmwu Ebe 5, okhuẹn 21

Vbe New World Translation na ya urhuẹvbo Ebo gbẹn, a keghi loo ẹmwẹ na “soul” (evbọ rrọọ) ya gie (1) ọmwa, (2) aranmwẹ, ra (3) arrọọ ọghe ọmwa kevbe ọghe aranmwẹ. Ghee igiemwi eso:

• Ọmwa. “Vbe ẹghẹ e Noa . . . ibozẹghẹ emwa, nọ re evbọ rrọọ erẹnrẹn ẹre ọ miẹn fan vbe okpamẹ nii.” (1 Pita 3:20, NW ) Odẹ na ya loo “evbọ rrọọ” vbe ako na keghi dekaẹn emwa nagbọn—Noa, amwẹ ọnrẹn, ivbi ẹre eha nikpia kevbe amwẹ iran.

•  Aranmwẹ. “Osanobua keghi kha wẹẹ: ‘Gi evbayi ughughan vuọn uwu okun [“evbọ rrọọ,” footnote] kevbe ne ahianmwẹ vbe vuọn iso.’ Osanobua na vbe kha wẹẹ, ‘Gi emwi irri ughughan gha rre otọ nọ kae, kevbe aranmwẹ ughughan nekhua kevbe ne giẹrẹ’. Ọ kegha yerriọ.”—Gẹnẹsis 1:20, 24, NW.

• Arrọọ ọghe ọmwa ra ọghe aranmwẹ. E Jehova keghi tama e Mosis wẹẹ, “Iran hia ni te hoo ne iran do ruẹ izigha [“miẹn ruẹ uhunmwu,” footnote], wulo nẹ.” (Ẹksodọs 4:19, NW ) Vbe Jesu rre agbọn, ọ keghi kha wẹẹ: “Mẹ ọre ọsuohuan nọ maan, ọsuohuan nọ maan mu egbe nọ ya ye uhunmwu [ra evbọ rrọọ] ye ẹmwẹ avbe ohuan.”—Jọn 10:11.

  Yevbesọni, ọmwa gha ya “evbọ rrọọ” ọghẹe hia ru emwi, ọ rhiema wẹẹ, ekhọe hia kevbe ẹtin ẹnrẹn hia ẹre ọ ya ru emwi nii. (Matiu 22:37; Diuteronomi 6:5) Alughaẹn ne egbe i rrọọ ne ọmwa nọ wu, ikun orinmwi kevbe evbọ rrọọ nọ wu. Ọkpa ẹre ehia khin.—Nọmbas 6:6; Itan 23:2; Aizaia 56:11; Hagai 2:13.

▸ Uhunmwu Ebe 6, okhuẹn 5; Uhunmwu Ebe 15, okhuẹn 17

“Orhiọn” ne Ebo tie ẹre “spirit” keghi re na ke urhuẹvbo e Hibru kevbe Grik zedu ẹre ladian. Emwi ughughan ẹre ọ demu vbe New World Translation na ya urhuẹvbo Ebo gbẹn. Ehia keghi dekaẹn emwi ne ai bẹghe vbe na ghee ẹhoho ra uhiọnrọnmwẹ ọghe emwa nagbọn kevbe aranmwẹ. A vbe loo ẹre ginna emwa orhiọn kevbe orhiọn nọhuanrẹn nọ re ẹtin ne Osanobua loo. E Baibol ma maa ima re wẹẹ, ọmwa gha wu, ọ mwẹ emwi ne ẹi wu vbuwe egbe ẹre, nọ kpa gha rrie ehe ọvbehe.—Ẹksodọs 35:21; Psalm 104:29; Matiu 12:43; Luk 11:13.

▸ Uhunmwu Ebe 6, okhuẹn 5; Uhunmwu Ebe 15, okhuẹn 17

Gẹhẹnna ẹre a ghaa tie iya nọ sikẹ Jerusalẹm. Iya nii, ẹre emwa na gha giẹn iku kevbe emwi ke emwi ne ẹi ghi gia loo. Osẹ i rrọọ nọ rhiẹre ma wẹẹ, a ghaa filo emwa ra aranmwẹ ni ma he wulo ye uwu iya nii, ne erhẹn oziya na gha giẹn ke asọn ke avan. Nọnaghiyerriọ, Gẹhẹnna ma mudia ye ihe ehe ne ai zaromiẹn, na khian na rri emwa ni wulo nẹ oya ọghe ọhanabe ra ehe ne iran khian na gha giẹn vbe etẹbitẹ. Ọfuan ọghe etẹbitẹ ẹre Gẹhẹnna mudia yi. Nọnaghiyerriọ, vbe Jesu wẹẹ emwa eso gha ye Gẹhẹnna, emwi nọ yae kha ọre wẹẹ, emwa vberriọ i mwẹ ayayẹro ọghe arrọọ etẹbitẹ.—Matiu 5:22; 10:28.

▸ Uhunmwu Ebe 7, okhuẹn 20

Ọna ọre erhunmwu ne Jesu naẹn vbe ọ maa erhuanegbe ẹre vbene a ya na erhunmwu hẹ. “The Lord’s Prayer” ẹre a tie ẹre vbe urhuẹvbo Ebo. Emwi eso ne Jesu wẹẹ ne ima gha nọ vbe erhunmwu ẹre a gbẹnnẹ ye ototọ mwa:

• “Gia ya ọghọ ne eni ruẹ nọhuanrẹn”

  Ma keghi na erhunmwu ne Jehova kpe eni ẹnrẹn huan rhunmwuda te Esu kevbe emwa nagbọn sa ọrho ye eni Osanobua. E Jehova gha gele kpe eni ẹnrẹn huan, ne emwa orhiọn kevbe emwa nagbọn hia mieke na gha rhie ọghọ nọ khẹke nẹẹn.

• “Gi Arriọba ruẹ rre”

  Ma keghi na erhunmwu ne Arriọba Osanobua do guọghọ agbọn dan ne Esu kha yan. Ma vbe nọ vbe erhunmwu ne Osanobua do gha kha yan agbọn na kevbe nọ do ya otagbọn na khian e paradais.

• “Gia gha ru iho ruẹ vbe agbọn”

  Ma vbe na erhunmwu ne Osanobua mu emwamwa ọghẹe nọ dekaẹn agbọn na sẹ, ne emwa ni gbae gha rre Paradais vbe etẹbitẹ. Ọna ọre ahoo ọghe Jehova vbe ọ yi emwa nagbọn.

▸ Uhunmwu Ebe 8, okhuẹn 2

E Jehova keghi kpemehe adẹwerriegbe nọ ya fan ima hin ẹtin orukhọ kevbe uwu rre. Izọese adẹwerriegbe na, ẹre emwa nagbọn wa gha gualọ zẹẹ, na ya dẹ arrọọ nọ gbae ne Adam mu fua werriegbe kevbe ne emwa nagbọn mieke na sẹtin dọlegbe do gha re ọsie Jehova. Ọna ẹre ọ zẹe ne Osanobua na gie Jesu gha die agbọn, nọ do wu ne emwa orukhọ hia. Izọese adẹwerriegbe ọghe Jesu ẹre ọ ghi zẹe ighẹ ima hia mwẹ ayayẹro ọghe arrọọ nọ gbae vbe etẹbitẹ.

▸ Uhunmwu Ebe 8, okhuẹn 21; Uhunmwu Ebe 9, okhuẹn 13

Ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Daniẹl uhunmwu ẹnrẹn 4 ẹre ọ ya ima rẹn wẹẹ, Osanobua gha mu Arriọba ọghẹe gbọọ vbe ukpo 1914.

Nene ẹmwẹ akhasẹ: E Jehova keghi gi e Nẹbukadneza miẹn emwi nọ khian sunu vbe odaro vbe imina. Vbe imina nii, ọ keghi miẹn okpe erhan na tọn gbe otọ. Utunkunmwu erhan nọ ghi kẹ, keghi re na ya ọgiọrọ ematọn kevbe oze gba lẹga ne ẹi ghẹ mieke na dọlegbe họọn. Sokpan, “igba ihinrọn” gha ghi gberra nẹ, okpe erhan nii ghi werriegbe suẹn gha họọn.—Daniẹl 4:1, 10-16, NW.

Vbene ẹmwẹ akhasẹ na ya kaẹn ima hẹ: Okpe erhan nii keghi mudia ye ọdakha ọghe Osanobua. Ọwara ukpo nibun ẹre Jehova ya loo ọba ughughan vbe Jerusalẹm ya kha yan Ivbi Izrẹl. (1 Krọnikol 29:23) Sokpan, avbe ọba nii keghi sọtẹ daa Osanobua, rhunmwuda ọni, arriọba ọghe iran keghi sẹ ufomwẹ. Ukpo 607 B.C.E. ẹre ivbiyokuo e Babilọn guọghọ e Jerusalẹm. Ukpo nii ẹre “igba ihinrọn” suẹnrẹn. (2 Ọba 25:1, 8-10; Ẹzikiẹl 21:25-27) Vbe Jesu khare wẹẹ, “e Jerusalẹm gha khian ne agbẹnvbo rhilo ginna otọ, a te miẹn wẹẹ ọ sẹ ẹghẹ na buru,” “igba ihinrọn” ẹre ọ ghaa guan kaẹn. (Luk 21:24, NW ) Ọni rhiema wẹẹ, “igba ihinrọn” na ma sẹ ufomwẹ vbe Jesu ye rre agbọn. E Jehova keghi ru  eyan wẹẹ, irẹn gha zẹ ọmwa ye ukpo Ọba vbe ẹghẹ ne “igba ihinrọn” khian ya sẹ ufomwẹ. E Jesu ọre ọmwa ne Jehova zẹ ye ukpo Ọba. Vbe ototọ Arriọba ọghẹe, eguọmwadia Osanobua gha miẹn afiangbe ọghe etẹbitẹ.—Luk 1:30-33.

Vbene “igba ihinrọn” taan sẹ hẹ: Ukpo 2,520 ẹre “igba ihinrọn” na guan kaẹn sin ya vbe otọ. A gha ke 607 B.C.E. ka ukpo 2,520, ọ ghi wa rrie ima gha rrie ukpo 1914. Ukpo 1914 ẹre Jehova ghi ma e Jesu Ọba vbe ẹrinmwi.

Vbe ima ya rẹn hẹ wẹẹ, ukpo 2,520 ẹre “igba ihinrọn” ya vbe otọ? E Baibol khare wẹẹ, igba eha vbe ukhiọnmwẹ ọre ikpẹdẹ 1,260. (Arhie Maan 12:6, 14) Igba eha vbe ukhiọnmwẹ vbe ihe eva, ọre “igba ihinrọn.” A gha ghi roro ẹre kugbe, “igba ihinrọn” ghi do gha re ikpẹdẹ 2,520. Ikpẹdẹ 2,520 na guan kaẹn vbe akhasẹ na i re ikpẹdẹ kẹkan, ukpo 2,520 ẹre ọ mudia yi. Ọna keghi guaero ilele ọghe ẹmwẹ akhasẹ nọ khare wẹẹ, ‘ikpẹdẹ ọkpa ghi rhihe ukpo ọkpa.’—Nọmbas 14:34; Ẹzikiẹl 4:6.

▸ Uhunmwu Ebe 8, okhuẹn 23

E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, e Maikẹl ọkpa ẹre a tie ẹre “olotu” ọghe avbe odibosa.—Daniẹl 12:1; Jud 9.

E Maikẹl ọre Ọkaolotu ọghe ivbiyokuo Osanobua vbe ẹrinmwi. Ivbiyokuo na, ọre avbe odibosa ni ya ẹkoata ga Osanobua. Ebe Arhie Maan 12:7 khare wẹẹ: “Maikẹl kẹ kevbe avbe odibosa kegha gu ugbogiorinmwi nii khọn, irẹn keghi viọ avbe odibo ẹre ba egbe, ọ na vbe gha gbinna.” Ebe Arhie Maan gi ima rẹn wẹẹ, Jesu ọre Ọkaokuo ọghe ivbiyokuo Osanobua. Ọna rhiema wẹẹ, e Maikẹl ọre eni ọvbehe na tie Jesu.—Arhie Maan 19:14-16.

▸ Uhunmwu Ebe 9, okhuẹn 4

Ọna ọre ẹghẹ ne emwi ọyunnuan ughughan khian ya gha sunu vbe uhunmwu otagbọn, vbe ọ ghaa bu ẹghẹ ne Arriọba Osanobua khian ya fuẹn agbọn Esu rua. Ifiẹmwẹ eso ọvbehe vbe rre Baibol na vbe loo ginna ẹghẹ okiekie ẹdẹ, vbe na ghee, “ufomwẹ agbọn” kevbe “urremwẹ Ovbi ọmwa.” (Matiu 24:3, 27, 37) Ẹghẹ ne Osanobua ya mu Arriọba ọghẹe gbọọ vbe ẹrinmwi vbe ukpo 1914, ẹre okiekie ẹdẹ ya suẹn. Ọ gha sẹ ufomwẹ vbe ẹghẹ ne agbọn Esu khian ya guọghua vbe okuo Amagẹdọn.—2 Timoti 3:1; 2 Pita 3:3.

▸ Uhunmwu Ebe 9, okhuẹn 5

Osanobua gha huẹn ọmwa nọ wu nẹ kpaegbe gha die agbọn, ọni ọre arhiọkpaegbe. Arhiọkpaegbe ihinrin ẹre Baibol guan kaẹn. Ẹlaija, Ẹlaisia, Jesu, Pita kevbe Pọl huẹn emwa ni wulo kpaegbe. Ẹtin Osanobua ẹre iran ya huẹn emwa ni wulo nẹ kpaegbe. E Jehova yan rẹn nẹ wẹẹ, irẹn gha huẹn emwa ni mwẹ imudiase kevbe ne ẹi mwẹ imudiase kpaegbe gha die agbọn. (Iwinna 24:15) E Baibol vbe gi ima rẹn wẹẹ, emwa eso gha rhiọ kpaegbe gha rrie ẹrinmwi. Iran na, ọre emwa ne Osanobua hannọ zẹ. Iran gha wu, Osanobua ghi huẹn iran kpaegbe gha rrie ẹrinmwi, ne iran ya deba e Jesu gha kha vbe ẹrinmwi.—Jọn 5:28, 29; 11:25; Filipai 3:11; Arhie Maan 20:5, 6.

▸ Uhunmwu Ebe 9, okhuẹn 13

Emwa ni mwẹ obọ vbe uyinmwẹ vbenian keghi hia ne iran gha gu avbe orhiọn dan guan vbene eso na yo ọghe ọbo edunna ra ọbo iro. Emwa ni gu orhiọn dan muobọ yayi wẹẹ, ọmwa gha wu, orhiọn rẹn i wu, orhiọn rẹn nii ghi do kakabọ gha mwẹ ẹtin. Avbe ugbogiorinmwi keghi ya emwa sọtẹ daa Osanobua. Odẹ ughughan ẹre emwa ya gu orhiọn dan muobọ: eso tie orhọnmwẹ, eso miẹn aro,  eso mwẹ obọ vbe imamase, eso mwẹ obọ vbe uyinmwẹ azẹn, eso mu idandan, eso vbe rre otu dan ughughan ne avbe orhiọn dan na mwẹ obọ. Ebe eso ne emwa tie, orhọnmwẹ ne iran tie, ikueta kevbe efoto ne iran ghee ya sẹ egbe ihuan ne iran kpee keghi ya iran roro ẹre wẹẹ, avbe orhiọn dan na gu muobọ i rhie ikuanegbe ne ọmwa. Iran keghi ghee ẹre zẹvbe evba ya sọyẹnmwẹ egbe. Ilele nibun ni dekaẹn irorinmwi keghi re odẹ ọkpa ne emwa ya gu orhiọn dan muobọ. Usun ilele na keghi re ne emwa na sisara ne orinmwi, ugie ayere ọghe emwa ni wulo nẹ, ilele ne ikhuo ni dẹgbẹe lele vbe arowa iran gha wu, okpovbiẹ kevbe izọese ni dekaẹn irorinmwi. Emwa eso keghi loo ikpẹ ukhunmwu ni wegbe vbe iran ghaa hoo ne ẹtin orhiọn dan gha zẹ iran.—Galatia 5:20; Arhie Maan 21:8.

▸ Uhunmwu Ebe 10, okhuẹn 10; Uhunmwu Ebe 16, okhuẹn 4

E Jehova ọre Osa Ne Udazi, irẹn ẹre ọ yi emwi hia. (Arhie Maan 15:3) Ọna rhiema wẹẹ, irẹn ẹre ọ yan emwi hia, irẹn ẹre ọ vbe mwẹ ọdakha yan emwi hia nọ yi. (Psalm 24:1; Aizaia 40:21-23; Arhie Maan 4:11) Ọ vbe yi uhi ye emwi hia fẹẹrẹ nọ yi. Ọ mwẹ asẹ na ya zẹ emwa ọvbehe ye ukpo ọdakha. Ma ghaa họn ẹmwẹ ne Osanobua rhunmwuda ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ daa re, te ima ye ọdakha ọghẹe ike.—1 Krọnikol 29:11.

▸ Uhunmwu Ebe 11, okhuẹn 10

Ọmwa nọ kpannọ ẹko keghi re ọmwa nọ mema ru emwi ke emwi nọ ya gbe ọmọ nọ rre uwu ẹko rua. Sokpan deghẹ ọmọ nọ rre uwu ẹko na wu rhunmwuda odekun ra rhunmwuda emwi eso nọ ya egbe kaan egbe ne ọmwa rhọkpa ma si, ẹi re ta kpannọ rẹn. Ẹdẹ ne okhuo wa suẹn gha hanmwa, ẹre ọmọ nii ya khian ọmwa nọ mwẹ arrọọ ọghe obọ re, agharhemiẹn wẹẹ ọ rre uwu egbe iyẹe.

▸ Uhunmwu Ebe 13, okhuẹn 5

Ọna keghi re odẹ ọkpa ne avbe ọbo ebo ya gbaroghe emwa ni khuọnmwi. Iran sẹtin si esagiẹn ye ọmwa egbe, ọ sẹtin vbe gha re ọkpa vbuwe abọ enẹ ọghe esagiẹn nọ re plasma, red blood cells, white blood cells kevbe platelets. Iran sẹtin ke egbe ọmwa ọvbehe si esagiẹn ye ọmwa egbe, ọ sẹtin vbe gha re esagiẹn nọ rre aza.

▸ Uhunmwu Ebe 13, okhuẹn 13

Vbe Baibol, “adia” lughaẹn ne oya ne ọmwa re vbe ọ gha ru emwi dan. Adia keghi re ibude, imamwaemwi kevbe ne a na gbe ọmwa hin ọkhọ rre. E Jehova ghaa rhie adia ne ọmwa, ẹi ya ohu ru ẹre, ẹi vbe ru ẹre gberra egbe. (Itan 4:1, 2) E Jehova keghi rhie igiemwi esi yotọ ne evbibiẹ emọ, nọ gha ru iyobọ ne iran ya rhie adia nọ khẹke ne ivbi iran. Odẹ ne Jehova ya rhie adia ne ọmwa ẹre ọ ru iyobọ ne ọmwa ya ya ekhọe hia miẹn ọnrẹn yi. (Itan 12:1) E Jehova hoẹmwẹ emwa rẹn, ọni ẹre ọ si ẹre nọ na rhie adia ne iran. E Jehova keghi ru iyobọ ne emwa rẹn ya fi iziro nọ ma gba werriẹ, ne iran mieke na sẹtin gha ru emwi nọ yẹẹ irẹn. Ọ khẹke ne adia ne evbibiẹ emọ rhie ne ivbi iran ru iyobọ ne iran ya rẹn evbọzẹe nọ na khẹke ne iran gha họn ẹmwẹ, evbọzẹe nọ na khẹke ne iran hoẹmwẹ e Jehova, evbọzẹe nọ na khẹke ne iran gha tie Baibol kevbe evbọzẹe nọ na khẹke ne iran gha ya ilele ni rre Baibol ru emwi.

▸ Uhunmwu Ebe 14, okhuẹn 13

Iran ọre avbe orhiọn dan ne ai bẹghe. Iran mwẹ ẹtin sẹ emwa nagbọn. Odibo dan ẹre iran khin. Iran keghi ya egbe iran khian eghian Osanobua vbe iran sọtẹ daa re. (Gẹnẹsis 6:2; Jud 6) Iran keghi deba Esu sọtẹ dae Jehova.—Diuteronomi 32:17; Luk 8:30; Iwinna 16:16; Jems 2:19.

▸ Uhunmwu Ebe 16, okhuẹn 4