1. De vbe nọ vẹwae sẹ hẹ ighẹ iyayi nọ dekaan ẹbo kevbe oro azẹn?

EBE na tiẹre African Traditional Religion keghi kha wẹẹ: “Vbe otọ Africa, esa i rrọọ na gha kha wẹẹ azẹn i rrọọ rhunmwuda, te emwa hia wa yayi wẹẹ azẹn gele rrọọ.” Emwa ni rri egie ebe, iran ni ma ye owebe, avbe okaolotu ọghe ugamwẹ Ivbi Emọle kevbe ọghe Ivbiotu e Kristi ẹre ọ mwẹ iyayi na.

2. De emwi ne emwa nibun yayi nọ dekaan ehe ne ẹtin nẹi re ọghe abọ ke rre?

² Emwa nibun wa yayi vbe Africa wẹẹ, ọ mwẹ ẹtin nẹi re ọghe abọ nọ loo vbe otọ Africa. Iran vbe kha wẹẹ, Osanobua ẹre ọ dia ẹtin na, emwa orhiọn kevbe avbe erha odede loo ẹtin na kevbe wẹẹ emwa eso ni vbe rẹn vbe na loo ẹtin na hẹ keghi loo ẹre ya ru emwi esi ra emwi dan.

3. De emwi ne emwa yayi wẹẹ emwa ye ẹbo dan ru?

³ Iran ni ya ẹtin na ru emwi dan, keghi ru ẹbo ne iran ya gu eghian kpigho. Emwa vbe yayi wẹẹ, emwa vberriọ mwẹ ẹbo na ya gie aranmwẹ eso vbe na ghee ẹguẹn, ahianmwẹ, ikian kevbe ologbo ya gha kpokpo emwa. Emwa nibun wa vbe yayi wẹẹ, emwa ni ru ẹbo dan vberriọ sẹtin ya ikhuo eso khian agan, iran sẹtin si okhọn, emianmwẹ, kevbe uwu.

4. De iyayi ne emwa nibun mwẹ vbekpa avbe azẹn? De emwi eso ne emwa ni ka gha re azẹn ye unu iran taa?

⁴ Emwi ọvbehe nọ vbe khọ ẹbo dan na ru ọre oro azẹn. Emwa yayi wẹẹ, te avbe azẹn kpa sẹ egbe iran rae vbe asọn, iran ghi tin gha rrie oro ya gu iho iran do iko, evba nii ẹre iran na si uma ya gbele emwa re. Emwi ne avbe azẹn taa vbe iran ghaa kaa ẹre ọ ya emwa yayi wẹẹ, te avba azẹn gele kpa sẹ egbe iran rae vbe asọn. Vbe igiemwi, ebe iyẹn ọkpa vbe otọ Africa keghi mu iyẹn ọghe ibiẹka ikhuo eha ni ka gha tin azẹn. Vbe iran kaa, iran keghi kha wẹẹ: “Ime ẹre ọ si odekun ọghe imọto nọ gbele orhunmwu 150.” “I gbele emọ isẹn, esagiẹn iran ẹre I wọn.” “I gbele igbama ikpia eha ni ka zẹ mwẹ ọse rhunmwunda iran yangbe mwẹ.”

5. De vbene emwa ya loo ẹbo na ya khẹ ye egbe hẹ?

⁵ Ẹbo ọvbehe ne emwa ru keghi re ne iran ya khẹ ye egbe ne emwi dan ghẹ sunu daa  iran. Emwa ni ru egbe ẹbo vbenia keghi loo oroka kevbe emwiobọ na ye ẹbo kpe. Iran wọn ukhunmwu ẹbo, iran yae woo, iran vbe vin ọnrẹn ye egbe. Iran keghi viọ ẹbo ye ehe ughughan vbe owa iran. Iran vbe yayi wẹẹ avbe akpalode na gbẹnnẹ ẹmwẹ eso ọghe Koran kevbe Baibol yi gha vbe sẹtin gbogba ga iran.

6. De emwi ne Setan kevbe avbe ugbogiorinmwi ru vbe ẹghẹ nọ gberra? Vbe iran gele mwẹ ẹtin sẹ hẹ?

⁶ E Setan kevbe avbe ugbogiorinmwi keghi re eghian dan ni zẹ emwa nagbọn kpokpo. Iran mwẹ ẹtin na ya loo emwa vbe na ghee itakhuẹn; iran sẹtin fi ekhọe kevbe arrọọ ọghe emwa werriẹ. Vbe ẹghẹ nẹdẹ, iran kue la uwu emwa nagbọn kevbe aranmwẹ. (Matiu 12:43-45) Iran gele mwẹ ẹtin sokpan ọ mwẹ eke ne ẹtin iran sẹ.

7. De emwi ne Setan hoo ne ima yayi? Ru igiemwi yọ?

⁷ E Setan ọre ọmwa erẹrẹ nọ ghi sẹ. Ọ keghi ya emwa roro ẹre wẹẹ, ai miẹn emwi ne irẹn i sẹtin ru. Vbe igiemwi: Vbe okuo ne iran da khọn vbe ẹvbo ọkpa vbe otọ Africa, ivbiyokuo kegha ye owogho gbe orrirri ku eghian ne iran gu khọn. Vbene iran te suẹn gha gbinna, iran ghi ka kpee rrẹkọdi nọ la ladian vbene a miẹn wẹẹ te ivbiyokuo filo osisi. Iran kegha hoo ne eghian iran gha roro wẹẹ, ivbiyokuo nibun kevbe ni mwẹ emadogua na ya khọn okuo nibun ẹre ọ gu iran khọn. Odẹ vberriọ ẹre Setan ya ye emwa roro ẹre wẹẹ, ẹtin irẹn i mwẹ okhiẹ oha. Ọna ẹre ọ si ẹre ne emwa na mu ohan rẹn nọ ghi ye iran gae ne iran gha te ya gha ga e Jehova. Nia, gima ziro yan ohoghe eha ne Setan hoo ne emwa yayi.

8. De ohoghe ọkpa ne Setan taa khian?

⁸ Ohoghe ọkpa ne Setan taa khian ọre wẹẹ: Emwi dan i wa gheghe sunu. Deghẹ a ma wa bẹghe ọmwa nọ rue nene emwi, a ghi rẹn wẹẹ ẹi re ọghe abọ. Vbe igiemwi, gia kha wẹẹ, ọmọ khuọnmwi evbirraro (malaria) sokpan ọ ma fe. Iyẹe sẹtin rẹn wẹẹ, emianmwẹ ne imuẹ mu khian ẹre evbirraro khin. Ọ sẹtin vbe yayi wẹẹ, azẹn ẹre ọ gie imuẹ rre do rri ovbiẹre.

9. De vbene Baibol ya rhiẹre ma hẹ wẹẹ ẹi re Setan ọ si ọlọghọmwa hia?

⁹ Agharhemiẹn wẹẹ e Setan si ọlọghọmwa eso, ẹi mwẹ ẹtin na ya si ọlọghọmwa hia. E Baibol keghi kha wẹẹ: ‘Ẹi re iran ni rhulẹ sẹ ẹre ọ mu okaro vbe ulẹ, ẹi vbe re iran ni din sẹ ẹre ọ khọn miotọ vbe okuo. Avbe umẹwaẹn i mobọ sẹtin khuan okhuan ọghe unu iran, emwa ni fuẹro i mobọ vbe sẹtin fe, emwa ni guẹ sẹ i mobọ miẹn adogbannọ, rhunmwuda, evba ma roro a ma kọ keghi dekun emwa hia.’ (Asan Ibo 9:11) A sẹtin miẹn wẹẹ, orhiọnkpa nọ rhulẹ sẹ emwa nikẹre vbe ulẹ osuan ma ghi ladian vbe okaro. ‘Evba ma roro a ma kọ’ sẹtin dekun ẹnrẹn. Ughaghe te ọ rrua owẹ, ọ sẹtin gha re emianmwẹ ra inia rẹn ẹre ọ sikuẹn. Ena sẹtin sunu ne ọmwa rhọkpa. Ẹi re Setan ra azẹn ẹre ọ si ena hia; erriọ agbọn ye.

10. De ohoghe ne emwa taa vbekpae avbe azẹn? Vbe ima ya rẹn hẹ wẹẹ ohoghe gele nọ?

¹⁰ Ohoghe nogieva ne Setan taa khian ọre wẹẹ: Avbe azẹn kpa sẹ egbe iran rae vbe asọn, iran ghi tin gha rrie oro ya gu iho iran do iko, evba nii ẹre iran na si uma ya gbele emwa re. Inọta nọ khẹke nu nọ egbuẹ ọre wẹẹ: ‘Deghẹ avbe azẹn gele ru vberriọ, de emwi nọ ghi kpa  hin egbe iran rre?’ Ma ka ruọre nẹ vbe Baibol wẹẹ, evbọ rrọọ ọre ọmwa tobọre, ẹi re emwi nọ kpa hin uwu egbe rre. Yevbe sọni, orhiọn ọre ẹtin-arrọọ nọ gua ọmwa kpa ya winna iwinna ughughan sokpan, vbẹre te ọ rre uwu egbe, ẹi sẹtin tobọre ru emwi rhọkpa.

11. Vbọ ya ima rẹn wẹẹ avbe azẹn i kpa sẹ egbe iran rae gha rrie oro? Uwẹ gele ya ọna yi ra?

¹¹ Evbọ rrọọ ra orhiọn i sẹtin kpa hin ọmwa egbe rre ya gha ru emwi esi ra emwi dan vbe ihe ọvbehe. Nọnaghiyerriọ, avbe azẹn i sẹtin kpa sẹ egbe iran rae gha rrie oro. Iran i gele ru emwi ne iran kha wẹẹ iran ru ra ne iran roro wẹẹ iran ru.

12. De vbene Setan ya ye emwa roro ẹre wẹẹ iran ru emwi ne iran ma gele ru?

¹² Vbe ima khian ghi taa vbekpae emwi ne avbe azẹn taa vbe iran ghaa kaa? E Setan sẹtin ye emwa gha roro ẹre wẹẹ iran ru emwi eso ne iran ma gele ru. Ọ sẹtin mu umian ma emwa eso nọ ghi ye iran roro ẹre wẹẹ, iran bẹghe emwi eso ra iran họn ẹmwẹ eso ra iran ru emwi eso ne iran ma gele ru. Odẹ vbenia ẹre Setan ya ye emwa khian eghian e Jehova; iran do gha roro ẹre wẹẹ, ohoghe ẹre Baibol taa.

13. (a) Ẹbo na ya khẹ ye egbe maan ra? (b) De emwi ne Evbagbẹn Nọhuanrẹn khare vbekpae ẹbo na ru?

¹³ Ohoghe nogieha ọre: Ẹbo na ya khẹ ye egbe nọ khu emwi dan rhorhua keghi re ẹbo nọ maan. E Baibol ma kha wẹẹ alughaẹn rrọọ ne ẹbo na ya khẹ yegbe kevbe na ya ru emwi dan. Te ọ gbodan ye ẹbo hia na ru. Gia guan kaan avbe uhi ne Jehova yi ne Ivbi Izrẹl nọ dekaan ẹbo kevbe emwa ni ru ẹbo:

• “Ghẹ zẹ ọbo imamase rhọkpa.”—Levitikọs 19:26.

• ‘Okpia ra okhuo nọ rhirhi ya gualọ otọ emwi vbe obọ orhiọn ọmwa nọ wu nẹ, a ghi filo okuta gbẹe rua. Ọmwa ne ọ rhirhi ru emwi vbenia, ẹi mwẹ a ma gbẹe rua.’—Levitikọs 20:27.

• “Wa ghẹ gie emwa uwa . . . zẹ ọbo edunna ra ne iran gha fi iha ra ne iran gha fi emwa  unu ra ẹbo. Ghẹ vbe gie iran ya gha gualọ otọ emwi vbe obọ emwa ni wulo nẹ.”—Diuteronomi 18:10-14.

14. Vbọzẹ ne Jehova na yi uhi nọ gbodan ghee ẹbo na ru?

¹⁴ Avbe uhi na rhiẹre ma wẹẹ Osanobua ma hoo ne emwa rẹn gha ru ẹbo. Te Jehova yi uhi na ne emwa rẹn rhunmwuda ọ hoẹmwẹ iran kevbe wẹẹ, ọ ma hoo ne iran gha mu idandan ra ne iran gha rre uwu ohan. Ọ ma vbe hoo ne avbe ugbogiorinmwi gha yẹẹn iran mu otọ.

15. De vbene Baibol ya rhiẹre ma hẹ wẹẹ e Jehova mwẹ ẹtin sẹ Esu?

¹⁵ E Baibol ma wa tama ima emwi hia vbekpae avbe ugbogiorinmwi sokpan ọ gima rẹn wẹẹ, ne Jehova ya mwẹ ẹtin sẹ Esu kevbe avbe ugbogiorinmwi i re nekherhe. E Jehova ẹre ọ khu Esu fua vbe ẹrinmwi. (Arhie Maan 12:9) Yerre wẹẹ, te Setan ka nọ e Jehova ọ ke ya danmwẹ Job kevbe wẹẹ, ọ ma gbe Job rua zẹvbe ne Osanobua ya ye obọ sekhae nẹ.—Job 2:4-6.

16. De ọmwa nọ kheke ne ima ya egbe kọ?

¹⁶ Ebe Itan 18:10 khare wẹẹ: ‘Te eni e Jehova ye vbe owa ọkhẹ nọ wegbe, ehe ne emwa esi gha lẹ fi, iran ghi vbe miẹn uhunmwu.’ E Jehova ẹre ọ khẹke ne ima ya egbe kọ. Eguọmwadia Osanobua i ru ẹbo na ya khẹ ye egbe ra nọ gha gbogba ga iran ne obọ e Setan kevbe ọghe avbe ugbogiorinmwi ghẹ mieke na vba iran amaiwẹ te iran khian gha mu ohan azẹn. Eguọmwadia Osanobua ya emwi ne Baibol khare yi: ‘Te Jehova wa rhie aro sẹ otọ vbẹ agbọn na hia nọ miẹn ehe na rhie ẹtin ẹnrẹn ma vbe egbe iran ni ya ekhọe hia gae.’—2 Krọnikol 16:9.

17. De ilẹkẹtin ne ebe Jems 4:7 rhie ne ima, sokpan de emwi nọ khẹke ne ima ru?

¹⁷ U ghaa ya ekhọe hia ga e Jehova, u gha sẹtin vbe gha mwẹ egbe ilẹkẹtin vberriọ. Ebe Jems 4:7 khare wẹẹ: “Wa gha zẹ egbe uwa obọ ne Osanobua. Wa mu aro igbinna da Esu, ọ gha lẹ hin ehe ne uwa ye rre.” Deghẹ u gele ga Osanobua ọghe ẹmwata, u na vbe gha lele uhi ọghẹe, ẹi mwẹ e Jehova ma gbogba ga ruẹ.