1, 2. Bisoé bi ne tebe avale meve’ele avé melu ma, a jé bisoé bite bi ne bo na bi dañe me?

MONGÔ sikôlô éziñ a nga jô ésoé sita ya Angleterre na: “Wo yené ane môt a buni Zambe abui.” Mojañ éziñe ya Allemagne a nga tili na: “Beye’ele bam ba yene na, minkañete ya Kalate Zambe mia kobô ajô ntéane biôm mi ne minsos. A ba nye’e bongô besikôlô ba buni na, biôm bi nga so atemetem. Ésoé sita éziñe ya France é nga jô na: “Beye’ele ya sikôlô wom ba kame na, bongô béziñ be ngenane be buni’i Kalate Zambe.”

² Nge ô ne ésoé mbo ésaé Yéhôva nge na, wo yé’é yeme nye, ye nleme wôé wo tindi wo na ô simesan ane bôte ba buni na, biôm bi nga so atemetem, a lôte na ô buni Nté biôm bise? Nge ô tele avale meve’ele te, ô ne bo mam méziñe na ô yemete mbunane wôé, a ba’ale wô ngul. Ô ne taté na wo belane ngule ya fas Zambe a nga ve wo, nje ‘ja ye lôñe wo nka’alé.’ Ngul éte ja ye volô wo na, ô sa’ale ñyemane mame ya émo ô ne te’e mbunane wôé.​—Lañe Minkana 2:10-12, Mfefé Nkôñelan.

3. Jé bia zu yen ayé’é di?

³ Mbôka’a ya nya mbunan ô ne ñyemane bia kôme yeme Zambe. (1 Tim. 2:4) Ajô te éyoñe wo yé’é Mejô me Zambe a  bekalate bangan, te lañe be ane kôs. Bela’ane ngule jôé ya fas, ndembene wo ye “tu’a yeme” mam wo lañ. (Mt. 13:23) Bi tame ñhe zu yen avale mboane te ô ne yemete mbunane wôé na ô ‘yem nlem été’ na, Zambe a ne Nté biôm bise a na, Kalate Zambe a so be nye.​—Beh. 11:1.

4. Amu jé môt a buni Zambe, a nyi a buni na biôm bi nga so atemetem bese ba yiane bi abime mbunan éziñ, a jé bia bese bia yiane bo?

⁴ Ye bôte be jôya wo na, ba yebe na biôm bi nga so atemetem amu beyeme mam ba ye’ele nalé, ve e môt a buni na Zambe a ne, nnye a yiane bi mbunan? Abui bôt da simesane nalé. Ve bia yiane ba’ale na: E môt a buni Zambe ba môt a buni na biôm bi nga so atemetem, bese ba yiane bi abime mbunan éziñ. Amu jé? Amu na, teke môt éziñ a yeneya Zambe, nge yen ane jôm ja téban. (Jn. 1:18) A teke môt éziñ, to’o a ne ñyeme mam nge momo, a yeneya ane aval ététéa éziñ ja bo aval ététéa afe. Éve’an é ne na, teke môt éziñ a yeneya ane nyo nge nsoo, a bo beta tit ane ngbwengbwem nge zok. (Jb. 38:1, 4) Nde ñhe, bia bese bia yiane yene mimboan, a belane ngule jangane ya fas na bi nyoñe mbamba mintyi’an. Nlômane Paul ô nga kobô ajô ya ntéane biôm bise, a nga tili na: “Mam [me Zambe] me ne te yené aso ntéane ya si nyô, me atu’a yené, amu me alitiban a biôm bi nga téban, ja’ana ngul jé a mame ya ntabane wé ya nnôm éto; nde be aye bo te éfia.”​—Bero. 1:20.

5. Aval avé bia, bebo bisaé be Zambe, bi ne nkômesane ya belane ngule jangane ya fas?

⁵ “E yem,” a tinan e yemelane jôme bi ne bo teke ji’a yen nge nambe. (Beh. 11:3) E bôte be ne fek, be nji belane fo’o ve mise map a melo map, ba nyoñe fe éyoñe ya fas. Ékôane Yéhôva ja kuli abui biôm e ne volô bia na bi tu’a yé’é. Biôm bite bi ne volô bia na, bi yene Nté wongan a mise ya mbunan. (Beh. 11:27) Bi bili vidéo a ne nlô ajô na, Les merveilles de la création révèlent la gloire de Dieu, minsoé bekalate La vie a-t-elle été créée? ba Cinq questions à se poser sur l’origine de la vie, a kalate ba loene na, Y a-t-il un Créateur qui se soucie de vous? Bia bi fe mbamba bidi a zene ya bekalate mefoé bangan. Réveillez-vous! a wô’ô bi nsilan  minsili. Be wô’ô sili beyeme mam a bôte bevok na be kat amu jé be nga buni Zambe éyoñe ji. Minlô mejô ya “Hasard ou conception?” mia liti bia bive’ane ya bitétéa bia bômane bia. Beyeme mam be wô’ô jeñe na be vu abeñe bitétéa bite.

6. Biôm bivé ékôane Yéhôva ja ve bia bi ne mfi, a aval avé wo yene mfi ya été?

⁶ Mfa’a ya minsoé bekalate mibaé bia te jô mie, mojañ éziñe ya États-Unis a nga jô na: “Minsoé bekalate mite mi ne ma nya mfi. Me nga yé’é mie biyoñ 12.” Sita éziñe ya France a nga tili na: “Minlô mejô ya ‘Hasard ou conception?’ mia nambe ma! Mia liti na, beta beyeme mam be ne vu biôme Zambe a nga té, ve teke môs éziñ, ba ye kui na be kôme bitétéa bite bibien.” Bebiaé béziñe ya Afrique du Sud be bili ésoé é ne mimbu 15 be nga jô na: “Nné ane a bi Réveillez-vous!, ngone jangan é wô’ô taté lañe ve vôme ba sili bôte minsili.” Wo ki? Ye wo kôme fo’o yene mfi ya biôm bite? Bi ne volô na mbunane wôé ô bo ane élé ja beme minkañe mié e si été. Mboane te wo ye bo na mbunane wôé ô bo ngule ya sa’ale mam me ne ane mimfebe ya bivuse miñye’elan.​—Jr. 17:5-8.

7. Amu jé Zambe a yi na ô ve’ele mam mese?

⁷ Ye e ne abé ya sili benya minsili a lat a Kalate Zambe? Momo! Yéhôva a yi na ô “ve’ele mam mese,” ndemben womien wo ye yeme na ô ne e benya mejôô. A nji yi na ô buni jôm éziñ fo’o ve amu na bôte bevok ba bo de. Nde ñhe, bela’ane ngule ya fas na ô bi nya ñyeman. Ñyemane te ô ne bo mbôka’a ya nya mbunan. (Lañe Beromain 12:1,2; 1 Timothée 2:4.) Zene jia ô ne bi avale ñyemane te é ne na, ô yé’é minlô mejô miziñe womiene wo ye top.

8, 9. (a) Avale meyé’é avé bôte béziñ ba bo? (b) Aval avé bôte béziñ ba yene mfi ya fase mam ba yé’é?

⁸ Bôte béziñ ba kômbô yeme mam ma liti na Kalate Zambe a kobô betotyi. Ba tobe na ba yé’é minkulane mejô nge ke minkañete ya Kalate Zambe, biôm bôte ba yen e si été, a mame Kalate Zambe a jô a lat a ñyemane mame ya émo. Abeñe nkulane mejô ya fas ô ne e kalate Metata’a 3:15. Éfuse te ja kate bia nlô ajô ya Kalate Zambe, ñwô ô ne na, Zambe nnye étam a bili ngule ya jôé, a na a ye fe fubu éyôlé jé a zene ya Éjôé jé. Fo’o ve éfuse te, bia yen avale Yéhôva a ye mane vaa minju’u mise bôte ba tôbane mie ataté afup Éden a za’a kui den. Aval avé ô ne yé’é kalate Metata’a 3:15? Ô ne taté kômesane mone nka’ale a liti avale mam me nga zu ma boban ane mimbu mia lôt. Mone nka’ale ate a ne bi bifuse bia liti avale Zambe a nga faé éfufube ya nkulane mejô te ôte’etek ôte’etek, aval a nga ta’a mam aval éfuse te ja liti, a mam ma liti na, nkulane mejô te wo ye tôéban. Éyoñe wo ye yen ane bifuse bite bise bia kobô ajô da, teke vaa nge beté wo ye yeme na, mbamba nsisim nnye a nga tindi bekulu mejô a betili Kalate Zambe.​—2 P. 1:21.

⁹ Mojañ éziñe ya Allemagne a nga simesan avale kalate ase ya Kalate Zambe a kobô bone be mam bese ba fombô Éjôé. A tili na: “Bôte bebé 40 be nga tili Kalate Zambe. Abui ya be be e nji nyiñ e zia melu jia, a be nji be be kôme yeman.” Sita éziñe ya Australie a mbe mevak éyoñ a nga lañ atinane ya Pâque ayé’é ya Nkume mmombô a bete ya ngon awôm a ébaé é to melu 15 ya mbu 2013. Abô’ô te e mbe e bili mbôka’a e kalate Metata’a 3:15 e mbe fe e tii a nsoane Messie. A tili na: “Ayé’é te e nga kui ma  mise na me yem avale mbamba Zambe Yéhôva a né. Jam e nga nambe ma e mbe éyoñe me nga yene na, mam mese bone b’Israël be mbe be bo’ok abô’ô te me nga tôébane be Yésus. Biyoñe biziñ, me mbe me tebe’e a nyoñ éyoñe ya fas atinane ya beta abôk ate!” Amu jé sita ate a mbe a wô’ôtane nalé? Amu a mbe a nyoñ éyoñe ya kôme fase mam a mbe a lañek, a jeñe na a “tu’a yeme me.” Jame te e nga yemete mbunane wé a bo na, a subu Yéhôva bebé.​—Mt. 13:23.

10. Aval avé zôsô betili Kalate Zambe a yemete mbunane bi bili e mintilane miap?

¹⁰ Jam afe da yemete mbunane wongan e ne éyoñe bia fase na, bôte be nga tili Kalate Zambe be mbe ayok nlem a zôsô. Abui betili bekalate ya melu mvus e mbe e jô’ô ve mam bejô bôt ba kômbô wôk, a wumulu bijôé biap. Ve bekulu mejô be Yéhôva, be mbe éyoñ ése ba kobô benya mejôô. Be mbe be kobô’ô ajô ya bikobe ya ayoñe dap to’o bi bejô bôte bap. (2 Min. 16:9, 10; 24:18-22) Be nga kate fe bikobe biap a bi bebo bisaé be Zambe bevok. (2 Sa. 12:1-14; Mc. 14:50) Ésoé mojañ éziñ ya Angleterre ja jô na: “Avale zôsô te e ne ayaé. Jame te da kô’ôlane ndi nlem bi bili na, Kalate Zambe a so fo’o be Yéhôva.”

11. Aval avé bisoé bi ne liti na, bia nye’e miñye’elane ya Kalate Zambe?

¹¹ Abui bôt da yeme na Kalate Zambe a so be Zambe éyoñe ba yen ane miñye’elane mié mia volô be. (Lañe Besam 19:7-11.) Ésoé sita éziñe ya Japon é nga tili na: “Éyoñe nda bôte jam é mbe é tôñe miñye’elane ya Kalate Zambe, bi mbe e mevak été. Bi mbe bi nyiñi e mvo’é été, bi to nlatan, a bi nye’esan.” Miñye’elane ya Kalate Zambe mia bo na bi sa’ale évus ékaña’a, a mam ma toé abui bôt éto belo. (Bs. 115:3-8) Ye miñye’elane mia jô na Zambe a nji bo, mia nambe bôt? Avale miñye’elane te, ane wu wo jô na, biôm bi nga so atemetem da bo na bitétéa bi bo bezambe, a da ve bie ngule ja yiane Yéhôva. E bôte ba jô na Zambe a nji bo ba yôtane na, éyiñe jangane ya melu ma zu é jô’ô bia e mo été. Be nji bi ndi nlem éziñ mfa’a ya melu ma zu.​—Bs. 146:3, 4.

12, 13. Mbamba zene ya kañete bongô besikôlô, beye’ele, nge bôt bevok mam ma fombô bitétéa, a ma ma fombô Kalate Zambe a ne mbé?

¹² Aval avé ô ne yeme laan a bôte bevok mam a lat a bitétéa, a Kalate Zambe? Di ôsu, te ji’a simesane na wo yeme jé nje bôte ba buni. Bôte béziñ ba buni na mam me nga so atemetem, ve ba simesane fe na Zambe a ne. Ba buni na Zambe a nga belane biôm bi nga so atemetem na a ke a té biôm mevale meval. Bevo’o ba buni na ñye’elane wo jô na biôm bi nga so atemetem ô ne benya mejôô, amu ba ye’ele wô e sikôlô. A bevok ba bo te buni Zambe amu mbia be mam ba yen e menda me Zambe. Ajô te, éyoñe mia môt mia kobô ajô ya atata’a ya ényiñ, wo ye liti na ô ne fek éyoñe wo ye bo ô taté’é sili nye minsili. Jeñek na ô yeme mam môt a buni. Môte mia nye mia laan a ye bo ntindane ya vô’ôlô wo éyoñe wo yeme beamu bé, a nyoñ éyoñe ya vô’ôlô nye.​—Tite 3:2.

¹³ Nge môt éziñ a jô na ô ne akut amu wo buni na Zambe nnye a nga té biôm, ô ne liti nye a ésemé ése na a kop. Ô ne jô nye na a kate wo aval ényiñ é mbe ngule ya taté étam, teke Nté biôm. Asu na mvoñ ététéa éziñ é ke ôsu a nyiñ, ja yiane bo ngule ya fôé a ébien, a kuli bitétéa bia funane nye. Ñyeme mam éziñ a nga jô na e nga ye sili na bitétéa (1) bi bi  ékôp ja ba’ale bie, (2) bi kôme ngul a belane je, (3) bi bi mefoé ya akôma’a (ADN), a (4) bi bo ngule ya fôé a zene ya mefoé mete (ADN). A nga beta jô na: “Me ne fe’e ne vema éyoñe ma yene na e nji bo tyi’ibi ya kôme yeme bitétéa ja’a bi bi ne tyôtyoé.”

14. Jé ô ne bo nge wo wô’ôtane na ô nji bo nkômesane ya kobô ajô ya ntéane biôm?

¹⁴ Nge wo wô’ôtane na ô nji bo nkômesane ya kobô mam ma fombô ntéane biôm, ô ne belane fatane nkobô Paul. A nga tili na: “Nda ése je atéléban be môt éziñ; ve nyô a nga telé biôm bise a ne Zambe.” (Beh. 3:4) Atyeñe mfasane te da wulu mvo’é! Teke vaa nge beté, jôm ése e ne abeñe nkôman ja sili abui fek. Ô ne fe belane kalate éziñe ya bekalate bangan. Sita éziñ a nga belane minsoé bekalate bia te jôô mie e yôp na, a laan a ésoé éziñ é mbe é jô’ô na é nji buni na Zambe a ne, nde fe a yeme na biôm bi nga so atemetem. Bebé mvuse sondô jia, ésoé te é nga meme na, “Éyoñe ji me nga buni Zambe.” Ayé’é e nga su’ulane taté, a ndômane te é nto mojañe wongan.

15, 16. Aval avé ô ne tyendé fatane nkañete jôé, a nsôñan ôvé wo yiane bi?

¹⁵ Ô ne bo avale da éyoñe wo laan a môt a bili bisô mfa’a ya Kalate Zambe. Jeñek na ô yeme mam a buni, a minlô mejô mi ne nambe nye. (Min. 18:13) Nge a nye’e minlô mejô mia kobô ajô ya ñyemane mam, a ne vô’ôlô wo éyoñe wo liti nye na, Kalate Zambe a kobô betotyi, éyoñ a kobô mame ya ñyemane mam. Bive’ane bia liti na minkulane Mejô ya Kalate Zambe, a mam me nga bobane melu mvus bi ne betotyi bi ne nambe bôte bevok. Ô ne fe kobô ajô ya miñye’elane ya Kalate Zambe aval ane mi mi ne Ékate mame ya nkol (Sermon sur la montagne).

¹⁶ Ba’ale’e na, nsôñane wôé wo yiane bo wu ya nambe minlem mi bôt, sa ke ve na ô kañete. Ajô te bo’ok môt a yeme vô’ôlô. Sili’i minsili mia tindi bôte na be ve ôsimesane wop, a bo’ok évôvoé a ésemé e dañedañ éyoñe mia benya bôtô mia laan. Be fe ba ye semé wo. Ba ye fe yene na wo yeme jame wo jô. Abui bisoé é nji bo nalé. Nde fe wo yiane ba’ale na, ô nji bo ntindane ya yalane minsili mi bôte ba ndeñele wo nge ba ba pkwe’ele wo.​—Min. 26:4.

17, 18. (a) Jé é ne volô wo na ô bo benya mejô jam e ne éndôé? (b) Nsili ôvé bia ye yen ayé’é da zu?

¹⁷ Mbunan ô se ngule ya wôn ve a abime miñye’elan éziñ. Ajô te, vunuk Kalate Zambe ane wo jeñe bidima bi mam bi solô. (Min. 2:3-6) Kôme’e belane bikpwelé bi ne nkobô wôé ane CD-ROM Watchtower Library, BIBLIOTHÈQUE EN LIGNE Watchtower a Index des publications des Témoins de Jéhovah nge le Guide de recherche pour les Témoins de Jéhovah. Nde fe, wo yiane bi nsôñane ya lañe Kalate Zambe ngumba. Ô ne jeñe na ô bo de ngumba mbu. Mbamba zene ya wônô mbunane wongan a ne na bi lañe Kalate Zambe. Njome mekônda éziñ a mbe a simesa’an éyoñ a mbe ésoé, a nga jô na: “Jam e nga volô ma na me yeme na Kalate Zambe a ne Mejô me Zambe, e ne nlañane me mbe me lañe nye mban. Me mbe me nga kôme wôk minkañete ya Kalate Zambe me nga yé’é me to mongô. Jame te e nga volô ma na me yaé nsisim.”

¹⁸ A bebiaé, mi bili beta mbe’e mfa’a ya bo na, bone benan be yaé nsisim. Aval avé mi ne volô be na be yemete mbunane wop? Ayé’é da zu da ye kobô ajô te.