1. Aval avé Yéhôva a nga bo na, Moïse a yeme nye, a amu jé mboan ôte ô mbe mfi?

MÔS éziñ, Zambe a nga bo na, Moïse a yeme nye. A nga kate nye éyôlé jé, a mefulu mé. Mefulu m’ôsu a nga lañe me mbe, nkoon éngôngol, a mvam. Nga nalé a bo na ô kam? (Lañe’e Nkôlan 34:5-7.) Yéhôva a mbe ngule ya ngôné ngule jé, nge ke fe’e jé. Ve a nga viane taté lañe mefulu ma mebaé asu ya na, Moïse a yeme na, a ne nkômesane ya su’u bebo bisaé bé. Nalé a nga ve Moïse ngule nyul, amu a mbe a kômbô’ô yeme nge Yéhôva aye su’u nye. (Nk. 33:13) Ayé’é di da zu kobô ajô mvam, nje éte é ne fulu ja tindi bia na, bi wô’ôtane njuk, nge ke mintaé môte mbok a wôk, a na, bi kômbô volô nye.

2, 3. (a) Jé ja liti na, Yéhôva a nga té bia a fulu mvam? (b) Amu jé bia yiane yé’é jame Kalate Zambe a jô a lat a mvam?

² Zambe a nga té bôt éve’ela jé. Mbôle Yéhôva a mvamane bôt, jôm éte nje bôte fe be ne ngule ya mvamane ba bevok. Ja’a bôte be nji yeme nya Zambe, be wô’ô mvamane ba bevok. (Met. 1:27) Abui minkañete ya Kalate Zambe, da liti avale bôte be nga mvamane ba bevok. Tame simesane nkañete binga bijabô bebaé be nga ke yene Salomon,  amu be mbe be suñe’e mon. Asu ya na, Salomon a yeme minga a ne mon, a nga ve’ele be, a jô na, be tyi’i mone zañ. Minga a mbe mon a nga wô’ô mone wé mintaé. A nga jibi kañese na, minga mbok a nyoñe mone wé a lôte na, be wôé nye. (1 Bb. 3:23-27) Simesa’ane fe nkañete ngone Pharaon é nga nyii Moïse a too nkeñelé mon. Akusa bo a nga yeme na, a mbe mone ya Behébreu, a na, a nji yiane nyiñ, “a nga ko nye éngôngo,” a yale nye ane mone wé.​—Nk. 2:5, 6.

³ Amu jé bia yiane tu’a yé’é fulu mvam? Amu Kalate Zambe a jô na bi vu Yéhôva. (Beép. 5:1) Ve akusa bo na Yéhôva a nga té bia a fulu mvam, abé e ne bia menyul da bo na, e bo ayaé ya mvamane bôte bevok. Biyoñe biziñ, bi ne yen ayaé ya nyoñe ntyi’an: Ye na bia ye volô bôte bevok, ye na bia ye dañe fase ve mame ma fombô biabebien? Asu bôte béziñ, e nyoñe mbamba ntyi’an a nji bo tyi’ibi. Jé é ne volô wo na ô bi, a na, ô ba’ale fulu ya mvamane bôte bevok? Jam ôsu, nyoñek éyoñe ya fas avale Yéhôva a nga mvamane bôt, a avale bôte béziñ be nga mvamane ba bevok. Jame baa, fasek aval ô ne vu éve’ela Zambe, a aval ô ne yene mfi y’été.

4. (a) Amu jé Yéhôva a nga lôme beéngele Sodome? (b) Jé nkañete Lot, a bengone bé wo ye’ele bia?

⁴ Abui bive’ela da liti na, Yéhôva a ne mvam. Tame fas aval a nga mvamane Lot. Zôsôô môt ate a mbe a “dañe wô’ô ôlun” amu mbia ntabane bôte ya Sodome a Gomorrhe. Zambe a mbe a tyi’iya na, a zu jiane mbia be bôte bete. (2 P. 2:7, 8) A nga lôme beéngele na be ke nyii Lot. Be nga jô Lot, a nda bôte jé na be tup, be kôlô mbia bitisone bite. “Ve [Lot] a nga bo njiñelan; akekui bôte bete be nga bi nye wo, a minga wé a bengone bé bebaé, be nga bi be mo bese, amu Yéhôva a nga mvamane nye: nalé be nga soo nye vôm a nga to, a ke telé nye nlam atan.” (Met. 19:16) Ye nkañete ôte ô nji liti na, Yéhôva a kôme yem été bebo bisaé bé be tele, a minju’u ba tôbane mie?​—És. 63:7-9; Jc. 5:11; 2 P. 2:9.

5. Aval avé 1 Jean 3:17 a ye’ele bia na, bi bo mvam?

⁵ Sa ke Yéhôva étam nnye a mvamane bôt, a jô fe bebo bisaé bé na, ba yiane bi fulu éte. Tame yen atiñe Yéhôva a nga ve bone b’Israël a lat a môt a te nyoñe monyañe jôm éban. (Lañe’e Nkôlan 22:26, 27.) Môt ate, a mbe a yiane bulane monyañe wé ngômesane jé a nga nyoñ éban, asu ya na, a bo teke wu avep alu. Yéhôva a nga ye’ele bebo bisaé bé mfi ya wô’ô bobenyañ éngôngol. Bebo bisaé bé be mbe be yiane mvamane bôte bevok. Nga atiñ ete da ye’ele bia mfi ya mvamane bôte bevok? Bi nji yiane biasé miñyiane mi bobejañ. Nge bi bili ngule ya volô be, bia yiane de bo.​—Beco. 3:12; Jc. 2:15, 16; lañe’e 1 Jean 3:17.

6. Sikôlô mbé bi ne nyoñ, éyoñe bia yen abime ngule Yéhôva a nga ve na, a volô bone b’Israël?

⁶ To’o éyoñe bone b’Israël be mbe be bo’o mbia be mam, Yéhôva a mbe a mvama’ane be. Kalate Zambe a jô na: “Ane Yéhôva, Zambe ya beésa bap, a nga lôme be tyiñ a minlômane mié, a  kune kôlô si a lôm, amu a nga wô’ô bôte bé éngôngo, a vôm a nga bo a tabe’e.” (2 Mka. 36:15) Nga bia fe bia yiane mvamane bôte ba kôñelane minlem, a ve Yéhôva nleme mvaé? Yéhôva a nji yi na môt éziñ a wu. (2 P. 3:9) Nté bia yange na Yéhôva a jiane bebo mam abé, enkela’ané ôsu a yôtane mvame jé a ayôñ ese.

7, 8. Amu jé nda bôt éziñ ja yeme na, Yéhôva a nga mvamane je?

⁷ Abui bive’an da liti aval avé Zambe a mvamane bôt. Tame yene jam e nga kui nda bôt éziñe ya Bosnie. Be mbe be bili monafam a to jôé na Milan, a bili mimbu 12. Atata’a ya mbu 1990, bita bi nga bôlé Bosnie zañe bôte ya meyoñ. Milan, nda bôte jé, a abui Bengaa befe be mbe metua été, be kele’e beta étôkane si ya Serbie. Bebiaé be Milan be mbe be kele’e dubane beta étôkan ate. Ve zene zañ, bezimbi be nga telé metua wop, amu be nga yene na, bôte be ne été be nji bo ayoñe da. Ane be nga jô nda bôte Milan na é suse si, a jô’é Bengaa bevok. Bezimbi be nga ba’ale be tañe melu mebaé, mvuse ya valé, nde mone bezimbi wua a nga loone ntebe ôsu wé nkule ntangan a sili nye na, be bo Milan a nda bôte jé aya? Mbôle mone bezimbi ate a mbe a tele’e nda bôte nyi fefel, nde be nga wôk éyalane ntebe ôsu a nga ve. A nga jô na, “Kuli’i be nseñ, ô wôé be!”

⁸ Nté mone bezimbi nyi a mbe a la’an a bezimbi bevok, nde bôte bebaé befe be nga so. Bobejañe bevo’o be nga ke kañete be jam e nga boban. Ane bôte ba bebaé be nga ke vôme Milan a nda bôté jé be mbe, a kate be ôfôfoé na, be fe be ne Bengaa be Yéhôva. Be nga jô Milan a monyañe na, be ke dañe metua wop, amu bezimbi be ne teke fas nge bongô be bili édañe minjoñ. Nde be nga jô bebiaé be Milan na, be tôñe be, a ke dañe nka’ale. Milan a mbe a koo mbia woñ, a nji be a yeme’e jam a yiane bo: ye a woé, ye a yôn? Bebiaé bé be nga sili na, “Bezimbi ba, ba ye fo’o jô’é na, bi ke dañe nka’ale ôte nga?” Nté ôse be nga wulu bobejañe ba mvus, teke ve mone bezimbi wua a nga yene be. Ane bebiaé be Milan be nga dañe nka’ale, a ke koone bôte bevo’o bese nka’ale yat, nde be nga ke tabe beta étôkan. Bobejañe bete bese be nga yeme na, Yéhôva a nga yalane meye’elane map! Bia yeme na, Kalate Zambe a nji jô na, Yéhôva a ye vaa bebo bisaé bé minjuk été éyoñ ése, aval a nga bo asu Milan a nda bôte jé. (Mam. 7:58-60) Ve Milan a jô na: “A mbe ve ane beéngele be nga dime bezimbi mis, asu ya na Yéhôva a nyii bia.”​—Bs. 97:10.

9. Jé Yésus a nga bo éyoñ a nga yen été bôte be mbe be tôñe’e nye be mbe be tele? (Fombô’ô fôtô ya atata’a ya ayé’é di.)

⁹ Yésus fe a ye’ele bia fulu mvam. A nga wô’ô nkunda bôt éngôngol, amu “be nga [too nju’ane minlem], a bo ne mialamialan ane mintômba mi nji bo môt a ba’ale mie.” Jé a nga bo éyoñ a nga yene na, be tele aval été éte? ‘A nga taté na a ye’ele be mejô abui.’ (Mt. 9:36; lañe’e Marc 6:34.) Yésus a nji be ane Bepharisien, mbe bete be nji be be kômbô’ô volô bôte bevok. (Mt. 12:9-14; 23:4; Jn. 7:49) Éyoñe wo yen ane bôte ba wô’ô zaé mfa’a ya nsisim, nga wo fe wo wô’ôtan avale Yésus a nga wô’ôtan?

10, 11. Ye éyoñ ése nje bia yiane bo mvam? Amu jé wo jô nalé?

 ¹⁰ Nalé a nji tinane na, bia yiane bo mvam éyoñ ése. Bive’ela bia te yene yôp bia liti na, bôte bete be mbe be yiane mvame Zambe. Éyoñe Njô bôte Saül a nga nyii Agag, nsiñ ayoñ Israël, a biyeme bié bi mbe bi dañe abeñ, a nga buni na a ne mvam, nde a biasé atiñe Yéhôva. Amu nalé, Yéhôva a nga jô na, aye beta jôé ayoñ Israël. (1 Sa. 15:3, 9, 15) Yéhôva a ne Ntyi’i mejô a ne zôsôô. A lañe minlem, a yeme fe éyoñ a nji yiane mvamane môt éziñ. (Myô. 2:17; Éz. 5:11) Yéhôva a mbeme tyi’i bôte bese ba bene bo nye mewô’ô mejô. (2 Bet. 1:6-10) Aye ke mvamane mbia be bôt, a ye jiane be. Ba be ne zôsôô, mbe a ye mvamane be.

¹¹ E ne été na, sa ke bia bia tyi’i na môte nyi, a ye nyiñ, nge na, nyi a ye wu. Ve bia yiane ve ngule jangan ése na, bi volô bôt éyoñe ji. Nde ñhe, aval avé bi ne liti na, bia mvamane bobenyañe bangan? Tame yene melebe ma.

12. Aval avé ô ne mvamane bôte bevok?

¹² Jeñe’e na ô bi fulu ya volô bôt. Bôte ba kômbô vu Yésus, ba yiane mvamane Bekristene bevok, a bôte befe. (Jn. 13:34, 35; 1 P. 3:8) E bo mvam a tinane na, “e ve’ele wô’ôtane mintaé mi môte mbok.” Môt a mvamane bôte bevok a kômbô volô be na, be dañe minju’u miap. Jeñe’e mezene ya bo de! Ye ô ne volô bo môt ésaé éziñ?​—Mt. 7:12.

13. Éyoñe minjuk, mefulu mevé me wô’ô dañe yené zañe bebo bisaé be Yéhôva?

¹³ Volô’ô bôte be tele minju’ été. Éyoñe minju’u mia kui, nalé a ve bôte fane ya bo mvam. Abui bôte da yeme na, Bengaa be Yéhôva be ne bôte be wô’ô mvamane ba bevok éyoñe minjuk. (1 P. 2:17) Sita éziñe ya Japon a nga bi abui minjuk éyoñe si é nga fô’ôsane mbu 2011. A jô na ngule bobejañe ya Japon, a ba ya mesi mefe be nga ve mfa’a ya na be su’u be, é nga ve nye “ngule nyul.” A nga tili na: “Jam ete e nga bo na me yeme na, Yéhôva a nyoñe ngap a ma, a  na, bobejañe ba nyoñe ngap a bia. Abui bobejañe ya mesi mese be mbe be ye’ela’an asu dangan.”

14. Jé ô ne bo asu ya na, ô su’u minkôkon, a minnôm?

¹⁴ minkôkon a minnôm. Éyoñe bia yen ane bôte bevo’o ba kon, nge yômbô, amu abé Adam a nga bo, bi ne ntindane ya mvamane be. Bi ne ôjeja’a ya yen éyoñ ôkon wo ye man, a éyoñe bôte b’aye beta yômbô. Ajô ete nde bia ye’elane na, Éjôé Zambe é so. Ve nté bia ye’elan, bia jeñe fe na, bi volô avale bôt ete. Tame yene jame ntili bekalate éziñ a nga tili a lat a nnôme nyia wé ô mbe ô kone’e nlô (Alzheimer). Môs éziñ, a nga wô’ôtan éduk, ve teke ngule ya kôlô si, ane biyé bi nga mane ke nye mvit. Nté a mbe a jeñe’e na a sôbe bie, nde binga bebaé be nga kute mbé wé. A mbe Bengaa be Yéhôva; be mbe be jome’e nye éyoñ ése. Besita be nga sili nye, nge be ne volô nye a zen éziñ. Ane a nga yalane na: “Ma wô’ô aval étam, ve ôwé, vola’ane ma.” Nde besita be nga mane sôbe nye biyé. Mvuse ya valé, nde be nga bo nye élaé kofi, a laane bone minlañ a nye. Mone wé a nga ve akiba abui. A nga tili na: “Ma semé Bengaa be Yéhôva; ba bo fo’o mame ba ye’ele bôte na be bo.” Ye éngôngol wo wô’ô minkôkon, a minnôm ja tindi fo’o wo na, ô ve ngule jôé ése na ô su’u be?​—Beph. 2:3, 4.

15. Ésaé nkañete jangan ja ve bia fane ya bo jé?

¹⁵ Volô’ô bôte na be yeme Yéhôva. Éyoñe bia yene minju’u bôte ba tôbane mie, a mbia be mam ba kui be ényiñ, nalé a bo na bi kômbô volô be na, be yeme Yéhôva. Mbamba jame bi ne bo a ne na, bi ye’ele be za a ne Zambe, a na, bi kañete be mam Éjôé Zambe ja ye bo asu bôt. Bi ne fe volô be na, be yene mfi ya nyiñ avale Zambe a yi. (És. 48:17, 18) Ye ô ne nene abim éyoñe wo lôte nkañete? Nalé aye ve Yéhôva duma, aye fe liti na, wo mvamane bôte bevok.​—1 Tim. 2:3, 4.

16. Mfi ôvé môt a bi, éyoñ a mvamane bôte bevok?

¹⁶ Beyeme mam ba jô na, môt a mvamane bôte bevok, a ne mvo’é minsôn, a ne mevak, a bili fe bemvôé. Éyoñe wo volô môt a tôbane minjuk, wo wô’ôtan mevak, ô nji dañe tyelé nleme yôp, ô bili bemvôé, ô bili fe mbamba b’asimesan. E mvamane bôte bevok a ne fo’o asu mfi wôé womien. (Beép. 4:31, 32) Bekristene ba jeñe mezene ya volô bôte bevok, be bili mone môte ya nlem a ne mfuban, amu ba yeme na, mboan ôte wo lu’an a miñye’elane mi Zambe. Éyoñe bi ne mvam, bia bo mbamba bebiaé, mbamba beluk, a mbamba bemvôé. Bôte be ne ôjeja’a ya mvamane ba bevok, be wô’ô fe ji’a bi mvolan éyoñe bebiene fe be tele minju’ été.​—Lañe’e Matthieu 5:7; Luc 6:38.

17. Amu jé bia yiane mvamane bôte bevok?

¹⁷ Éyoñe bia yeme na, e bo mvam a ne mbamba jam asu dangan biabebien, bi ne ntindane ya mvamane bôte bevok. Bia yiane dañe dañe bo de, amu bia kômbô vu Yéhôva, nnye ate a ne Anjeñe ya nye’an a mvam, a amu bia kômbô ve nye duma. (Min. 14:31) Yéhôva a liti bia mbamba éve’ela ya tôñ. Ngo’o nge bi ne ve ngule jangan ése na, bi vu nye, na bi nye’e bobejañ, a na, bi nyiñe mvo’é a bôte bevo’o bese éyoñe bia mvamane be.​—Beg. 6:10; 1 Jn. 4:16.