1-3. (a) Jé ja ye volô bia na bi ba’ale mbunane wongan melu ya asu’ulane ma? (b) Jé bia zu yen ayé’é di?

NTÉ asu’ulane da subu, mbia be bôt ba ke ôsu a “faa aval ane bilok.” (Bs. 92:7) Ajô te, bi nji bo fe’e ne vema éyoñ bia yen ane bôte ba mane lume Yéhôva mvus. Nde ñhe, jé é ne volô bia na bi bo “bongô . . . mfa’a ya abé,” ve ‘benya bôtô mfa’a ya mfasan’?​—1 Bec. 14:20.

² Bia koon éyalane ngabe baa ya éfuse ja su’u ayé’é di: “Ba b’ajeñe Yéhôva b’ ayeme mam mese,” mam mese ma ve nye nlem avak. (Min. 28:5) Bia koone fe ôsimesan ôte kalate Minkana 2:7, 9; éfus éte ja jô na Yéhôva “a naane ba be ne zôsô nya ñyemane mame.” Jôm éte nje bezôsôô be bôt be ne ngule ya “yeme zôsô a nya ntyi’ane mejôô, a mbamba mboan.”

³ Noé, Daniel a Job be nga bili avale ñyeman ete. (Éz. 14:14) Bebo bisaé be Yéhôva ya den be bili fe wô. Wo’o ki? Ye wo “yeme mam mese” wo yiane bo, mfa’a ya ve Yéhôva  nlem avak? Da sili na ô yeme nye nya ñyemane. Bi tame ñhe zu yen (1) avale Noé, Daniel a Job be nga kui na be yeme Zambe, (2) avale ñyeman ôte ô nga volô be, a (3) aval avé bi ne vu mbunane wop?

4. Aval avé Noé a nga kui na a yeme Yéhôva, a aval avé nya ñyemane a nga volô nye?

⁴ Avale Noé a nga kui na a yeme Yéhôva. Mam mela me nga volô bebo bisaé be Yéhôva ya atata’a na be yeme nye: biôm a nga té, be nga yeñ a bôte be mbe be ko Yéhôva woñ, bibotan be nga bi amu be nga nyiñ avale metiñ a miñye’elane mi Yéhôva mia jô. (És. 48:18) Éyoñ a nga yene biôm Yéhôva a nga té, Noé a nga tu’a yemelane na Zambe a ne fo’o, a na a bili mbamba mefulu, ane “Ngule jé ya nnôm éto a éto jé ane Zambe.” (Bero. 1:20, Mfefé Nkôñelan) Ajô te, Noé a nji su’u ve na a buni Zambe, ve a nga yemete fe ndi nleme jé be nye.

5. Aval avé Noé a nga yeme nsôñane Zambe asu bôte ya si?

⁵ “Mbunan wo aso ñwo’an.” (Bero. 10:17) Aval avé Noé a nga yeme Yéhôva? Bivuvumane bié mbie bi nga bo na a yeme Yéhôva; jia ya été é mbe Lamech, ésaa wé. A mbe a bili ngule mbunan; ba Adam be nga nyiñe fe abime mimbu éziñ. (Fombô’ô fôtô ya atata’a) Bi bivok bi mbe Mathusalem, émvame Noé, a Jared émvame Mathusalem; nnye ate a nga wu Noé a bili mimbu 366. * (Luc 3:36, 37) Éko éziñe na befame bete a binga bap, be nga kate Noé aval ényiñ é nga taté si, nsôñane Zambe na bôte be jaé si, a jam e nga boban afup Éden; Noé émien a nga yene fe mbia be mam be nga tôñe abé ya afub Éden. (Met. 1:28; 3:16-19, 24) Mam mete mese me nga nambe Noé a tindi nye na a kañe Zambe.​—Met. 6:9.

6, 7. Aval avé ndi nlem é nga yemete mbunane Noé?

⁶ Ndi nleme ja yemete mbunan. Tame ve’ele simesan avale Noé a nga wô’ôtan éyoñ a nga yeme na éyôlé jé é tii a ndi nlem! Jôé Noé da yiane tinane na: “Awo’an nge ke mvolane minlem.” (Met. 5:29) Yéhôva a nga tindi Lamech na a jô na: “Nyina [Noé] a ye volô bia minlem . . . nju’u ya mo mangan . . . amu Yéhôva a nga mane yo’é si.” Noé a mbe a too Yéhôva mebun. Aval ane Abel ba Hénoc, a mbe a too ndi na, “mvoñe” minga ja ye ko’o Satan nlô.​—Met. 3:15.

⁷ Ja’a Noé a nji be a yeme’ bone be mam bese a lat a nkulan ajô ôte, a mbe a yeme’e na ô tii a nkôtan. Ngaka’a ya Éden éte, é mbe fe é yi’an a foé Hénoc a mbe a kate’e bôt, a jô’ô na Zambe a ye tyi’i mbia be bôte mejô. (Jude 14, 15) Foé éte ja ye tu’a tôéban Harmaguédon; ve é nga yemete mbunan Noé, a ndi nleme jé!

8. Aval avé nya ñyemane a nga volô Noé?

⁸ Avale nya ñyemane a nga volô Noé. Nya ñyemane a nga ve Noé mbunan a fe’e ja so be Zambe, jam ete é nga volô nye na, a bo te tebe mbia bité, e dañedañe mfa’a ya nsisim. Noé a nga sa’ale mbia mewoso, amu “ba Zambe be nga wulu.” A nji jô’é na mimbia  minsisim mi wone nye, aval mi nga wone bôte ya éyoñe jé. Bôte bete be nga yiane taté na ba kañe mie, amu beta be mam mi mbe mi bo’ok. (Met. 6:1-4, 9) Nde fe, Noé a mbe a yeme’ na, bôt mbe ba yiane fôé a jalé si. (Met. 1:27, 28) Ajô te, a nga wô’ô na beéngele be nji yiane fulan a binga na be biaé bon. Nalé a nga tu’a yené amu be nga biaé bizilengan. Ane Zambe a nga jô Noé na, a ye soo ndône mendime si. Mbunan Noé ô nga tindi nye na a lôñ arche mfa’a ya nyii nda bôte jé.​—Beh. 11:7.

9, 10. Aval avé bi ne vu mbunane Noé?

⁹ Aval bi ne vu mbunane Noé. Bia yiane yé’é Kalate Zambe nya ñyé’ane, bi bindi’i, bi bo’o fe mam bia yé’é. (1 P. 1:13-15) Ndemben bia ye bi mbunan a fe’e bia ye volô bia na, bi sa’ale atyeñe medu’ane Satan, a mbia nsisime ya émo. (2 Bec. 2:11) Nsisim ôte wo tindi môte na a nye’e évô, a mbia nkeane binoñ. Wo bo fe na bôt be bi mbia b’asimesan. (1 Jean 2:15, 16) Ô ne fe bo bo na bi bili ate’e mfa’a ya nsisim, a vuane na beta môse ya ayaa Zambe a nto bebé. Éyoñ Yésus a nga ve’e melu mangan a melu me Noé, a nji dañe ngôné évô a mbia nkeane binoñ, ve mbia be mam be ne kui bia éyoñ bi ne mintôtone mfa’a ya nsisim.​—Lañe’e Matthieu 24:36-39.

¹⁰ Sili’i womiene na: ‘Ye fatan ényiñe jam ja liti na ma kôme fo’o yeme Yéhôva? Ye mbunane wo tindi fo’o ma na, me bo nkômbane Zambe a na, me kañete?’ Ngo’o nge biyalane biôé bia liti na wo fe wo ‘wulu a nya Zambe!’   

11. (a) Jé é nga volô Daniel na a nye’e Yéhôva aso mongô? (b) Mefulu me Daniel mevé wo kômbô vu?

¹¹ Avale Daniel a nga kui na a yeme Yéhôva. Da kôme yené na bebiaé bé be nga ye’ele nye na a nye’e Yéhôva a Mejô mé. Nye’an ôte ñwô ô nga wulu Daniel ényiñe jé ése. To’o éyoñ a nga bo nnôm, a nga ke ôsu a fa’a Mejô me Zambe. (Dn. 9:1, 2) Meye’elane me ne kalate Daniel 9:3-19 ma kôme liti na, Daniel a mbe a yeme’ Zambe nya ñyemane, a na, a mbe a yeme’ fe avale Zambe a jaéya zu a nyiñ a ayoñ Israël.

12-14. (a) Aval avé Daniel a nga liti na a bili fe’e Zambe? (b) Aval avé Yéhôva a nga botane Daniel amu ayo’o nleme dé?

¹² Avale nya ñyemane a nga volô Daniel. E nyiñe Babylone a mbe nya ayaé asu mone Bejuif a mbe a nye’e Yéhôva. Yéhôva a nga jô Bejuif na: “Jeñan mvo’é ya nlam . . . me boya mia na mi ke minkôm.” (Jr. 29:7) Ve a nga jô fe be na be kañe ve nye étam. (Nk. 34:14) Jé é nga volô Daniel na a yeme tôñe metiñe mete mebaane? Fe’e Zambe é nga volô nye na, a yeme na a yiane semé éjôé abim éziñ. Mvus abui mimbu, Yésus fe a nga ve ñye’elan ôte.​—Luc 20:25.

¹³ Tame yene jam Daniel a nga bo éyoñ éjôé é nga ve atiñe na, bôt be bo melu 30, be ye’elane ve njôô bôt étam. (Lañe Daniel 6:7-10.) Daniel a mbe ngule ya jô na: ‘Ane ve melu 30!’ Ve a nji jô’é na atiñ ngovina e kamane nye na a tôñe Metiñe me Zambe. A mbe fe ngule ya ye’elan asoé. Ve bôte bese be mbe be yeme’ na, a ye’elane môs ôse biyoñ bila. Ajô te, to’o a mbe a  yeme’e na a ne wu, Daniel a nji be a yii na môt a ve’ele buni na, a semen atiñ ete a zen éziñ.

¹⁴ Yéhôva a nga botane ntyi’ane Daniel, nde a nga bo étua jame na a nyii nye mo bengbwengbwem. Ntyi’ane Daniel ô nga volô fe na éyôlé Yéhôva é wume si ya Médo-Perse ése!​—Dn. 6:25-27.

15. Aval avé bi ne vu mbunane Daniel?

¹⁵ Avale bi ne vu mbunane Daniel. Bi nji yiane su’u ve na bia lañe Mejô me Zambe, bia yiane fe ‘wô’ô me.’ (Mt. 13:23) Bia kômbô yene mam ane Yéhôva, nalé a tinane na bi tu’a wô’ô miñye’elan mi tii a mam bia lañ. Ajô te bia yiane nyoñ éyoñe ya bindi. Bia yiane fe bo mbane ya ye’elan, e dañedañ éyoñ bia tôbane meve’ele. Éyoñ bia ja’é Zambe fek, a ngule ya jibi meve’ele, a wô’ô mvaé ya volô bia.​—Jc. 1:5.

16, 17. Aval avé Job a nga kui na a yeme Yéhôva?

¹⁶ Avale Job a nga kui na a yeme Yéhôva. Job a nji be mon Israëlite. Ve ba Abraham, Isaac a Jacob be mbe be vuma’an, a Yéhôva a nga kate be mam méziñ me fombô’ô nye, a nsôñane wé asu môta binam. Bi nji tu’a yem avale Job a nga yem benya mejôô bete. (Job 23:12) Ve émien a nga jô Yéhôva na: “Me nga wô’ôtane wo a ñwo’ane ya alo.” (Job 42:5) Yéhôva émien a nga bo’olô fe na, mame Job a nga jô me fombô’ô Nye, me ne été.​—Job 42:7, 8.   

¹⁷ Bitétéa fe bi nga volô Job na a yeme mefulu me Yéhôva. (Job 12:7-9, 13) Mvuse ya valé, Élihu ba Yéhôva, be nga belane bitétéa na, be liti Job abim avé môt a ne zezé, éyoñ ba ve’e nye a Zambe. (Job 37:14; 38:1-4) Mejô me Yéhôva me nga nambe Job nlem, nde a nga jô Zambe na: “M’ayeme na, ô ne ngule ya bo mam mese, a môt a vo’o kame mam nleme wôé w’atyi’i na, w’aye bo. . . . M’akôñelan nlem mbulu’u ba asup été.”​—Job 42:2, 6.

18, 19. Aval avé Job a nga liti na a yeme Zambe nya ñyemane?

¹⁸ Aval nya ñyemane a nga volô Job.  Job a mbe a kôme’ wô’ô miñye’elane mi Yéhôva. A mbe a kôme’e yeme Yéhôva, a bo’o fe mam a yem. A mbe a yeme’ na a vo’o jô na a nye’e Zambe, a too ke na, a vini môt a ne nye bebé. (Job 6:14) A nji be a bete’ émiene yôp, ve a mbe a semene bôte bese, minkukum a minzôzoé. A nga jô na: ‘Ye sa Nyô a nga té me abum été nnye fe a nga té be?’ (Job 31:13-22) Da yené fo’o na, Job a nji jô’é na akume dé é bo na a biasé bôte bevok. Nga mi lôô na a selane beta be bôt, a minkukume ya émo ji?

¹⁹ To’o nleme wé été, Job a nga ben évus ékaña’a mevale mese. A mbe a yeme’ na nge a kañe biôm bi mo bié, wônaa a lumeya “Zambe a ne yôp” mvus. (Lañe’e Job 31:24-28.) A mbe a yeme’ fe na, aluk zañe fam ba minga é ne jam é ne étyi. Jôm ete nje a nga tyi’i na a ye ke fombô éndune minga a nkômbane ya ke binoñ a je. (Job 31:1) Melu mete ki, Yéhôva a mbe a ngenan a jibi’i alu’ éval. Ajô te, Job a mbe ngule ya tyi’i na a lu’u minga mfe. * Ve bi ne simesane na, a nga jibi tyi’i na a tôñ atiñe Yéhôva a nga ve fam afub Éden, éyoñ a nga lat alu’ ôsu. (Met. 2:18, 24) Mvuse mimbu 1 600, Yésus fe a nga ye’ele bôte na be tôñe miñye’elan mite mfa’a ya aluk, a nkeane binoñ.​—Mt. 5:28; 19:4, 5.

20. Aval avé e yeme Yéhôva a metiñe mé nya ñyemane, a volô bia na bi yeme tobe mewoso mangan, a mbamba mimvôman?

²⁰ Avale bi ne vu mbunane Job. Bia yiane yeme Yéhôva nya ñyemane, a jô’é na ñyeman ôte ô wulu bia ényiñe jangan ése. Ntili besam David, a nga jô na Yéhôva a vini “nyô a nye’e évô,” a lebe fe bia na, bi sa’ale “bôt be ne medu’an.” (Lañe’e Besam 11:5; 26:4.) Ñyeman ôvé bifuse bi bia ve wo a lat a ôsimesane Zambe? Aval avé ñyeman ôte wo volô wo na, ô yem mam wo yiane telé ôsu ényiñe jôé, avale wo yiane belan Internet, avale wo yiane tobe mewoso môé a mimvômane miôé? Biyalane biôé bi ne volô wo na, ô yemelan abim avé wo yeme Yéhôva. Nge bi nji kômbô bi bijô mbia émo nyi, bia yiane yé’é belane ‘fe’e jangan ya yemelane mam,’ na bi yeme kandé, sa ke ve mvaé ba abé, ve na bi yeme fe kandé fe’e mboon a asu’u mboon.​—Beh. 5:14; Beép. 5:15.   

21. Jé é ne volô bia na bi “yem mam mese” ma sili na bi ve Zambe nleme mvaé?

²¹ Yéhôva a nga bo na Noé, Daniel, a Job be yeme nye, amu be nga jeñe nye a nlem ôse. A nga volô be na, be “yeme mam mese” me mbe me sili’i na, be ve nye nleme mvaé. Ane be nga bo mbamba bive’ela ya tôñ, a be nga bi angôndô ya mbamba ényiñ. (Bs. 1:1-3) Nde sili’i womiene na: ‘Ye ma yeme fo’o Yéhôva aval ane Noé, Daniel a Job?’ Nya ajôô a ne na, bia bi ne dañe yeme Yéhôva den, amu éfufube ya benya mejôô é ne ve nenenen. (Min. 4:18) Nde tuka’a fa’a Mejô me Zambe. Bindi’i me. Ja’é Yéhôva mbamba nsisim. Ndemben wo ye tu’a subu Ésaa wôé a ne yôb été bebé. A wo ye bi ñyeman a fe’e bia sili na ô yeme nyiñ mbia émo nyi.​—Min. 2:4-7.