1-3. (a) Amu jé bi ne tabe ndi na, bi ne bo bemvôé be Zambe? (b) Bôte bevé bia zu yen ayé’é di?

E KALATE Zambe, ba loon Abraham na, mvôé Zambe biyoñe bilal. (2 Minkañete 20:7; Ésaïe 41:8; Jacques 2:23) Nnye étam Kalate Zambe a loone na, mvôé Zambe. Ye nalé a tinane na, Abraham nnye étam a nga bo mvôé Yéhôva? Momo. Kalate Zambe a liti na, môt ase ya be bia a ne bo mvôé Zambe.

² Kalate Zambe a bili abui minkañete befam, a binga, be mbe be ko’o Yéhôva woñ. Be mbe fe be bili mbunan, ane be nga bo bemvôé bé. (Lañe Besam 25:14.) Be ne nsamba Paul a nga loone na, “abui bengaa.” Bôte bete bese, be mbe bemvôé be Zambe.​—Behébreu 12:1.

³ Bi tame zu yene minkañete bemvôé be Yéhôva belal, mi ne Kalate Zambe été: (1) Ruth, nkuse minga ya Moab, (2) Ézéchias, Njô bôt ya juda a mbe zôsô, a (3) Marie, nyia Yésus a mbe a sili’i émiene si. Ñye’elan ôvé bi ne nyoñ, avale môt ase ya be be, a nga bo mvôé Zambe?

4, 5. Beta ntyi’ane mbé Ruth a mbe na, a yiane nyoñ, a amu jé ntyi’an ôte ô mbe ayaé? (Fombô’ô fôtô a ne atata’a ya ayé’é di.)

⁴ Naomi ba mimbome mié, Ruth a Orpa, ba wulu a mebo na, ba kôlô si ya Moab a ke si ya Israël. Nté ba wulu, nde Orpa a tyi’i na, a nga bulane jale dé, si ya Moab. Ve Naomi a nga tyi’i na, a bulane jañe dé, e si ya Israël. Nne Ruth a zu bo aya? Ntyi’ane wé ô mbe angôndô ya ayaé. Ye a ye bulane nda bôte jé e si ya Moab, ye ba ntyii wé, ba ye ke Bethléhem?​—Ruth 1:1-8, 14.

⁵ Nda bôte Ruth é mbe é to Moab. Nde, a mbe ve bulane wé, a yeme na, éyoñ éziñe ba ye ba’ale nye. A mbe a yeme bôte ya Moab, nkobô ya wôé, a metume map. Naomi ki, a nji be ve kate Ruth na, a ye mane bi mam mete mese e Bethléhem. Naomi a nji be ndi nleme na, a ye ve nye nnôm, nge nda ya tabe wôé. Jame te nde Naomi a nga jô nye na, a bulane si jé, e Moab. Avale bia te yen, Orpa a nga ‘bulane be bôte bé, a be zambe wé.’ (Ruth 1:9-15) Ve Ruth a nga bene bulane be bôte bé, a be bivuse bezambe biap.

6. (a) Mbamba ntyi’ane mbé Ruth a nga nyoñ? (b) Amu jé Boaz a nga jô Ruth na, a nga zu sobô mefabe me Yéhôva si?

⁶ Éko éziñe na, nnôme wé, nge Naomi, a nga ye’ele Ruth mejô me Zambe. A nga yé’é na Yéhôva a nji nye’e bezambe ya Moab. Ruth a mbe a nye’e Yéhôva, a yeme fe na, Yéhôva étam, nnye a yiane nye’e, a kañ. Nde Ruth a nga nyoñe mbamba ntyi’an. A nga jô Naomi na: “Bôte bôé b’aye bo bôte bam, a Zambe wôé a ye bo Zambe wom.” (Ruth 1:16) Nye’ane Ruth a mbe a nye’e Naomi, wo ve bia ngule nyôl. Ve nye’ane Ruth a mbe a nye’e Yéhôva, ô ne jame ya semé. Boaz fe a nga semé jame te, a se’e nye amu, ‘a nga zu sobô mefabe me Yéhôva si.’ (Lañe Ruth 2:12.) Bifia bi Boaz bi, bi abo na bi simesan aval éyele ônon, ja jeñe na é ke sobô mefabe me nyia wé si. (Besam 36:7; 91:1-4) Avale da te fe, Yéhôva a nga ba’ale Ruth, a botane nye amu mbunane wé. Ruth a nji jôbane ntyi’an a nga nyoñe môs éziñ.

7. Jé é ne volô bôte bese be ngenane be ko woñe ya ve bebiene ngumba be Yéhôva?

⁷ Abui bôt da yé’é yeme Yéhôva, ve be nji kômbô ke sobô be nye. Ba ko woñe ya ve bebiene ngumba be Yéhôva, a nyoñe mbaptizô. Nge wo fe wo ko woñ, fas amu jé. Môt ase a kañe zambe wé. (Josué 24:15) Mbamba ntyi’ane ya nyoñ a ne na, ô kañe nya Zambe. Éyoñe wo ve womiene ngumba be Yéhôva, wo liti na, ô to ndi na Yéhôva a ye bo asoé dôé. A ye fe volô wo na, ô ke ôsu a bo nye ésaé, akusa bo abui minju’u wo ye tôbane mie. Jame Zambe a nga bo Ruth nde le.

8. Kat avale vôm Ézéchias a nga yaé.

⁸ Ényiñ Ézéchias a nga nyiñ, ja selane ji Ruth. A mbe bialé bialé ya ayoñe Zambe. Ve sa ke bone be Israël bese, mbe be nga wulu ba’aba’a a Yéhôva. Ésa Ézéchias, Njô bôt Achaz, a mbe mbia Njô bôt. A nga biasé temple Zambe, a bo na, bôte be kañe  bezambe befe. Achaz a nga di’i bobenyañe be Ézéchias vevee nduan, na a ve bivuse bezambe metuna’a. Ézéchias a nga yaé mbia vôm!​—2 Bejô Bôt 16:2-4, 10-17; 2 Minkañete 28:1-3.

9, 10. (a) Jé é mbe bo na, Ézéchias a wô’ô ôlune tyi’ibi? (b) Amu jé bi nji yiane wô’ô Zambe ôlun? (c) Amu jé bi nji yiane simesane na, vôme bia te yaé, nnye a bo na, bi bo mbamba môt, nge mbia môt?

⁹ Mbia éve’ela Achaz a mbe bo na, nlem Ézéchias ô bo abé, nge wô’ô Yéhôva ôlun. Melu ma, bôbejañe ba tôbane minjuk. Ve minju’u mite, mi ne te kui ane mi Ézéchias a nga tôbane mie. Ve ba viane simesane na, be bili beta amu ya ‘wô’ô Yéhôva abé,’ nge ékôane jé. (Minkana 19:3) Bôte bevok ba simesane na, mbia ényiñe be nga nyiñe menda me bôt map, a ne bo na, be’e fe be nyiñ abé, nge ba’alane bikobe bebiaé bap be nga bo. (Ézéchiel 18:2, 3) Ye asimesane te é ne été?

¹⁰ Ényiñ Ézéchias ja liti na, momo! Bi se ngule ya bi amu éziñ a yiane bo na, bi wô’ô Yéhôva ôlun. Yéhôva a se ngule ya bo na, mbia be mam be kui be bôt. (Job 34:10) É ne été na, bebiaé be ne ye’ele bone bap na, be bo mam me ne mvaé, nge abé. (Minkana 22:6; Becolossien 3:21) Ve nalé a nji tinane na, vôme bia te yaé nnye a bo na, bi bo avale môte bi ne. Amu jé? Amu Yéhôva a nga ve môt ase ya bebia fili ya nyoñe mintyi’an, nalé a tinane na, bi ne tobe na bia bo mam me ne mvaé, nge mam me ne abé. (Deutéronome 30:19) Aval avé Ézéchias a nga belane fili te?

11. Jé é nga volô Ézéchias na, a bo njôô bôte wua ya mbamba bejô bôt?

¹¹ Ésa Ézéchias a mbe Njô bôte wua ya mbia bejô bôt ya Juda, Ézéchias nye’e ki, a nga bo Njô bôte wua ya mbamba bejô bôt. (Lañe 2 Bejô Bôt 18:5, 6.) A nji tobe na a tôñe mbia éve’ela ésa wé. A nga tobe na, a vô’ôlô bekulu mejô be Yéhôva aval ane Ésaïe, Michée, Osée. A nga tôñe melebe map. Melebe mete me nga volô nye na, a kôme mbia be mam ésa wé a nga bo. A nga fubu temple, a sili Zambe njaman asu bikop ya ayoñe  dé, a tyame bengunemelane be nga to be bôman nlame wé. (2 Minkañete 29:1-11, 18-24; 31:1) Mvuse ya valé, éyoñe njôô bôt ya Assyrie, Sanchérib a nga jô na a zu wosane Jérusalem, Ézéchias a nga liti na a ne ñyeyok, a na, a to ndi a Yéhôva. A mbe a to ndi na Yéhôva a ye ba’ale nye, a ve bôte ya si jé ngule nlem. (2 Minkañete 32:7, 8) É nga kui éyoñ éziñe na, Ézéchias a nga bete émiene yôp, ve éyoñe Yéhôva a nga ve nye melep, ane a nga sili émiene si. (2 Minkañete 32:24-26) Nalé a liti ne sañesañe na, Ézéchias a ne mbamba éve’ela bia yiane vu. A nji jô’é na mbia ényiñe ya vôm a nga yaé, a ndaman ényiñe jé. A nga liti fo’o na, a mbe mvôé Yéhôva.

12. Aval ane Ézéchias, aval avé abui bôt da liti na é ne bemvôé be Yéhôva?

¹² Melu ma, émo é ne njalan a njet a évini, a abui bongô da yaé teke nye’ane bebiaé bap. (2 Timothée 3:1-5) Akusa bo na abui Bekristen da so avale menda me bôt é ne njuk, ve jame da, be nga tobe na, ba yemete amvôé ba be Yéhôva. Aval ane Ézéchias, ba liti na, sa ke vôm be nga yaé, nnye aye bo na be bo, mbamba be bôt, nge mbia be bôt melu ma zu. Zambe a nga ve bia éto fili, a aval ane Ézéchias a nga bo, bi ne tobe na bia kañe nye, a ve nye duma.

13, 14. Amu jé bia jô na, mbe’e Marie a nga be’e ô mbe nye mbia adit, ve aval avé a nga yalane Gabriel?

¹³ Abui mimbu mvuse melu me Ézéchias, mona minga a to jôé na, Marie a nga bo ngumba aval amvôé a Yéhôva, a bi fe beta mbe’e. A mbe na, a yiane bo abum, a biaé, a toñe fe Mone Zambe! Yéhôva a mbe fo’o a nye’e Marie, a to fe ndi a nye, jame te nde a nga ve nye beta mbe’e ate. Ve jé Marie a nga bo éyoñ a nga wô’ô foé te éyoñ ôsu?

¹⁴ Bi wô’ô zu bia kobô ajô ya beta jam Marie a nga bi. Jé é mbe ve tyele nye nleme yôp? Jam é mbe ve tyele nye nleme yôp é mbe na, ange Gabriel a nga jô nye na, a ye bo abum teke bômbô a fam. Ve Gabriel a nji kate nda bôte Marie, a bôte be mbe be bômane nye, aval a ye nyoñ abum. Jé bôte bé be nga ye simesan? A nga ye bo aya asu na, a bôé Joseph nleme si, a kate nye na, a nji bo mejian? Nde fe a mbe a bili beta mbe’e ya toñe Mone Zambe. Bi nji yeme mam mese me mbe me tyele Marie nleme yôp, ve bia yem jam a nga bo éyoñe Gabriel a nga mane laan a nye. A nga jô na: “Tame yene ma, me ne  minga a ne mbo ésaé Tate; ajô te bo’o ma ane wo ate jô.”​—Luc 1:26-38.

15. Jé é nga volô Marie na, a bi ngule mbunan?

¹⁵ Marie a mbe fo’o a bili ngule mbunan! Ane mbo ésaé, a mbe nkômesane ya bo jam ése Yéhôva a ye jô nye na a bo. A mbe a yeme na, Yéhôva a ye nyoñe ngap a nye, a ba’ale nye. Jé é nga bo na Marie a bi ngule mbunan? Bi nji bialé a mbunan. Ve bi ne bi mbunane nge bia yé’é na bi bi fulu te, a sili Yéhôva na a botane mengule mangan. (Begalate 5:22; Beéphésien 2:8) Marie a nga ve mengule mese na, a yemete mbunane wé. Aval avé bia yeme de? Bi tame zu yen aval a nga nyoñ éyoñe ya vô’ôlô, a jé nje a nga jô.

16. Jé ja liti na, Marie a nga nyoñ éyoñe ya vô’ôlô mam ba kate nye?

¹⁶ Marie a nga nyoñ éyoñe ya vô’ôlô. Kalate Zambe a jô na, bia yiane “bo avôle ya wôk, ôtete’e ya kobô.” (Jacques 1:19) Marie a mbe a kôme baa alo. Kalate Zambe a liti na, Marie a nga nyoñ éyoñe ya vô’ôlô mam be mbe be kate nye, e dañe dañe mam me afombô Yéhôva. A mbe a nyoñ éyoñe ya bindi mam me adañe mfi. Éve’an ôsu é ne na, môse Yésus a nga bialé, éyoñe beba’ale mintômba be nga zu kate Marie foé beéngele, a nga nyoñ éyoñe ya vô’ôlô. Ja’a éyoñe Yésus a nga bi mimbu 12, a nga kate nyia wé jam éziñ é nga bo na, Marie a tebe fe’e ne vema, a nga beta fe nyoñ éyoñe ya vô’ôlô. Bi lôô na, biyoñe bite bise bibaane, Marie a nga vô’ôlô, a nga simesan, a tu’a fas mam a nga wôk.—Lañe Luc 2:16-19, 49, 51.

17. Jé bi ne yé’é avale Marie a mbe a kobô’ô?

¹⁷ Mam Marie a mbe a kobô’ô. Kalate Zambe a nji kate bia mam mese Marie a nga jô. Éfuse ya Luc 1:46-55 ja liti bia abime nkobô Marie a nga kobô. Mejô mete me aliti na, Marie a mbe a kôme yeme mejô me Zambe me ne ntilane nkobô Hébreu. Amu jé bia jô nalé? Amu bifia Marie a nga belane bie, bi mbe bi funane bifia bi Anne, nyia Samuel. (1 Samuel 2:1-10) Bia buni na, Marie a nga kate bifia ya bifuse ya Kalate Zambe biyoñe 20. Da yéné fo’o na, Marie a mbe a nye’e a kobô miñye’elan a nga yé’é be beta Mvôé wé Yéhôva.

18. Aval avé bi ne vu éve’ela Marie?

¹⁸ Aval ane Marie, é ne kui na Yéhôva a ve bia mimbe’e bia yene na, mi ne adit. Bia yiane vu éve’ela Marie, a sili biabebiene si éyoñe ba ve bia mimbe’e akônda, bi to ndi na, Yéhôva a ye volô bia. Bi ne fe vu mbunane Marie éyoñe bia nyoñ éyoñe ya kôme vô’ôlô Yéhôva, a fase mam bi nga yé’é mfa’a wé, a minsôñane mié. Bi ne bi meva’a ya kate bôte bevo’o mam bi nga yé’é.​—Besam 77:11, 12; Luc 8:18; Beromain 10:15.

19. Ndi nleme fé bi bili éyoñe bia vu bive’ela bi mbunan?

¹⁹ Da yéné fo’o na Ruth, Ézéchias, a Marie, be mbe bemvôé be Yéhôva fo’o ve ane Abraham. Be mbe ngabe ya “abui bengaa,” é bili ma’a ya bo bemvôé be Zambe. Nkelan ôsu a vu bive’ela bi mbunane bite. (Behébreu 6:11, 12) Nge bia bo de, bia ye bi bibotane Yéhôva a ye ve bemvôé bé nnôm éto!