1, 2. Jé bôte béziñe be nga jô a lat a Bengaa be Yéhôva?

BÔTE ba yeme Bengaa be Yéhôva, ba se’e be amu mbamba mefulu be bili. Éve’an é ne na, ntili bekalate, Anton Gill, a nga kobô ajô ya jam e nga kui bobejañ, a bekale bangan ya Allemagne éyoñe Benazie. A nga tili na: “Benazie be nga vini Bengaa be Yéhôva évini awu. . . . Bebé mbu 1939, Bengaa be Yéhôva bebé 6 000, be mbe beta menda mimbôk Benazie be nga lôñ. Akusa bo beta étibila’a be nga tôbane nye, Bengaa be Yéhôva be mbe ne mieññ, teke bo éngaña’a, be nga yeme ne bip, teke ku Zambe wop, be nga liti fe na, be ne nlatane jôme jia.”

² Bôte béziñe ya Afrique du Sud, be nga se’e Bengaa be Yéhôva, amu mbamba mefulu ba liti zañe jap. Biyoñe biziñ, Bengaa ya menyule m’ékôbe mevale meval, be nji be ngule ya tôkane vôme wua. Ve Ngon awôm a baa é to melu 18 ya mbu 2011, môse sondô, bobejañe 78 000 ya Afrique du Sud, be to menyule m’ékôbe mevale meval, a ba ya mesi ma bômane be, be nga tôkane beta nseñ ébuma. Be mbe tisone ya Johannesburg asu beta étôkan. Môte wua ya bôte ba jôé nseñ ébuma ôte a nga jô na: “E taté yene nkunda bôt ô bili abime mbamba mefulu di nseñ ébuma wu, ve mia. Mi be’e mbamba biyé.  Mia te bo na, nseñ ébuma ô bo angôndô ya mfuban. Ve jame da dañ e ne na, mia nye’e bôte ya meyoñe mese.”

3. Jé ja bo na, ékôane jangan é sela’an a bikôane bivo’o bise?

³ Avale minkobô ete da liti na, ékôane Bengaa be Yéhôva ja selane fo’o a bikôane bivo’o bise. (1 P. 5:9) Nde, jé ja bo na, ékôane jangan é sela’an a bikôane bivo’o bise? Mame mebaé mme ma bo nalé: miñye’elane bia nyoñe Kalate Zambe, a mbamba nsisim; nalé a tindi bia na, bi jeñ a mezene mese na, bi ‘vaa nnôme môt,’ a ‘jaé mfefé môt.’​—Beco. 3:9, 10.

4. Jé bia zu yen ayé’é di, amu jé mimba’alane mite mi ne mfi?

⁴ E vaa nnôme môt, a e kandane wô, a ne mam mebaé. Ayé’é di, da zu ye’ele bia avale bi ne vaa nnôme môt, a amu jé bia yiane de bo avôl avôl. Bia zu fe yene na, bi ne tyendé to’o bi nto abé été ne tubuk. Mvuse ya valé nde, bia ye su’ulane yene mam bôte be kañeya Yéhôva den a nto abui mimbu be ne bo, asu ya na, be kandane mefulu ya nnôme môt. Amu jé mimba’alane mite mi ne mfi? Amu bebo bisaé be Yéhôva béziñ be nga te’e nsisim, a bulane minnôme mimboan be mbe be bo’ok ôsusua na ba yeme Yéhôva. Ajô te, bia bese bia yiane ba’ale mejô ma: “Nyô a simesane na, a tele, a tuka’a fombô, a za ku.”​—1 Bec. 10:12.

5. (a) Va’ak éve’ane ja liti amu jé bia yiane ji’a jeñe na, bi vaa nnôme môt. (Fombô’ô fôtô ya atata’a ya ayé’é di.) (b) Avale Becolossien 3:5-9 a jô, mefulu mevé, me ne mefulu ya nnôme môt?

⁵ Jé wo ye bo nge éyé ô be’e é ne mvit, éko éziñe na, ja nyum abé? Ke wo ye jeñe na, ô vaa je été été. Avale da fe, bia yiane bo Yéhôva mewôk été été, bia yiane ji’a vaa mefulu Zambe a vini. Bia kômbô tôñe melebe Paul a nga ve Bekristene ya melu mé. A nga jô be na: ‘Va’ane fe mam mete mese.’ Bia zu tame kobô ajô ya mam mebaé Paul a nga jô me: mvine mame ya bisôk, a mvite mimboan.​—Lañe’e Becolossien 3:5-9.

6, 7. (a) Aval avé mejô me Paul ma liti na, bia yiane ve ngul asu ya na, bi vaa nnôme môt? (b) Aval ényiñ avé Sakura a mbe a nyiñik, a jé é nga ve nye ngule ya jô’é aval ényiñ ete?

⁶ Mvine mame ya bisôk. Éfia ya Kalate Zambe be nga kôñelane na, “mejian,” ja fombô fe nkeane binoñe zañe bôte be ngenane te lu’an, a nkeane binoñe zañe befam befam, a binga binga. Paul a nga jô bobenyañe bé ya nsisime na, be ‘wôé bibu’a biap,’ nalé a tinane na, be vaa mbia minkômban, ane wu ya bo “mejian.” Éve’ela Paul a belane je, ja liti na, bia yiane ve ngule asu ya na, bi vaa mbia minkômban. Yaa, bi ne wosane mbia minkômban, a dañe mie.

⁷ Tame yene jam e nga kui Sakura *, ngone minga ya Japon. A so mongô, a mbe a wô’ôtan ve ane a ne étam, ane a nji bo mfi asu môt éziñ. Éyoñ a nga bi mimbu 15, nde a nga taté na, a ke binoñ a abui bôt, a mbe a bo’o nalé asu ya na, a bo teke wô’ôtane na a ne étam. Émien a mem, a ôsone na: “Me nga vaa abum biyoñe bilal.” A beta jô na: “Ôsusua, me mbe me wô’ô jam ete mvaé, amu me mbe me buni’i na, éyoñe ma ke binoñ a môt, nalé a tinane na, me ne mfi asu môt ate, a na, a nye’e ma. Ve ane éyoñ é mbe é lôtôk, me nga  yene na, mejian me nji volô ma jôm éziñ.” Sakura a nga bo de akekui a nga bi mimbu 23. Mvuse ya valé nde a nga taté na, a yé’é a Bengaa be Yéhôva. Sakura a mbe a nye’e mam a mbe a yé’é. Nde fe, Yéhôva a nga volô nye na, a bo te beta wôk ôson, a ve émiene mekua. A nga kui fe na, a jô’é mejian. Éyoñe ji, Sakura a ne nkpwa’a mefan, a nji beta wô’ôtane na, a ne étam. Den, a jô na: “Me ne mevak, amu ma wô’ôtane nye’ane Yéhôva môs ane môs.”

8. Mam mevé me ne bo na, bi bo mvite mise me Zambe?

⁸ Mvite mimboan. Éfia ya Kalate Zambe be nga kôñelane na, “mvit,” é nji fombô ve mvine mame ya bisôk. Éfia éte ja fombô fe mbia mimboane mife, ane nyuane ta’a, nge ke mvite minkobô. (2 Bec. 7:1; Beép. 5:3, 4) Ja fombô fe mvite mam môt a bo éyoñ a ne étam, aval ane, e lañe bekalate ba ve ôzañe ya bo mame bisôk, nge ke yene befam a binga minsoé. Mimboane mite mi ne tindi môte na, a bi mbia fulu ya mieneke nsoé wé.​—Bec. 3:5. *

9. Jé é ne kui bia amu ‘nye’ane mam ya bisôk’?

⁹ Bôte be bili fulu ya yene befam a binga minsoé, ba ke ôsu a ‘nye’e mam ya bisôk,’ be ne su’ulane bo alo ya mame mete. Beyeme mam ba jô na, môt a wôk évé ya yene befam a binga minsoé, a bo ane nso’o meyok a wôk évé meyok, nge ke ñyuu banga a wôk évé banga. Jôm éte nje bôte ba yene befam a binga minsoé, ba wô’ô bebien mbia ôson, be ne fe teke bo ésaé jap avale da yian. Menda me bôte map me ne kom ése ve minjuk été, be ne fe tyi’ibi ya tyame melu’u map, a wôé bebien. Môt éziñ a mbe mevak abui amu, a nga kui na, a bo ngumba mbu teke yene befam a binga minsoé, a nga tili na: “Mone môte ya nleme wom, a nji beta bôme ma aval a mbe a bo’ok.”

10. Aval avé Ribeiro a nga kui na, a telé ñyenane befam a binga minsoé?

¹⁰ Bôt abui ba yen ayaé ya kandane fulu ya yene bôte minsoé. Ve aval éve’ela Ribeiro ya Brézil ja liti, be ne kui na be bo de. Ribeiro a nga ke nyiñ étam éyoñ a nga bo ndôman, mvuse ya valé nde a nga yen ésaé. Ésaé éte é mbe é bo’o na, a yene bekalate ba liti befam a binga minsoé. A jô na: “Me nga su’ulane bo ôlo. Me mbe me nto aval e ne na, nné ane minga wom a kui, me ji’a futi bevidéo ba liti befam a binga minsoé.” Ve, môs éziñ, nda bisaé jé, a nga some kalate Le secret du bonheur familial, ane a nga taté na a lañe nye. Mam a nga lañ été, me nga bo na, a taté na a yé’é a Bengaa be Yéhôva. E nga sili nye abui éyoñe na a tyendé. Ve jé é nga volô nye? A jô na: “Meye’elane ma so nlem, a ayé’é ya Kalate Zambe. Me nga bindi fe mam me mbe me yé’é. Ane me nga taté na, ma jeñe na me bi mbamba mefulu, akekui nye’ane ma nye’e Yéhôva ô nga bo ngul, a lôte nkômbane ya yene befam a binga minsoé.” Kalate Zambe a mbamba nsisim, bi nga volô Ribeiro na, a vaa nnôme môt, a duban. Éyoñe ji, a ne mvendé ya akônda dé.

11. Môt a kômbô dañe mbia fulu ya yene befam a binga minsoé, a yiane bo jé?

¹¹ Ve, Ribeiro a nji be a yiane su’u ve ñyé’ane Kalate Zambe. A mbe fe a yiane jô’é na, Mejô me Zambe me nambe’e nye  nlem. E ye’elan, a e bindi, a nga bo na, nye’an a mbe a nye’e Yéhôva ô dañe mbia nkômbane ya yene befam a binga minsoé. Nge môt a kômbô dañe mbia fulu ate, a yiane nye’e Yéhôva nya nye’ane, a yiane fe vini mame Yéhôva a vini.​—Lañe’e Besam 97:10.

12. Jé é nga volô Stephen na a tyendé?

¹² Bôte ba ji’a wôk ôlun, be wô’ô liti ayaa dap a mvite nkobô. Avale mboan ete e se ngule ya bo na, ényiñe ya nda bôt é bo abeñ. Stephen a ne mbiaé, a nyiñe Australie, a jô na: “Me mbe me bela’ane mvite nkobô. Jôm ése é mbe é bo’o na, me wô’ô mbia ôlun. Bia minga wom bi nga kandane biyoñe bilal, bi mbe bi nga zu tyam alu’u dangan.” Ba minga wé be nga taté na, ba yé’é Kalate Zambe a Bengaa be Yéhôva. Ye Stephen a nga tyendé fo’o? Ôwé, Stephen a jô na: “Éyoñe me nga taté na, ma tôñe miñye’elane ya Kalate Zambe, ényiñe ya nda bôte jangan é nga tyendé nya ntyendane. Yéhôva a nga volô ma. Den me nto évôvoé ne mieññ, a to ke na, me mbe ñyôyo’o môt, me ji’a wô’ô ôlun.” Stephen a ne diakon, ngal a nga bo ésaé nkpwa’a mefan abime mimbu éziñ. Bemvendé ya akônda Stephen ba jô na: “Stephen a ne nya mbo ésaé, a ne évôvoé nlem, a éjote nyul.” Ba jô jô na, ba simesane ki na, be yeneya nye a wô’ô ôlun môs éziñ. Mfa’a Stephen, za a nga volô nye na a tyendé? A yalane na: “Me nji be ngule ya bi bibotane bite bise, teke ngule Yéhôva, Nnye a nga volô ma na me tyendé.”

13. Amu jé fulu ya yaa é ne mbia abé, a abendé avé Kalate Zambe a ve?

¹³ Kalate Zambe a yeme bo, éyoñ a ve bia abendé na, bi tabe ntyel a ayaa, mvite nkobô, a ayok. (Beép. 4:31) Avale mefulu ete e wô’ô bo na, môt a su’ulane bo évô. Mefulu mete me nji ve Nté wongane duma, akusa bo bôte ba bômane bia be ne yene na, me nji bo abé. Bôt abui be nga yiane vaa nnôme môt ôsusua na, ba bo ngule ya jaé mfefé môt.​—Lañe’e Besam 37:8-11.

14. Ye môt a ne évô, a ne bo évôvoé?

¹⁴ Tame yen éve’ela Hans, a ne mvendé akônda dé, Autriche. Ntebele bemvendé ya akônda dé a jô na: “A ne aval évôvoé mojañe me ngenane te tame yen.” Ve a nji be nalé atata’a. Éyoñ a mbe ésoé, a nga taté na a nyu meyok a lôte nné. Nalé a nga bo na, a su’ulane bo mbia évô. Môs éziñ, a nga nyu a lôte nné, nde a nga wôé minga ba nye be mbe be nyiñik; ane be nga wua nye mimbôk tañe mimbu 20. To’o nalé, a nji tyendé. Mvuse ya valé, nyia wé a nga sili mvendé ya akônda dé na, a ke jome Hans mimbôk. Ane a nga taté na a yé’é Kalate Zambe. A jô na: “Me mbe me yen ayaé ya vaa nnôme môt. Bifuse ya Kalate Zambe bi nga volô ma bi ne, Ésaïe 55:7 a jô na: ‘Mbia môt a jôké’é zene jé,’ a 1 Becorinthien 6:11 a kobô ajô ya bôte be nga jô’é mboane ya mbia be mam. Éfus éte ja jô na: ‘A bevo’o ya be mia be mbe aval ete.’ Yéhôva a nga volô ma abui mimbu, a zene ya mbamba nsisim asu ya na, me jaé mfefé môt.” Éyoñ a kuiya mimbôk mvuse mimbu 17 a étun, nde a nga duban. A jô na: “Ma ve Yéhôva akéva, amu beta mvame wé, a amu a nga jamé ma.”

15. Fulu fé bôt abui be bili, ve jé Kalate Zambe a jô a lat a fulu éte?

¹⁵ Nge ô vaa mvite nkobô, fulu ya laane minsos é ne fe fulu ya nnôme môt.  Éve’an é ne na, bôt abui be bili fulu ya laane minsos éyoñe ba yiane ya’ane toya, nge ke éyoñe ba te bo mbia jam. Ve Yéhôva a nji bo nalé, a ne “Zambe ya benya mejôô.” (Bs. 31:5) Ajô te, a yi na, “môt ase” a ne mbo ésaé wé, ‘a kobô nyô mbok benya mejôô,’ a na, a bo teke laane “minsos.” (Beép. 4:25; Beco. 3:9) Bia yiane ñhe kobô benya mejôô, to’o nalé aye telé bia mbia été.​—Min. 6:16-19.

16. Jé é ne volô môte na, a vaa nnôme môt?

¹⁶ E vaa nnôme môt, a nji bo jame môt a ne bo a ngule jé étam. Bôte bia te jô be ayé’é di, Sakura, Ribeiro, Stephen, a Hans, be nga jeñ a mezene mese na, be jô’é mbia mimboan. Be nga kui na be bo de amu be nga jô’é na, Mejô me Zambe, a mbamba nsisim bi nambe’e asimesane dap, a minleme miap. (Lc. 11:13; Beh. 4:12) Nge bia kômbô bi ngul éte, bia yiane lañe Kalate Zambe môs ôse, a bindi mam bia lañ. Bia yiane fe bo mbane ya sili Yéhôva fek, a ngule ya bo avale Kalate Zambe a ye’ele. (Jos. 1:8; Bs. 119:97; 1 Bet. 5:17) Bia bi fe mvolane wo so Kalate Zambe a mbamba nsisim, éyoñe bia kômesan, a tabe bisulan. (Beh. 10:24, 25) Nde fe, bia yiane kôme yene mfi ya mezene Yéhôva a belane me na, a ve bia bidi ya nsisim.​—Lc. 12:42.

17. Jé bia ye yen ayé’é da zu?

¹⁷ Bia te yene mbia mefulu méziñ Bekristen ba yiane vaa, a kandane me. Ve, ye a ne susu’a jam bia yiane bo asu ya na, Zambe a yene bia mvaé? Momo. Bia yiane fe jaé mfefé môt. Ayé’é da tôé valé, da ye kobô ajô ya mefulu ya mfefé môt bia yiane jaé.