1, 2. E tisone ya Philippes, jé é nga bo na, be wua Paul ba Silas nda mimbôk? (Fombô’ô fôtô ya atata’a ya ayé’é di.)

ZAÑ alu é kuiya. Paul ba Silas be ne nda mimbôk e Philippes. Mebo me ne be bibom été, mvus é ngenan é taé be, amu ba te mane bôme be mbia ébôm amôs. (Mam. 16:23, 24) Mam ma te boban étua avôl! Beta nsamba bôt a nga zu bi be ñsene makit atemetem, a kele be aba mejô. Be nga mane soé be biyé, a bôme be a minloñ. (Mam. 16:16-22) A ne fo’o mbia ékotekot ajô! Paul, mone Romain, nnye ba kôme tibili abime di. *

² Paul a to dibi si, a fase mame ma te kui be amôs. A simesane bôte ya Philippes. Mbe be nji bi synagogue aval ane bitisone bivok a nga ke jom. Bebuni ya Philippes be mbe be bo’o bisulane biap nseñ, e tisone yat, mfôm ôsôé. (Mam. 16:13, 14) Amu jé be mbe teke synagogue? Ye amu na, e tison éte, befam be mbe Bejuif be nji be be kuik awôm, abime befam da sili, asu ya na, be lôñe synagogue aval atiñ e mbe e jô’ôk? Bôte ya tison éte be mbe mebun amu, be mbe  Beromain, akusa bo be nji be bebialébialé ya Rome. (Mam. 16:21) Ye jam ete e nga kui Paul ba Silas amu bôte ya tison éte be mbe be buni’i na, be mbe Bejuif, sa ke Beromain? Bi nji yem, ve jam bia yem e ne na, be nga wua be nda mimbôk teke étom.

3. Jé é nga yiane bo na, Paul a bo fe’e ne vema; ve, été nsisim évé a mbe a bili?

³ Éko éziñe na, Paul a simesane fe jam e nga kui nye den a nto abime bengon éziñ. A mbe a tele’e nsa’a Mañe ya Égée, Asie Mineure, ane mbamba nsisim a nga jô nye abui biyoñe na, a bo teke ke kañete tison éziñ. A mbe ve ane mbamba nsisim a mbe a jô’ô nye na, a ke tison éfe. (Mam. 16:6, 7) Éyoñ a nga kui Troas, nje a nga yeme tisone mbamba nsisim a mbe a yi na a ke. Paul a nga yeme biyeyem môt a jô’ô nye na: “Za’a Macédoine.” Été été, Paul a nga kañese nlômane Yéhôva ôte. (Lañe’e Mam Minlôman 16:8-10.) Jé é nga bobane mvuse ya valé? Nné ane a nga kui Macédoine, nde be nga wua nye nda mimbôk! Amu jé Yéhôva a nga kañese na avale jam ete e kui Paul? A ye tabe mimbôk abim éyoñ avé? Akusa bo Paul a mbe a jeñe’e biyalane ya minsili mite, a nji jô’é na, jam ete e te’e mbunane wé, a meva’a mé. Paul ba Silas be nga taté na, ba “ye’elane Zambe a yia bia.” (Mam. 16:25) Mvo’é Yéhôva a ve, é nga ba’ale minleme miap, a asimesane dap.

4, 5. (a) Aval avé été jangan é ne funane ji Paul? (b) Aval avé été Paul é nga tyendé avale môt a nji be simesan?

⁴ Éko éziñe na, wo fe ô wô’ô wô’ôtan ane Paul, éyoñe wo tôñe zene Yéhôva a liti wo, ve mam me teke wulu avale wo kômbô. Éko éziñ wo tôban abui minjuk, nge ke na, ô tele été ja tindi wo na, ô bo beta mintyendan ényiñe jôé. (Ec. 9:11) Éyoñe wo nyoñ éyoñe ya fas, ô ne sili womien amu jé Yéhôva a jô’é na, avale mam éziñ e kui wo. Nge ô tebeya aval été éte, jé é ne volô wo na, ô ke ôsu a jibi, teke jañele ndi nleme jôé be Yéhôva? Ôsusua na bia yalane nsili ôte, bia taté zu fase jam e nga kui Paul ba Silas.

⁵ Nté Paul ba Silas be mbe be yi’a bia bi ôlu’u, Yéhôva a nga bo na bitua bi mam bi kui, mam be nji ve’ele simesan. Atemeteme na, si é nga fô’ôsan. Mimbé mise ya nda mimbôk ve mane yombô. Mengata’a me bôte bese me nga kulan. Paul ve kamane mba’ale nda mimbôk na, a wôé émien. Mba’ale nda mimbôk ate, a nda bôte jé ése, be nga su’ulane nyoñe mbaptizô. Tyé kpwaa, betyi’i mejô be nga lôme bebo bisaé bap na, be suu Paul ba Silas. Be nga jôô Paul ba Silas na be ke mvo’é. Éyoñe betyi’i mejô be nga su’ulane yeme na, Paul ba Silas be ne Beromain, a na be boya beta ékop, ane bebien be nga ke litane be. Ve Paul ba Silas be nga taté ke ya’ane Lydie, sita a mbe a ndôme duban. Be nga ve fe bobenyañe bap ngule nyul. (Mam. 16:26-40) Mam me nga tyendé fo’o nya avôlô!

6. Jé bia zu yen?

⁶ Jam e nga kui Paul ba Silas da ye’ele bia na, Yéhôva a ne bo mam, a dañe ma bi ne simesan. Nde ñhe, bi nji yiane tyele minleme yôp, éyoñe bi tele minjuk été. Paul a nga kôme wô’ô jam ete, jôm éte nje a nga tili bobejañe ya Philippes na, be bo teke dañe tyele minleme yôp, a na, Yéhôva a ne ngule ya ve  be mvo’é jé. Bi tame ñhe zu kobô ajô melebe me Paul me ne kalate Bephilippien 4:6, 7. (Lañek.) Mvuse ya valé, bia ye yene bifuse biziñe ya Kalate Zambe bia liti, ane Yéhôva a bo mam a dañe ma bi ne simesan. Bia ye su’ulane yen aval avé “mvo’é Zambe” é ne volô bia na, bi dañe minju’u teke jañele ndi nleme jangan be Yéhôva.

7. Ñye’elan ôvé Paul a nga ve bobejañe ya Philippes éyoñ a nga tili be, mfi ôvé ñye’elan ôte ô ne bo asu dangane den?

⁷ Teke vaa nge beté, bobejañe ya Philippes be nga lañe kalate Paul a nga tili be. Be nga simesane jam e nga kui nye, be beta fe simesane na, môt éziñe ya be be, a nji be buni na, Yéhôva a ne kôté be aval a nga bo. Jé Paul a nga ye’ele be? A nga ye’ele be na: Be bo te ko woñ. Be ye’elane Yéhôva, éyoñ éte nje a ye ve be mvo’é jé. Ve, Paul a nga jô be na, “Mvo’é Zambe . . . je adañe fe’ ése.” Jé nalé a tinan? Bekôñelane Kalate Zambe béziñ ba jô na, “adañe fe’ ése” a tinane na, “e dañe mam mese bia yi,” nge ke, “e dañe mbôndane fe’e mona môt.” Paul a mbe a jô’ô na, “mvo’é Zambe” é ne anen a dañ abime bi ne simesan. Nde ñhe, akusa bo bi ne buni na, jam da ndeñele bia e vo’o man, ve bia yiane yeme na, Yéhôva a ne ngule ya bo na, jam ete e man avale bi nji be bi simesa’an.​—Lañe’e 2 Pierre 2:9.

8, 9. (a) Minjuk a bikotekote bi mame Paul a nga tôbane bie tisone ya Philippes, bi nga volô bobejañe na be bo jé? (b) Jé é nga bo na bobejañe ya Philippes be bo teke biasé melebe me Paul?

⁸ Éyoñe bobejañe ya Philippes be nga simesane mam me nga bobane mimbu awôme mvus, be nga bi ngule nyul. Mame Paul a nga tili be, me mbe été. Akusa bo na, Yéhôva a nga jô’é na bikotekote bi mam bi boba’an, ve nalé a nga volô na bobejañe ya Philippes be ‘kama’an a yemete mbamba foé asu bijôé.’ (Beph. 1:7) Ataté éyoñ éte, betyi’i mejô be mbe be taté’é kôme fas ôsusua na, ba ndeñele Bekristene ya tison éte. Éko éziñ jam ete nde e nga bo na, dokita Luc a li’i a su’u Bekristene ya tisone ya Philippes, éyoñe Paul ba Silas be nga bulan.

⁹ Éyoñe bobejañe be nga lañe kalate Paul a nga tili be, be nga yeme na, a nji be mejô me beta ñyeme sikôlô a to wofise wé, a va’a ve mebendé. Paul a nga tôbane beta minjuk, ve a nga liti na, a bili “mvo’é Zambe.” Éyoñe Paul a nga tili kalate ate, a mbe nda mimbôk fe, e Rome. Ve, a mbe a kele ôsu a liti na, a bili “mvo’é Zambe.”​—Beph. 1:12-14; 4:7, 11, 22.

10, 11. Jé bia yiane bo éyoñe minju’u mia lôte bia nkôñ, a jé bi nji yiane yange?

¹⁰ Jé é ne volô bia na, bi bo te tyelé minleme yôp a jam éziñ, a bi “mvo’é Zambe”? Mejô Paul a nga tili Bephilippien ma liti na, jam e ne bo na, bi bo te dañe ko woñ e ne meye’elan. Nde ñhe, éyoñe nlem ô tyele bia yôp, bia yiane kee Yéhôva mam ma tyele bia minleme yôp. (Lañe’e 1 Pierre 5:6, 7.) Ye’ela’ane Yéhôva a ndi nlem ése, ô yeme’e na, a ye nyoñe wo ngap. Ye’ela’ane nye “a mvean akéva,” ô simesa’ane bibotan a ve wo. Ndi nleme bi bili be Yéhôva, ja ye yaé éyoñe bia ye ba’ale na, a ne “ngule ya bo étua abui mam adañe mam mese bi asili nge simesan.”​—Beép. 3:20.

 ¹¹ Aval e nga kui Paul ba Silas e tisone ya Philippes, bia fe bi ne bo fe’e ne vema éyoñe Yéhôva a volô bia avale bi nji be bi simesa’an. A ne bo teke bo beta jam, ve a ye bo jam da volô wo nya mvolane. (1 Bec. 10:13) Nalé a nji tinane na, bia yiane ba’a mo, bi yange’e na, Yéhôva a mane kôme jam da ndeñele bia. Bia yiane bo avale bia te ye’elane Yéhôva. (Bero. 12:11) Mimboane miangan mia ye ñhe liti na, jam bia te sili Yéhôva da so bia nlem été, a nalé aye ve Yéhôva fane ya botane jam bia ye bo. Ve jame da, bia yiane yeme na, Yéhôva a nji bo ntindane ya yalane bia avale bia yi. Biyoñe biziñ, a ne bo mam a dañe ma bia te sili nye. Bi tame zu yene minlañe ya Kalate Zambe mia yemete ndi nleme bi bili na, Yéhôva a ne nyoñe bia ngap a dañ abime bia simesan.

12. (a) Éyoñe Sanchérib, Njô bôte ya Assyrie a nga bômane Jérusalem, jé Njô bôt Ézéchias a nga bo? (b) Ñye’elan ôvé bia nyoñ éyoñe bia yen avale Yéhôva a nga volô Ézéchias?

¹² Éyoñe bia lañe Kalate Zambe, bia ye yene bive’ela bia liti na, Yéhôva a ne bo mam, a dañ abime bi ne simesan. Njô bôt Ézéchias a nga jôé ayoñe Juda éyoñe Sanchérib, Njô bôte ya Assyrie a nga bôman ayoñ ese, a mane bôé bitisone bise, ô vaa ve Jérusalem. (2 Bb. 18:1-3, 13) Éyoñe Sanchérib a nga so Jérusalem, jé Njô bôt Ézéchias a nga bo? A nga ye’elane Yéhôva, a nga ke fe sili nkulu mejô Ésaïe melep. (2 Bb. 19:5, 15-20) Ézéchias a nga tôñe fe melebe bebo bisaé bé be nga ve nye, éyoñ a nga ya’ane tañe Sanchérib a nga sili nye. (2 Bb. 18:14, 15) Ézéchias a nga kômesane fe bita. (2 Mka. 32:2-4) Ve, aval avé Yéhôva a nga volô nye? A nga lôm éngele wé, a nga wôé bezimba 185 000 ya Assyrie alu da da. Yéhôva a nga bo fo’o jam Ézéchias a nji be a simesa’ane na, a ne bo!​—2 Bb. 19:35.

13. (a) Jam e nga kui Joseph da ye’ele bia jé? (b) Étua jam évé é nga kui ényiñe Sara?

¹³ Tame fe fas éve’ela Joseph, mone Jacob. Éyoñ a mbe nda mimbôk Égypte, Joseph a nji simesane môs éziñe na, a ne bo môte baa ya beta ayoñ ate, a nji ve’ele simesane na, Yéhôva a ne belane nye na, a nyii nda bôte jé. (Met. 40:15; 41:39-43; 50:20) Teke vaa nge beté, Yéhôva a nga bo a dañ abime Joseph a mbe a simesa’an. Tame fe fase jam e nga kui Sara, émvame Joseph. Sara a mbe a nto nnôm. A mbe a yeme’e na, a ne bi mon a zene ya mbo ésaé minga wé. Ve, ye a nga simesane môs éziñe na, Yéhôva a ne beta ve nye ngule ya biaé mone wé émien? Éyoñ a nga biaé Isaac, Yéhôva a nga botane nye a dañ abim a nga simesan.​—Met. 21:1-3, 6, 7.

14. Ndi nleme fé bia yiane bi?

 ¹⁴ Bi nji yange môs éziñe na, Yéhôva a bo asimba asu ya na, a vaa nju’u bia tôbane wô, ôsusua na mfefé émo wo so. Nde fe bi nji yange na, bitua bi mam bi kui bia ényiñ. Ve bia yeme na, Yéhôva, Zambe wongan, a ne Zambe a volô bebo bisaé bé avale be nji tame simesan. (Lañek Ésaïe 43:10-13.) Ndi nlem éte ja bo na mbunane wongan ô wôn. Bia yeme na, a ne bo jam ese da sili asu ya na, a jalé nkômbane wé. (2 Bec. 4:7-9) Bive’ela ya Kalate Zambe bite bia ye’ele bia jé? Aval ane jam e nga kui Ézéchias, Joseph, a Sara, Yéhôva a ne volô bia na, bi dañe njuk ôse bia buni na bi vo’o dañ, nge bia ke ôsu a kabetane nye.

15. Jé é ne volô bia na, bi ke ôsu a bi “mvo’é Zambe,” jé ja ve bia fane ya bi mvo’é éte?

¹⁵ Jé é ne volô bia na, bi ke ôsu a bi “mvo’é Zambe” to’o bia tôbane minjuk? Mbamba élat a Yéhôva, Zambe wongan. Bi ne bi aval élat ete fo’o ve “be Krist Yésus,” nnye a nga ve ényiñe jé asu dangan. Ntañ ô ne étua jam éfe Ésa wongan a nga bo bia. A zene ya ntañ, Yéhôva a buti bikobe biangan, nalé a volô bia na, bi subu nye bebé a mbamba mone môte ya nlem.​—Jn. 14:6; Jc. 4:8; 1 P. 3:21.

16. Jé ja kui éyoñe bia bi “mvo’é Zambe, nje éte je adañe fe’ ése”? Va’ak éve’an.

¹⁶ Jé ja kui éyoñe bia bi “mvo’é Zambe, nje éte je adañe fe’ ése”? Kalate Zambe a yalane na, ja ye ‘ba’ale minlem miangan a asimesane dangan be Krist Yésus.’ (Beph. 4:7) Melu mvus, éfia Grèk be nga kôñelane na, e “ba’ale,” é mbe éfia bezimbi be mbe be bela’ane je. Be mbe be bela’ane je na, be kobô ajô ya vôme nsamba bezimbi ba ba’ale tisone ba nyiñ. Tisone ya Philippes é mbe étua tison. Bôte ya été be mbe be kele’e ôyo teke tyelé minleme yôp. Amu be mbe be yeme’e na, bezimbi ba ba’ale mimbé ya tisone jap. Aval ete deda, éyoñe bi bili “mvo’é Zambe,” nlem ô bôô bia si, jôme teke kolé bia ôbak. Amu bia yeme na, Yéhôva a ba’ale bia, a yi na mam me wulu bia mvo’é. (1 P. 5:10) Éyoñe bia yeme nalé, bia ye ke dañe tyelé minleme miangane yôp, nge ke bili atek.

17. Jé ja ye volô bia na, bi bo teke ko mam ma zu ôsu woñ?

¹⁷ Bia yange beta étibila’a, aval étibila’a é ngenane teke tame kui si. (Mt. 24:21, 22) Bi nji tu’a yem avale beta étibila’a ate aye nambe binyiñe biangan. Ve bi nji yiane tyelé minleme miangane yôp. E ne été na, bi nji fo’o yeme mam mese Yéhôva a ye bo, ve bia yeme Zambe wongan. Bi nga yen aval a nga bo melu mvus, a nga tôé bengaka’a bé éyoñ ése, biyoñe biziñ a nga bo de avale môt éziñ a nji be a simesa’an. Éyoñ ése Yéhôva a bo jam éziñ asu dangan, bia tu’a wô’ôtane “mvo’é Zambe, nje éte je adañe fe’ ése.”