1. Aval avé Mojañ Russell a bemvôé bé be nga be be yé’é Kalate Zambe, a amu jé bi ne jô na mboan ôte ô nga volô?

DEN a ntoo mimbu ntet a mvuk, Mojañe Charles Taze Russell a bemvôé bé, mone nsamba beyé’é Bible, be nga bo be sula’ane na ba yé’é Kalate Zambe fufulu. Be mbe be kômbô’ô yeme jôme Bible a ye’ele a lat a Yéhôva ba Yésus, a a lat a été bewu a ntañ. Be nji be be bo’o abui ajô. Be mbe be bo’o na, éyoñ môte wua a bôôneya nsili, bese be taté na ba jeñe bifuse bise ya Bible bi tii a nsili ôte. Mvuse ya valé, be mbe be tili’i éyalane ba te bi. Yéhôva a nga botane mbamba Bekristene bete angôndô, jôm ete nje abui mintene miñye’elane be nga some Bible mi ngenane bia nya mfii den.

2. Mam mevé me ne bo na bi dimine wô’ô minkulane mejô miziñ?

² Ve beyé’é Bible bete bebiene be nga su’ulane yene na, e yé’é minkulane mejô ya Bible a e yé’é mintene miñye’elane ya Kalate Zambe a ne mam mebaé. Amu jé? Jam ôsu, be wô’ô dañe wô’ô nkulan ajô éziñ éyoñ ô tatéya na wo tôéban, nge ke éyoñ ébien ô maneya kôme jaléban. Jam avo’o ki é too na, asu na bi tu’a wô’ô nkulan ajô éziñ, bia yiane kôme fas mam mese me tii a nkulan ajô ôte. Nge bi fombô ve afase da ya nkulan ajô, bi ne dimine wô’ô wô. Jam ete nde é nga yiane boban a nkulan ajô éziñe ya kalate Joël. Bi tame beta yene nkulan ajô ôte a jeñe na bi yem amu jé da sili na bi wô’ô wô aval afe.

3-4. Aval avé bi jaéya zu bia wô’ô nkulan ajô ya kalate Joël 2:7-9?

³ Lañe’e Joël 2:7-9. Nkulu mejô Joël a nga jô na abui bitandak bia ye zu mane ndamane si ya Israël. Na  mesôñe map a menyu map ma ye funane ma beñbweñbwem, a na bia ye mane di bilo’o bise ya si Israël. (Joël 1:4, 6) Mimbu mise mi, bi jaéya zu bia simesane na, nkulan ajô ôte wo kobô ajô ésaé nkañete bebo bisaé be Yéhôva ba bo. Bi mbe bi jô’ô na, ane mimbam bitandak, jôm éziñ é vo’o telé be. Bi mbe fe bi jô’ô na ésaé éte ja soo abui bidime “si,” amu bi mbe bi buni’i éyoñ éte na, si ba jôô je nkulan ajô ôte, é ne bôte bese be ne éjôé betebe ôsu ya ba miñyebe si. *

⁴ Nge bia su’u nlañane ve kalate Joël 2:7-9, bi ne fo’o simesane na ñwô’an ôte wo yian. Ve éyoñe bia kôme fak nkulan ajô ôte ôse ne meññ, bia tu’a wô’ô na ñwô’ane mame wongane ya éyoñ éte ô nji be mvo’é. Bi tame zu yene mam menyin ma yemete de.

5-6. Nsili ôvé bi ne sili biabebien éyoñ bia lañ (a) Joël 2:20? (b) Joël 2:25?

⁵ Jam ôsu, tame yene jôme Yéhôva a jô na a ye bo bitanda’a bite: “M’aye vaa nsamba bita [bitandak] ô nga so nord . . . ô kôlô vôm mi too.” (Joël 2:20) Nge bitanda’a ba jôô bie va bi ne bebo bisaé be Yéhôva ba semen atiñe Yésus ya kañete mbamba foé, ye Yéhôva a mbe ve jô na a ye vaa bie nga? (Éz. 33:7-9; Mt. 28:19, 20) Nya ajôô a ne na, Yéhôva a jô na a zu vaa bôte ba wosane bebo bisaé bé, sa ke ba ba bo nye mewôk.

⁶ Bia koone jame baa kalate Joël 2:25. Yéhôva a jô éfus éte na: “M’aye beta ve mia [biôme ya] mimbu bitandak . . .  bi nga di.” Éfus éte ja kôme liti na Yéhôva a ye ‘beta bulane’ be biôme bitanda’a bi nga mane ndaman. Nge bitanda’a bi ne bekañete mbamba foé, nga nalé a ne viane tinane na foé bia kañete ja soo bôte minjuk? Nya ajôô ki a ne na, foé bia kañete ja nyii bôt, é ne fe tindi tindi mbia be bôte na be jôban abé dap a tyendé. (Éz. 33:8, 19) Ngo’o abime beta mvom ete!

7. Bifia “éyoñ mam mete me maneya” bia koone bie kalate Joël 2:28, 29 bia tinan aya?

⁷ Lañe’e Joël 2:28, 29. Jame lale e tii a jôme Zambe a ye bo éyoñ bitanda’a bi maneya ésaé jap. Ye wo te fo’o yene jame Yéhôva a jô di: “Éyoñ mam mete me maneya, m’aye sôé bôte . . .  nsisime wom”? Nge é ne na bitanda’a bi ne bekañete mbamba foé, aval avé Yéhôva a ne viane ve be mbamba nsisime wé éyoñ be maneya bo ésaé nkañete jap? Nya ajôô a ne na, be nji ye kui na ba kañete mimbu mise mi, mewosan a étibela’ été, nge be nji be be bili nsisime Yéhôva.

8. Beza be ne bitanda’a ya kalate Nlitan 9:1-11? (Fombô’ô fôtô ya ékô’ôla.)

⁸ Lañe’e Nlitan 9:1-11. Bi tame ñhe zu yene jame nyini. Bi mbe bi buni’i na nkulan ajô ya kalate Joël ô tii a ésaé nkañete amu wo funane nkulan ajô ôfe éziñe bia koone wô kalate Nlitan. Wuli wo kobô ajô bitanda’a bi bili mesu ane bôt, a bi be’e biôme “minlô miabe yôp aval ane becouronne be funa’ane or.” (Nli. 9:7) Bitanda’a bite bia ndeñele “bôte [besiñe be Zambe] . . .  be nji bi ndeme ya Zambe mvom mesu map” tañe ngon étan, abim melu étanda’a é ne nyiñ. (Nli. 9:4, 5) Bitanda’a bite bi ne  Bekristen be ne miñwo’an. Ba kañete mintyi’ane mejô ya nta’ane mame ya éyoñe ji a ayo’ ese, a jam ete da ndeñele bôte ba su’u wô.

9. Mam mevé ma selane nkulan ajô ya kalate Joël a wu ya kalate Nlitan?

⁹ E ne été na, mam méziñe ya nkulan ajô ya kalate Joël ma funane ma ya kalate Nlitan. Ve beta nsela’ane a ne zañe minkulane mejô mite mibaé. Tame yene na, nkulan ajô ya kalate Joël, bitanda’a bia mane di bilok a bilé. (Joël 1:4, 6, 7) Ve nkulan ajô Jean, ba jô bitanda’a na bi “bo te ndaman ôbute ya si, . . .  nge élé éziñ.” (Nli. 9:4) Bitanda’a ya nkulan ajô ya kalate Joël bia so mfa’a ya nord. (Joël 2:20) Ve bi ya nkulan ajô Jean bia so édo’ ébé été. (Nli. 9:2, 3) Zambe a titane bitanda’a ya nkulan ajô ya kalate Joël. Ve a nji titane bi ya kalate Nlitan, a jô’é jô’é na bi mane ésaé jap ése ne meññ. A teke jam éziñ da liti na Yéhôva a wô’ô bitanda’a ya nkulan ajô Jean ôlun.​—Fombô’ô nka’ale ô ne nlô ajô na “ Minkulan mejô a lat a bitandak: Ane mia ye funan, nde mia selan.”

10. Bela’ane Kalate Zambe na ô liti na bitanda’a ya kalate Joël a bi ya kalate Nlitan bi ne bi atinan abaé?

¹⁰ Beta nsela’ane bi ndeme mane yene le a liti na minkulane mejô mite mibaé mi nji kobô ajô da. Ye bia kômbô jô na  “bitanda’a” ya kalate Joël a bi ya kalate Nlitan bia selane nga? Ôwé. E wô’ô kui biyoñe biziñe na, jôm é bi atinan éziñ éfuse ji, ve éfus éfe, jôm ete jia jia é nga bi atinan afe. Bi tame nyoñ éve’an: Kalate Nlitan 5:5 a loone Yésus na “ñbweñbwem é ne ayoñe ya Juda,” ve kalate 1 Pierre 5:8, ba loone Satan na “ñbweñbem ja bam.” Jo’ojo’o ya nnôma ñwo’an bi maneya la’ase le a bo na bi jeñe nya atinane ya nkulan ajô Joël. Nsili ô ne ñhe na: Nkulan ajô ôte wo tinan aya?

11. Aval avé kalate Joël 1:6 a 2:1, 8, 11 a volô bia na bi yemelane bitandak?

¹¹ Bifuse bife ya nkulan ajô ya kalate Joël bia volô bia na bi yeme na ba kobô ajô bita. (Joël 1:6; 2:1, 8, 11) Yéhôva a nga jô na a ye belane “beta nsamba bita” wé (nkane bita ya Babylone) na a foñesô bone b’Israël be nga bo nye melo. (Joël 2:25) Bible a yeme fo’o jô na nkane bita ôte wo so “nord” amu Bebabylonien be nga zu jian Israël mfa’a ya nord. (Joël 2:20) Nkane bita ôte ô mbe fe mbamba nta’an ane nsamba bitandak. Joël a nga kobô ajô dap a jô’ô na: “Ba wulu nyô ase ya été a kele’e zene jé. . . . Ba yôô a ke nlam été; ba ke mimbil aka’a meko’o yôp; ba bete yôp a ke menda été, ba nyiine bone mimbé aval ane ñwuwup.” (Joël 2:8, 9) Tame ve’ele bo ane wo yene be. Bezimbi be maneya bômane vôm ase. Teke afôla ya sobô. Teke môt a ne fam nkpwaté mekône ya Babylone!

12. Aval avé nkulan ajô Joël a lat a bitandak ô nga tôéban?

¹² Fo’o ve aval ane bitandak, Bebabylonien (nge ke Bechaldéen) be nga jiane Jérusalem mbu 607 Ô.É.J. Bible a jô na: “Njôô bôte ya Bechaldéen . . .  a nga wôé bendômane bap a nkpwaté mekôn . . .  teke wô’ô ndômane môt nge éndune ngon éngôngo, to’o nnôme fam, nge [nyô a nee] nyube nlô: [Zambe] a nga ve be bese mo mé. Ane [a] nga di’i nda Zambe nduan, a tyam aka’a ya Jérusalem, a di’i menda me njôô bôte mese ya été nduan, a ndamane mbamba bisua bise ya été.” (2 Mka. 36:17, 19) Éyoñe Bebabylonien be maneya vose tison, susu’a jam bôte be mbe ve bo a mbe na be semé a jô na: ‘Tison é li’iya élik, teke fe bôt nge betit; é nga vebane mo Bechaldéen.’​—Jr. 32:43.

13. Timi’in atinane ya kalate Jérémie 16:16, 18.

¹³ Mvuse jôm ane mimbu 200, Yéhôva a nga belane nkulu mejô Jérémie na a kobô jam afe a lat a bita ya nkulan ajô Joël. A nga jô na bezimbi ya Babylone ba ye ke ba vune bone b’Israël be nga bo melo a bi be bese. “Ma ye bañete abui bewôé kos, nalé Yéhôva a jô, a ba ye dutu be yôp; éyoñ éte ma ye bañete abui besômé, a ba ye jeñe be beta nkôl ase, a mone nkôl ase, a mimbase mekok. . . . Ma ye taté ya’ane be mbia be mam map a abé dap mebim mebaé.” Vôm ase mon Israëlite a nga bo melo a mbe ve ke sobô, to’o mañ nge ke fé été, Bebabylonien be nga ye zu koone nye wôé a bi nye.​—Jr. 16:16, 18.

14. Nkulan ajô ya kalate Joël 2:28, 29 ô nga tôéban éyoñ évé?

¹⁴ Ve Joël a mbe fe a bili mbamba foé! A nga jô na nlame wo ye beta yôô bidi. (Joël 2:23-26) Nalé a mbe fe a tina’ane  na, melu ma zu ôsu, bôte ba ye bi abui bidi ya nsisim. Nkulan ajô ô mbe ô jô’ô na: “Ma ye sôé bôte [mevale mese] nsisime wom; bobefame benan a bengo benane ba ye kulu mejô . . . Nalé fe melu mete ma ye sôé nsisime wom be bebo bisaé, a be binga ba bo bisaé.” (Joël 2:28, 29) Nkulan ajô ôte ô nji tôébane ve nné ane bone b’Israël be nga kôlô minkôme Babylone a bulane jale dap. Ve ô nga ke tôébane mintete mimbu mvus, e Pentécôte ya mbu 33 É.J. Amu jé bia jô nalé?

15. Mone jam mbé Pierre a jô kalate Mam. 2:16, 17 a selan a jam bia koone de kalate Joël 2:28? Jé nalé a tinan?

¹⁵ Nsisime Yéhôva ô nga volô nlômane Pierre na ô liti nja ô ne zañe nkulan ajô ya kalate Joël 2:28, 29 a beta jam a nga bobane môse Pentécôte. Mame tyé mete, zia mewolo ébul, Yéhôva a nga sôé mbamba nsisime wé, ane ba bese be nga bi nye be nga taté na ba kobô “beta be mame ya Zambe.” (Mam. 2:11) Ve bifia Pierre a nga belane bie môs ôte bia selan a bi ya nkulan ajô Joël mone jôm. Ye ô yeneya fo’o mone nsela’ane ate? (Lañe’e Mam. 2:16, 17.) Pierre nye a jô ki na: “Éyoñ mam mete me maneya;” ve a taté nkobô a jô’ô na: ‘Melu ma su’ulan’ (asu’ulane ya nta’ane mame Bejuif), Zambe a ye sôé mbamba nsisime wé be ‘bôte mevale mese.’ Mejô mete ma liti na, abui éyoñ e nga yiane taté lôt ôsusua na nkulan ajô Joël wo tôéban.

16. Aval avé mbamba nsisim a nga su’u ésaé nkañete ntete mimbu ôsu, bi ne ke jô aya melu ma?

¹⁶ Mbamba foé ya Éjôé Zambe a nga taté na a miasebane si se fo’o ve éyoñe Yéhôva a nga sôé Bekristene ya ntete  mimbu ôsu mbamba nsisime wé. Éyoñe Paul a tili’i Becolossien kalate zia mbu 61 É.J., a mbe a nto fo’o ve jô na mbamba foé a nambeya “mintéane mi biôm mise mi ne yôbe si.” (Beco. 1:23) Éyoñ a jô na “mintéane mi biôm mise,” a kômbô kobô ajô ya meku’u mesi mese be mbe be yeme’ éyoñ éte. Mbamba nsisime Yéhôva a volô na mbamba foé a dañe beta miasebane melu mangane ma, amu den bia kañete “akekui vôme si ja dañ ôyap”!​—Mam. 13:47; fombô’ô nka’ale ô ne nlô ajô na “ Ma ye sôé bôte . . .  nsisime wom.”

17. Jé ja te tyendé ñwô’ane bia too bi wô’ô nkulan ajô ya kalate Joël?

¹⁷ Nde, jé ja te tyendé? Éyoñe ji bi nga kôme wô’ô nkulan ajô ya kalate Joël 2:7-9. Bi ne jô tyi’ibi na, bifuse bite bia kobô ki ajô ésaé nkañete bia bo a ayôñ ése, ve bia kobô ajô jame nkane bita ya Babylone ô nga bo éyoñ ô nga jiane Jérusalem mbu 607 Ô.É.J.

18. Jam avé é nji tyendé ésaé bebo bisaé be Yéhôva ba bo?

¹⁸ Jé é nji tyendé? Bebo bisaé be Yéhôva ba ke ôsu a belane mezene mese na be kañete mbamba foé ya Éjôé Zambe vôm ase. (Mt. 24:14) Teke éjôé éziñe ya émo é ne kamane be na be bo de. Yéhôva a volô bia na bi tu’a dañe bo ayôñ ésaé éte den, a na bi kañete mbamba foé ya Éjôé jé a ayo’ ese. Bi too ndi a nleme wongan ôse na Yéhôva a ye ke ôsu a sôane ñwô’ane wongane ya minkulane mejô ya Bible, a na mbamba éyoñ, a ye ke ôsu a bo na bi bi “bebela ase ngumba”!​—Jean 16:13, Mfefé Nkôñelan.