NTÉ me mbe me bo’o sikôlô, bebé mam mese me mbe avale da. Bongô bia be be bi nga taté sikôlô, bia be be fe bi nga mane nye nsamba, nalé a nga bo na, tison été, môt ase a yem éyôlé nyi mbok.

Tison Liberty é mbe é bili abui bevôme ba bé mefup a ba’ale biyem, fôn nje e mbe bidi be mbe be dañe bé. Éyoñe me nga bialé, ésa wom a mbe a saék afup da ya mefup mete. Éyoñe me mbe ésoé, me nga yé’é avale ba dutu bemisini ba belane be asu ésaé mefup, me nga yé’é fe abui mam mefe é fombô’ô bisaé mefup.

Éyoñ me nga bialé, tate a nji be ndôman, a mbe a mbili mimbu 56, nane ki mimbu 35. Ésa wom a mbe tyôtyoé môt; mvo’é minsôn, ngungule môt, a mbe a nyeke’e ésaé. A nga ye’ele fe bone bé bese na be nye’e ésaé. A nji be nkukum, ve a nga ve bia vôme ya tabe, jôme ya jaé, a jôme ya di. A mbe fo’o a wô’ô bia mintaé. A nga wu a mbili mimbu 93, nyia wome ki a nga wu a mbili mimbu 86. Te ke môte wua ya bebe a mbe a kañe’ Yéhôva. Monyañe wome wua a nga tebe mvendé ya akônda, e zia mimbu 1970, éyoñe be nga taté na ba telé bemvendé ya mekônda.

Nyia wom a mbe a nyeke’e mame ya Zambe abui. Sondô ase ya yôp, a mbe a kele bia nda Zambe ya Baptiste. Me nga taté wô’ô ajô ya zambe wua bôte belal, me mbili mimbu 12. Ane me nga sili nane na: “Aval avé Yésus a ne bo ésa, a to fe mon?” Me ngenane me simesa’an éyalan a nga ve ma : “A mon, ajô ete é ne ndimba. A nji bo jame bi ne wôk.” Jam ete e mbe fo’o ndimba asu dam. Éyoñe me nga bi mimbu 14, ane be nga du ma biyoñe bilal mon ôtôñ, asu ya na be semene ñye’elane ya zambe wua bôte belal!

Éyoñ me nga ke collège, mvôé jam é mbe é biba’ane bikuta, é nga tindi ma na ma fe me bo de. Nde me nga nyiine sikôla bikuta ba loene nkobô éngilis na “Golden Gloves.” Sikôlô ate a nga te’e ma, mvuse mone nté, nde me nga jô’é jôm ete. Mvuse ya valé, nde me nga nyiine bezimbi États-unis, a be nga lôme ma Jaman. Nté me mbe wôé, nde bemasa bam be nga yene na, me nga bialé na ma yiane jôé, nde be nga jô na me ke École des sous-officiers. Be mbe be buni’i na ma kômbô bo mone bezimbi. Ma ki me nji be me kômbô’ô nyiine bezimbi, éyoñe me maneya sikôlô mvuse mimbu mibaé, nde bebien be nga su ma a mbamba nlem mbu 1956. Mon nté, nde me nga beta ke nyiin avale ésaé bezimbi afe.

Éyoñe me nga kui ôkala éziñ, nde me nga yé’é na binga be ne zézé biôm. Ôsimesane ôte ô mbe ô wumu melu mete, befilm a télévision be mbe be ye’ele wô bôt. Nde ma fe me nga kañese wô. Mfa’a wom, be nji yiane loene bekate foé na befam. Ve me nga taté na ma yé’é mam me nga tyendé ényiñe jam. Môs éziñ, me wulu’u évele nyanga metua jam, nde bengone be binga bebaé be nga febe ma. Me mbe me yeme’ be, be mbe bekal be môte a nga lu’u kale jam é ne ma mvendé. Bengone be binga bete, be mbe Bengaa be Yéhôva. Ôsusua, be nga ve ma Nkume Mmombô a bete a Vee ôyo! Ve mfa’a wom, Nkume Mmombô a bete a mbe ayaé ya wôk. Môs ôte ôbien, nde be nga bañete ma ayé’é ya kalate é mbe é boba’ane nda jap. Ane me nga jô be na, ma ye yen. Nde be nga sili ma be muñu na: “Ye wo ye fo’o so den?” Nde me nga yalane na, “Ôwé, ma ye so.”

É mbe fo’o été na, me nga jôban amu me nga ji’a jô be na ma ye so, me nji be ve bo aval afe. Nde me nga ke wôé ngô’é te. Bongô mbe be nga dañe bo na me kam. Me nga semé na, ye bongô mbe ba yeme Kalate Zambe ana! Akusa bo me mbe me kele’ liti nyia wom bisulan sondô ase, me nji be me yeme Kalate Zambe ane be. Nde me nga tyi’i na ma zu yé’é Mejô me Zambe. Me nga kañese ayé’é. Jam ôsu me nga yé’é e mbe na, Zambe ya ngul ése a ne jôé na Yéhôva. Mimbu ya mvus, éyoñ me nga sili nyia wom nge a yeme Bengaa be Yéhôva, a ne a nga jô ma na, “aka, ke ba kañe nnôme môt ba loene na Yéhôva.” Ve éyoñe ji ma wô’ôtan ve ane mise mam me yombôya.

Me nga yaé angôndô ya avôl nsisim, amu me nga yem na, me yeneya benya mejôô. Me nga dubane ngone lale ya mbu 1957, ngone ébul, mvus ésulane me nga taté tabe. Minsôñane miam ya ényiñe mi nga tyendé fo’o. Éyoñ ma tyô’o na, me  mbe me yene binga ane zezé biôm, me ne meva’a abui, amu me nga yé’é jôme Kalate Zambe a jô mfa’a ôte. Yésus a mbe teke ayeñ. Nde teke fam éziñe ya si nyi, é mbe kute nye aboñe si. Ve a nji juane môs éziñ, a nga jô’é na be be ‘kpwe’ele’ nye aval nkulane ajô ô mbe ô jô’ô. (És. 53:2, 7) Me nga yé’é na, nya ñyé’é Yésus a yiane “ bo évôvoé nlem mfa’a ya bôte bese.”​—2 Tim. 2:24.

Me nga taté ésaé nkpwa’a mefan mbu 1958. Ve me nga beta telé je mon étun éyoñ. Amu jé? Me nga tyi’i na, ma lu’u Gloria, mone a minga wua ya ba be nga bañete ma ayé’é kalate. Me nji ve’ele jôban ntyi’an ôte môs éziñ. Ataté môse me nga lu’u nye a kui den, Gloria a ne édima mise mam. Mfa’a wom Gloria a ne señ é ne édima, me nji be ve beta yange. Nde me nga lu’u nye. Me tame jô’é émien a kañete mia ényiñ jé mone jôm.

“Me ne mone wua ya bone 17. Nyia wom a mbe étôtôlô Ngaa Yéhôva. A nga wu me bili mimbu 14, éyoñ ete fe ésa wom a taté na a yé’é. Éyoñe nyia wom a wuya, ésa wom a nga ke yene môt a tebele sikôlô wongan. Monyañe wom a mbe a ntoo beta nsamba e sikôlô, nde ésa wom a nga sili môt a tebele sikôlô wongan, nge bia monyañe wom bi ne tyendane mimôs mi sikôlô. Bia ye bo bi bo’o na, éyoñe môt wua a ne sikôlô, nyi mbo’o ki a ba’ale bongô a nda, a yame fe bidi nté tate a ne ésaé. Môt a mbe a tebele’ sikôlô a nga kañese, a bi nga bo de akekui éyoñ monyañe mvendé wom a nga mane sikôlô. Nda bôte Bengaa ébaé é nga yé’é a bia, ane bone 11 ya nda, be nga bo Bengaa be Yéhôva. Akusa bo me ne awu ôsonô, ma nye’e ésaé ñkañete abui. Sam, nnôm wom a zuya a volô ma, nté ôse wu.”

Bia Gloria bi nga lu’an ngone baa ya mbu 1959. Bi mbe bi nyeke’e bi bo’o ésaé nkpwa’a mefan nsamba. Ngone zangbwale ya mbu ôte, bi nga sili nge be ne nyoñe bia Béthel, amu bi mbe bi kômbô’ô ke saé Béthel a tebele ésaé ya si ése. Mojañ Simon Kraker nnye a nga laane bia. A nga jô bia na, Béthel ya éyoñ été a vo’o nyoñ bôte be ne nlu’an. Bi nga ke ôsu a ba’ale nkômbane ya ke saé béthel, ve bi nga yange fo’o nya ayabe.

Bi nga sili Béthel a tebele ésaé ya si ese na, a lôme bia vôm bekañete mbamba foé ba jemban. Nde be nga lôme bia tisone ba loene na Pine Bluff, e Arkansas, État-unis. Mekônda mebaé me mbe vôm ate éyoñ ete, da, asu mintangan, davo’o ki, asu bivindi. Be nga lôme bia akônda bivindi, e mbe e bili bekañete 14.

Ô ne sili na, amu jé ba kandé mintangan, a bivindi mekônda Bengaa be Yéhôva été. Éyalan é ne na, be nji be ve bo aval afe éyoñ éte. Atiñ é mbe é jô’ô na, bivindi a mintangan be bo te fulane mam, môt ase a biasé atiñ éte émien aye yen. Abui bobenjañ é mbe é yiane ko woñ, amu nge ba koone na, mintangan a bivindi ba kañe Yéhôva nsamba, ba ye fo’o di’i Aba Éjôé éte, te ke selan. Avale mam ete é mbe e boba’an melu mete. Nge da kui na, évindi Ngaa Yéhôva ja kañete menda menda, éyoñ ete ja kute nda ntangan, ba ye bi nye a bôme nye. Nde asu ya na ésaé nkañete é boban, bi mbe ntindane ya tôñe atiñe te, bi yange’e ve môse ba ye tyendé de.

E ke nkañete a nji be tyi’ibi jam. Éyoñ bi ne nkañete, é mbe kui na, bi kute nda ntangane fu’an. É mbe e sili’i na bi ji’a fas avale bia zu bo: nge kañete nye avôl avô, nge taté sili nye njamane amu bia te kobe nda, a ke nyi fok. Nne mam me mbe me boba’ane nalé abui bevôm, melu mete.

Bi mbe bi yiane saé abui asu ya na, bi ke ôsu a bo bekpwa’a mefan. Bisaé bise bi mbe bi bo’o môs, be mbe be va’a bia bedollar 3 nge na, bebé 1 700 FCFA. Gloria a mbe a saék menda menda. Ma ki, mbe me kele’ volô nye vôm éziñ asu na, a ji’a mane ésaé. Be mbe be va’a bia mimbelane bidi ba loene na TV dinner, bia Gloria bi mbe bi ja’a bie ôsusua na bia bulane nda. Sondô ase, Gloria a mbe a ko’o bôt béziñ biyé. Me ki, me mbe me sebe mesam, me sôbe bevundu a bo bone bisaé bife. Bia Gloria bi mbe bi sôbô bevundu ya nda mintangan éziñ, nnye a sôbô be nda été, ma ki me sôbô be atan. Bi mbe bi saék wôé ngumba môs, be ki be ve bia jôm ya di. Gloria a mbe a ja’a nda été a  to vôm wôé étam, me ki me ja’a ñsen. Me nji be me bisi’i. Bidi bite bi mbe angôndô ya zam. Nda bôt éte é mbe mbamba fulu, nne be mbe bela’ane bôte nalé melu mete. Ma simesane môs éziñ, bi nga tebe vôme ba kuane éssence. Éyoñ bi maneya kus éssence, me nga sili môt a mbe valé nge Gloria a ne belane éduk. A nga fombô ma ne tôéññ, nye ma na: “é ne mfetan.”

Mfa’a ya akônda été ki, bobejañ be nga nyoñe bia a mevak, nde fe ésaé nkañete é mbe angôndô ya zam! Éyoñe bi nga suane Pine Bluff, bi nga ke tabe nda mojañe a mbe mba’ale akônda melu mete. Minga wé a nji be Ngaa Yéhôva, nté Gloria a nga taté ayé’é ya Bible a nye, ma ki me nga taté ayé’é Bible a ngone jap ba nnôme. Minga mojañe ba ngone jap, be nga tyi’i na ba bo Yéhôva ésaé a duban.

Bi mbe bi bili bemvôé akônda mintangan. Be nga loene bia na, bi ke di nda jap, ve avale jam ete e mbe boban ve alu. Bôte ya Ku Klux Klan (KKK), ékôane bôte ja wumulu évô a ôbangam, be mbe angondô ya ayo’o melu mete. Ma simesane alu éziñ, môse Halloween, môt a mbe a too mbé si wôé, a be’e efumulu éndélé a éwoman é buti’i nye nlô a asu aval bôte ya KKK be mbe be jaék. Avale mam ete e nji ve’ele te’elan fulu anyep bobejañ be mbe be bili. A nga bo na, mbu ésep éziñ, bi nga kômbô ke tabe beta étôkan, ve teke moné a dulu; nde monjañ éziñ a nga jô na, a kuse metua wongan asu ya na bi ke dulu ete. Éyoñe ngumba ngon ô lôteya, bi mbe nte’an ne botok, amu bi nga ke bia kañete mejô me Zambe mimbé mimbé a bo meyé’é e viane si. Éyoñe bi kuiya nda, atemeteme na, bi nga yene metua wongan a tele nseñ nda! Mone afep a mbe a jô’ô na: “Ma bulane wo metua wôé, nyoñe’ nye das. Monyoñ.”

Ma zu kañete mia mbamba jame mfe me se ngule ya vuane azukui den. A nga bo na, mbu 1962, nde be nga bañete ma South Lansing e New York na, me tabe sikôlô ba loene fulassi na École du ministère du Royaume. Sikôlô ate a mbe a nyoñe ngumba ngone na, be yañele bemvendé ya mekônda, a bemvendé ba ba’ale minsamba mekônda. Éyoñe be nga ve ma kalate mbañete ate, me mbe teke bisaé, me vuñu ve na bi nyiñ. Me nga ke jeñe bisaé nda betéléphone ya Pine Bluff. Nge be too nyoñe ma nda bisaé éte, me nga ye fo’o bo évindi môt ôsu ja saé été. Nde be nga su’ulane kate ma na, ba zu nyoñe ma bisaé. Nde me nga bo aya? Me nji be me bili moné ya ke New York. Me mbe fo’o me jô’ô na, ma zu jiba nyoñe bisaé, sikôlô ki a bo momo. Me mbe me jô’ô na, ma zu tili bôte ya sikôlô na me vo’o ki beta so, nde jame ma vo’o vuan môs éziñ é nga boban.

Ndibe tyé, sita éziñe ya akônda dangan a nga zu kute ma mbé. Sita nyi, a mbe nlu’an a môt a nji bo Ngaa Yéhôva, nde a to’é abame kalate, nye ve ve ma. Abame kalate ete é mbe njalan a moné. Ba be bone, be mbe be kune’ kôlô si na, ba ke kolé sut mefube mefup, a bale bilok été asu ya na be bi  abime moné é ne volô ma na, me ke sikôlô New York. Sita ate a nga jô ma na “kele’ sikôlô a yeké’é abime mam mese ô ne ngule ya yé’é, a bula’ane zu ye’ele bia me.” Mvuse ya valé me nga sili bôte ya nda betéléphone nge me ne taté ésaé mvus sondô étan. Be nga yalan ma bôsa na: momo! Ve me nji beta bisi. Me mbe me nyoñeya ntyi’an. Ma wô’ô mvaé amu me nji kañese ésaé éte!

Gloria a yene mimbu mise bi nga lôte Pine Bluff aya? A jô na: “Me nga nye’e vôm ate angôndô ya abui. Me mbe me bili abui meyé’é. Bi mbe bi kele’ bia kañete menda menda mame tyé, mvuse ya valé, bi nga bo bôte meyé’é, biyoñe biziñ akekui mewolo 11 ya alu. Ésaé nkañete é mbe angôndô ya mvaé! Nge ma ma, ve ésaé été nje me nga ye ke ôsu a bo. Mfa’a wom, me nji be me kômbô’ô na, bi tyendé ésaé jangan, a ke bo ésaé njome mekônda, ve Yéhôva a mbe a sôñô jam afe asu dangan.” A a nga tôé fe wô.

Nté bi mbe bekpwa’a mefan Pine Bluff, bi nga sili nge bi ne bo bekpwa’a mefan be ne ngumba aval. Bi mbe bi to ndi na, ba ye ji’a nyoñ bia amu surveillant de district wongan a mbe a yi na, bi ke akônda ya Texas bi to bekpwa’a mefan be ne ngum aval. Bi mbe bi febe ôkaé na be lôme bia wôé. Bi nga yange ne yange, yange, yange, société teke lôme bia éyalan. Ve môs éziñ, kalate ve ke so, be na, bia zu ke bo ésaé njome mekônda. Jam ete é nga boban ngon ôsu ya mbu 1965. Mojañ Leon Weaver a tebele bemvendé ba wulu wofise ya États-unis den, nnye a mbe njom mekônda éyoñ éte.

E bo njome mekônda, jam ete é nga kumetane ma nlem abui. Bebé jôm ane mbu wua ôsusua na ma bo njom mekônda, mojañ James A. Thompson, Jr., a nga fase mefulu mam. A nga liti ma a mbamba nlem, bevôm ma yiane tyendé ényiñ jam, a kate fe ma avale mefulu njome mekônda a yiane bi. Me nga bo ésaé njome mekônda ve mbu wuwua, ane me nga tu’a yene mfi ya melep mete. Mojañ Thompson a mbe surveillant de district ôsu me nga saé a nye. Mojañ ate a nga ye’ele ma abui mbamba be mam.

Melu mete, be mbe be yañele’ njome mekônda ve mone abim. Be nga ve ma ve ngumba sondô na, me yen ane njome mekônda a bo ésaé jé. Sondô mbo’ ki, njome mekônda a nga fombô ma ane ma bo éñjam. Mvuse ya valé a nga ve ma melep. Éyoñ éte me nga taté na ma yele a mefap mam. Me ngenan me simesa’an môs éziñ me nga sili Gloria na: “Ye a nga zu ke li’i bia étam éyoñe ji?” Nté éyoñ é mbe é lôtôk, me nga yene fo’o jam éziñ. Vôm ase ô ne ke, wo ye koone bobenyoñ be ne volô wo, ba  ye volô wo, nge wo jô’é be na be bo de. Bitôtôlô bobejañ aval ane J. R. Brown, nnye ate a mbe njom mekônda a Fred Rusk ya Béthel be nga ve ma melep. Melebe map me ngenane me volô’ô ma den.

Melu mete, ôbangam ô nji si’ibi. Môs éziñ, bi to njoman Tennessee, nde KKK a nga taté na a bo bingôngôm njoñe njoñ. Ma simesane môs ôfe, bobejañe ya angôse nkañete éziñ, be nga tebe nda ba kuane bidi na, ba wo’one mone jôm. Éyoñe ma ke nyiine édu’u befam; nde me nga yen ézilgane môt, é nga tôñe ma wôé. Môt ate a mbe a be’e betatouage nyôl aval ane mintagan mia tebele nsisim ôbangam. Ve mojañ éziñ a mbe ntangan, a to fe ayap a anen a lôte bia bebaé, a nga zu tebe ma fefel a sili me na, “a mojañ Herd ye ô ne mvo’é?” Nde ézilgan môt ji, é nga kui ñsen avôl avôl. Mvus abui mimbu, me nga yene na bôt be nji bo mengam amu nyôle ékôp, ôbangam wo so amu abé Adam a nga kôé môt ase ya be bia. Me nga yé’é na, akusa bo nyôl ékôp jé, mojañ ase a ne fo’o ve mojañ, a ne fe ngul ya wu asu dôé nge nalé a sili.

Bi nga bo ésaé njome mekônda tañe mimbu 33, mimbu 21 mia su’ulane ki bi nga saé district. Mimbu mite mi mbe njalan a bibotan, a mam ma ve bia ngul nyôl. Ve, ma’ane mefe me mbe me yange’ bia. Ngone muam ya mbu 1997, jam bi nga jaé jeñ den a nto mimbu, é nga tôéban. Be nga loene bia Béthel ya États-unis. Nloene ôte wo zu so, e zu koene na bi siliya jam ete den a nga ke mimbu 38. Bengon be nga tya’a valé, bi nga taté ésaé jangan e Béthel. Ma buni fo’o na bobejañe ya bethel be mbe be kômbô’ô na me saé wôé ve mone nté, ve sa ke nne mam me nga wulu nalé.

Be nga taté lôme ma bureau de service. Me nga nyiine mfefé ayé’é asu ya na me bo ésaé éte. Bobejañ ba saé wôé, ba yiane fas mam me ne njuk a ayaé, me so’o be bemvendé a bejom mekônda ya États–unis. Ma ve bobejañe be nga ye’ele ma ésaé éte beta akéva, amu be mbe mban a mbamba nlem. Ma simesan na, nge ma bulane ke saé wôé môs éziñ, ma ye fo’o beta ke ayé’é.

Bia Gloria bia nye’e ényiñe ya Béthel. Ôsusua na bia yiine wôé, bi nga mane yembane na, bia kôlô si ndip tyé, fulu éte é nga volô bia éyoñ bi nga yiine Béthel. Mvus bebé ngum mbu, me nga taté na, ma saé ane môte wua ya émo’o ya Tin Ékôane Bengaa be Yéhôva, asu ésaé nkañete. Mbu 1999 be nga telé ma ébu’a ya Tiñ Ékoan. Ésaé éte é nga ye’ele ma abui mam, ve beta jam me nga yé’é a ne na, Yésus, sa ke môt a binam, nnye a ne nlô ya akônda.

Éyoñ ma fombô mvus, me lô na ma funane nkulu mejô Amos. Amos a mbe zezé mba’ale mintômba. A mbe fe a bo’o nju’u ésaé ya kôme bilé bi sycomore, sycomore a mbe bidi minzôzoé; nde fe a mbe ésaé ja boban ngum éyoñ mbu. Ve Zambe a nga top nye na, a bo ésaé ja ve abui bibotan mfa’a ya nsisim, ésaé nkulu mejô. (Amos 7:14, 15) Aval ete fe Yéhôva a nga tobe ma, mone nzôzoé môte ya Liberty, Indiana, a sôé ma angôndô ya abui bibotan, a me vo’o mane kañete mia bise! (Min. 10:22) Ma yene fo’o na, akusa bo na ényiñ jam é nga taté azoé éte, mfa’a ya minsôn, ve é nga mane akum été, mfa’a ya nsisim, abim akum mamien me nji ve’ele simesan na, me ne bi môs éziñ!