Kapitulo 14

Modernong Kawalay Pagtuo—Kinahanglan ba Magpadayon ang Pagpangita?

“Ang Diyos dili na naandang kabalaka alang sa mga tawo. Nagkamenos ug nagkamenos ang pagdumdum nila kaniya samtang sila nagpadayon latas sa ilang mga adlaw o sa paghimo sa ilang mga desisyon. . . . Ang Diyos gipulihan na sa ubang mga balor: kinitaan ug pagkamabungahon. Mahimong kas-a siya giisip nga tinubdan sa kahulogan ug tanang tawhanong kalihokan, apan karon siya gihiklin na sa sekretong mga atub sa kasaysayan. . . . Ang Diyos nahanaw sa salabutan sa mga tawo.”​—The Sources of Modern Atheism.

1. (Ilakip ang introduksiyon.) (a) Sa unsang paagi ang librong The Sources of Modern Atheism naghubit sa pagtuo sa Diyos taliwala sa katawhan karon? (b) Sa unsang paagi ang modernong kawalay pagtuo lahi kaayo sa mga kahimtang sa dili pa daghang tuig kanhi?

 DILI pa daghang tuig kanhi ang Diyos dako kaayong bahin sa kinabuhi sa katawhan sa Kasadpang kalibotan. Aron sosyal nga dawaton, ang usa kinahanglan maghatag ebidensiya sa pagtuo sa Diyos, bisan pa kon dili ang tanan mahinangpon nga nagbuhat sa kon unsa ang iyang giangkon nga gituohan. Ang bisan unsang duda ug kawalay piho maalamong huptan ra sa kaugalingon. Ang pagpahayag kanila sa publiko makapakugang ug lagmit mohikyad sa usa nga kasab-an.

2. (a) Nganong daghang mga tawo mihunong sa pagpangita sa Diyos? (b) Unsang mga pangutana ang kinahanglan isukot?

² Karon, bisan pa, ang mga lamesa nabalit-ad. Ang pagbaton sa bisan unsang kusganon relihiyosong pagtuo giisip sa daghan nga hiktin-hunahuna, dogmatiko, bisan ngani panatiko. Sa daghang  kayutaan, makita nato ang naglabi nga dipagpanumbaling, o kakulang sa interes, sa Diyos ug sa relihiyon. Kadaghanan sa katawhan wala na mangita sa Diyos tungod kay sila wala na nagtuo nga siya naglungtad o dili segurado mahitungod niini. Sa pagkamatuod, ang uban ngani naggamit sa terminong “tapos-Kristohanon” sa paglarawan sa atong panahon. Busa, ang pipila ka pangutana, kinahanglan isukot: Sa unsang paagi ang ideya sa Diyos nahimong labihan ka layo sa kinabuhi sa katawhan? Unsang mga puwersa ang nagpahinabo niining kausaban? Duna ba ing lig-ong katarongan sa pagpadayon sa pagpangita sa Diyos?

Sumbalik sa Repormasyon

3. Unsa ang usa ka sangpotanan sa Protestante nga Repormasyon?

³ Sama sa atong nakita sa Kapitulo 13, ang Protestante nga Repormasyon sa ika-16 ka siglo nagdalag markadong kausaban sa paagi sa paglantaw sa katawhan sa awtoridad, relihiyoso o dili. Ang pag-asertar sa kaugalingon ug kagawasan sa pagpahayag mipuli sa pagpahiuyon ug pagpasakop. Samtang kadaghanan sa katawhan nagpabilin sulod sa bayanan sa tradisyonal nga relihiyon, ang uban minunot subay sa mas radikal nga mga linya, nga nagkwestiyon sa dogma ug pasukaranang pagtulon-an sa lig-on na pagkatukod nga mga simbahan. Sa gihapon ang uban, nga nakamatikod sa papel nga gidula sa relihiyon sa gubat, pag-antos, ug inhustisya latas sa kasaysayan, nahimong dudoso sa tanang relihiyon.

4. (a) Sa unsang paagi ang kadungang rekord nagbatbat sa gilapdon sa ateyismo sa Inglaterra ug Pransiya sa ika-16 ug ika-17 ka siglo? (b) Kinsa ang nagpadayag ingon nga resulta sa paningkamot nga gihimo sulod sa Repormasyon sa pagsalibay sa papanhong yugo?

⁴ Sama ka sayo sa 1572, nakamatikod ang report nga nag-ulohan Discourse on the Present State of England: “Ang gingharian nabahin sa tulo ka partido, ang mga Papista, ang mga Ateyista, ug ang mga Protestante. Ang tanang tulo samang gipaboran: ang nahauna ug ikaduha tungod, kay daghan, dili namo buot madisgusto.” Ang laing banabana naghatag sa pigura nga 50,000 isip gidaghanon sa mga ateyista sa Paris niadtong 1623, bisan pa ang termino luag ra pagkagamit. Sa bisan unsang kaso, klaro nga ang  Repormasyon, sa paningkamot niini sa pagsalibay sa dominasyon sa papanhong awtoridad, nagyagyag usab niadtong kinsa mihagit sa baroganan sa lig-on na pagkatukod nga relihiyon. Sama sa pagpahaluna niini nila Will ug Ariel Durant sa The Story of Civilization: Part VII​—The Age of Reason Begins: “Ang mga tighunahuna sa Europa​—ang dulong sa Europeanhong hunahuna—​wala na maghisgot sa awtoridad sa papa; nagdebate na sila sa paglungtad sa Diyos.”

Pag-ataki sa Siyensiya ug Pilosopiya

5. Unsang mga puwersa ang nagpadali sa pagtubo sa kawalay pagtuo sa Diyos?

⁵ Dugang pa sa pagkatipiktipik sa Kakristiyanohan mismo, dunay ubang mga puwersa nga naglihok nga dugang nagpahuyang sa baroganan niini. Ang siyensiya, pilosopiya, sekularismo, ug materyalismo nagdula sa ilang mga papel sa pagbangon sa mga duda ug pagpalambo sa pagkamatahapon sa Diyos ug sa relihiyon.

6. (a) Sa unsang paagi ang pagkatap sa siyentipikonhong kahibalo nag-apektar sa daghan sa pagtulon-an sa simbahan? (b) Unsa ang gibuhat sa uban kinsa nag-isip sa ilang kaugalingon nga nunot-panahon?

⁶ Ang pagkatap sa siyentipikonhong kahibalo nagkwestiyon sa daghan sa pagtulon-an sa simbahan nga gibase sa sayop nga interpretasyon sa mga pasahe sa Bibliya. Pananglitan, ang astronomikal nga mga diskobre sa mga tawo sama nila Copernicus ug Galileo nagpahamutang sa direktang hagit sa doktrina geosentriko, nga ang yuta mao ang sentro sa uniberso. Dugang pa, ang pagsabot sa mga balaod natural nga naggahom sa mga palakaw sa pisikal nga kalibotan naghimo niini nga wala na kinahanglana ang pagpasangil sa kaniadto misteryosong mga hitabo sama sa dalogdog ug kilat o bisan pagpadayag sa pipila ka bituon ug kometa, sa kamot sa Diyos o sa Diyos. Ang “mga milagro” ug “langitnong pag-interbener” sa tawhanong kalihokan gisuspetsahan usab. Sa hinanali, ang Diyos ug relihiyon nahimong wala-sa-panahon alang sa kadaghanan, ug pipila niadtong kinsa nag-isip sa ilang kaugalingon nga nunot-panahon dali nga mitalikod  sa Diyos ug mipanon sa pagsimba sa sagradong baka sa siyensiya.

7. (a) Unsa sa walay duda ang kinagrabehan nga hapak sa relihiyon? (b) Unsa ang sanong sa mga simbahan sa Darwinismo?

⁷ Ang kinagrabehan nga hapak sa relihiyon, walay duda, mao ang teoriya sa ebolusyon. Niadtong 1859 ang Ingles nga naturalista si Charles Darwin (1809-82) nagmantala sa iyang Origin of Species ug nagpresentar sa direktang hagit sa pagtulon-an sa Bibliya sa paglalang sa Diyos. Unsa ang sanong sa mga simbahan? Sa una ang klerigo sa Inglaterra ug ubang dapit nagsaway sa teoriya. Apan ang pagsupak sa wala madugay nahanaw. Daw nagpadayag nga ang mga ispikulasyon ni Darwin mao ang pasumangil nga gipangita sa daghang klerigo kinsa nag-abiabi sa mga duda sa sekreto. Busa, sulod sa kinabuhi ni Darwin, “kadaghanan sa mahunahunaon ug makinaadmanong klerigo nagtrabaho sa ilang kaugalingon ngadto sa konklusyon nga ang ebolusyon sa bug-os harmonya uban sa nalamdagang pagsabot sa kasulatan,” matod sa The Encyclopedia of Religion. Inay kay sa pagdepensa sa Bibliya, ang Kakristiyanohan miduko sa pagpiit sa siyentipikonhong opinyon ug nakigdula uban sa kon unsa ang popular. Sa pagbuhat niana, kini nagpaluya sa pagtuo sa Diyos.​—2 Timoteo 4:​3, 4.

8. (a) Unsa ang gikwestiyon sa ika-19 ka siglo nga kritiko sa relihiyon? (b) Unsa ang pipila sa popular nga teoriya ang giproponer sa mga kritiko sa relihiyon? (c) Nganong daghang mga tawo ang daling naggakos sa batok-relihiyosong mga ideya?

⁸ Samtang nagkatibawas ang ika-19 ka siglo, ang mga kritiko sa relihiyon misamot kaisog sa ilang pag-ataki. Dili kontento uban sa pagpunting sa kapakyasan sa mga simbahan, sila misugod sa pagkwestiyon sa mismong patukoranan sa relihiyon. Gibangon nila ang mga pangutana sama sa: Unsa ang Diyos? Nganong duna ing panginahanglan sa Diyos? Sa unsang paagi ang pagtuo sa Diyos nag-apektar sa tawhanong katilingban? Ang mga tawo sama nila Ludwig Feuerbach, Karl Marx, Sigmund Freud, ug Friedrich Nietzsche mitanyag sa ilang mga argumento sa pilosopikal, sikolohikal, ug sosyolohikal nga mga termino. Ang mga teoriya sama sa ‘Ang Diyos bunga lamang sa handurawan  sa tawo,’ ‘Ang relihiyon mao ang opio sa katawhan,’ ug ‘Ang Diyos patay na’ tanan may lanog nga bag-o ug bibo kon itandi uban sa lubog ug dimasabot nga dogma ug tradisyon sa mga simbahan. Daw nagpakita nga sa kaulahian daghang katawhan ang nakakaplag sa tataw nga paagi sa pagpahayag sa mga duda ug mga suspetsa nga naa sa luyo sa ilang hunahuna. Sila dali ug kinabubut-on nga naggakos niining mga ideya isip bag-ong kamatuoran sa ebanghelyo.

Dakong Kompromiso

9. (a) Unsa ang gibuhat sa mga simbahan sa dihang ubos sa pag-ataki sa siyensiya ug pilosopiya? (b) Unsa ang mga resulta sa pagkompromiso sa mga simbahan?

⁹ Ubos sa pag-ataki ug pag-usisa sa siyensiya ug pilosopiya, unsa ang gibuhat sa mga simbahan? Inay sa pagbarog sa kon unsa ang gitudlo sa Bibliya, sila miampo sa mga pagpiit ug mikompromiso bisan sa pasukaranang mga artikulo sa pagtuo sama sa paglalang sa Diyos ug sa pagkakasaligan sa Bibliya. Ang resulta? Ang mga simbahan sa Kakristiyanohan dili na katoohan, ug daghang katawhan nawad-an sa pagtuo. Ang kapakyasan sa mga simbahan sa pagdepensa sa ilang kaugalingon nagbukas ug dako  sa ganghaan alang sa mga masa sa pagmartsa pagawas. Alang sa daghang katawhan, ang relihiyon nahimo na lamang sosyolohikal nga handumanan, butang sa pagtimaan sa dagkong punto sa kinabuhi sa usa​—pagkatawo, kaminyoon, kamatayon. Daghan ang mihunong na sa pagpangita sa matuod nga Diyos.

10. Unsang dinaliang pangutana ang palandongon?

¹⁰ Sa nawong niining tanan, lohikal nga mangutana: Ang siyensiya ug pilosopiya ba sa pagkamatuod nagpirma sa sentensiya sa kamatayon sa pagtuo sa Diyos? Ang kapakyasan ba sa mga simbahan nagkahulogan sa kapakyasan sa kon unsa ang ilang giangkon nga gitudlo, nga mao, ang Bibliya? Sa pagkamatuod, kinahanglan ba magpadayon ang pagpangita sa Diyos? Susihon nato kining mga isyu sa mubo.

Pasukaranan sa Pagtuo sa Diyos

11. (a) Unsang duha ka basahon ang dugay nang nahimong pasukaranan sa pagtuo sa Diyos? (b) Sa unsang paagi kining mga basahon nag-apektar sa katawhan?

¹¹ Giingon kini nga dunay duha ka basahon nga nagtug-an kanato sa paglungtad sa Diyos​—ang “basahon” sa paglalang, o kinaiya sa atong palibot, ug ang Bibliya. Kini nahimong pasukaranan sa pagtuo alang sa minilyong katawhan sa miagi ug sa karon. Pananglitan, usa ka hari sa ika-11 ka siglo W.K.P., nga nadani sa kon unsa ang iyang naobserbahan sa daghan-bituon nga kalangitan, nagpahayag nga balaknon: “Ang mga langit nagpahayag sa himaya sa Diyos; ug ang buhat sa iyang mga kamot ang hawan nagtug-an.” (Salmo 19:1) Sa ika-20 ka siglo, usa ka astronaut, nga nagsud-ong sa maanindot nga talan-awon sa yuta gikan sa iyang sakyanan-wanang samtang kini naglibot sa bulan, natukmod sa paglitok: “Sa sinugdan gilalang sa Diyos ang langit ug ang yuta.”​—Genesis 1:​1, KJ. 

12. Sa unsang paagi ang basahon sa paglalang ug ang Bibliya ubos sa pag-ataki?

¹² Kining duha ka basahon, bisan pa, ubos sa pag-ataki niadtong kinsa nag-angkon nga walay pagtuo sa Diyos. Sila nagkanayon nga ang siyentipikonhong imbestigasyon sa kalibotan libot kanato nagpamatuod nga ang kinabuhi milungtad dili pinaagi sa  intelihente nga paglalang kondili pinaagi sa buta nga sulagma ug sa panaghap nga palakaw sa ebolusyon. Busa, sila miergo, nga walay Maglalalang ug nga ang kwestiyon sa Diyos wala kinahanglana. Dugang pa, daghan kanila mituo nga ang Bibliya yanong wala-sa-panahon ug dilohikal, busa, ditakos sa pagtuo. Ingon nga sangpotanan, alang kanila, wala na ing bisan unsang pasukaranan sa pagtuo sa paglungtad sa Diyos. Tanan ba kini matuod? Unsa ang gipakita sa kamatuoran?

Sulagma o Desinyo?

13. Unsa ang kinahanglan mahitabo alang sa kinabuhi nga motungha pinaagi sa sulagma?

¹³ Kon walay Maglalalang, nan ang kinabuhi mahimong kinaugalingon nga misugod pinaagi sa sulagma. Aron ang kinabuhi mahitabo, kinahanglan ang hustong mga kemikal magkatigom sa hustong mga kantidad, ubos sa hustong temperatura ug kabug-at ug uban nagkontrolar nga butang, ug ang tanan kinahanglan huptan sulod sa hustong gitas-on sa panahon. Dugang pa, alang sa kinabuhi nga mosugod ug mosustenir sa yuta, kining sulagmang hitabo kinahanglan sublion sa linibo ka beses. Apan unsa ang purohan nga kining hitabo mahitabo?

14. (a) Unsa ka layo ang probabilidad nga ang yanong prutina molekula maporma pinaagi sa sulagma? (b) Sa unsang paagi ang matematikal nga kalkulasyon nag-apektar sa ideya sa kinabuhi nga misugod nga kinaugalingon?

¹⁴ Ang mga ebolusyonista nag-admiter nga ang probabilidad  alang sa hustong mga atomo ug mga molekula nga magplastar aron sa pagporma sa usa lamang ka yanong prutina molekula maoy 1 sa 10¹¹³, o 1 sundan sa 113 ka zero. Kanang numero mas daghan kay sa gibanabana total nga numero sa mga atomo sa uniberso! Ang mga matematiko nagsalikway isip dili mahitabo ang bisan unsang butang nga dunay probabilidad nga mahitabo kubos sa 1 sa 10⁵⁰. Apan kapin pa kay sa usa ka yanong prutina molekula ang kinahanglanon alang sa kinabuhi. Mga 2,000 ka lainlaing prutina ang kinahanglanon alang lamang sa usa ka selula sa pagmentinar sa kalihokan niini, ug ang higayon nga tanan kanila mahitabo sa sulagma maoy 1 sa 10^40,000! “Kon ang usa dili mapihigon sa sosyal nga tinoohan o sa siyentipikonhong pagbansay ngadto sa pagtuo nga ang kinabuhi misugod [nga kinaugalingon] sa Yuta, kining yanong kalkulasyon nagwagtang sa ideya sa bug-os gawas sa korte,” matod ni Fred Hoyle.

15. (a) Unsa ang nadiskobrehan sa mga siyentista sa ilang pagtuon sa pisikal nga kalibotan? (b) Unsa ang giingon sa usa ka propesor sa pisika mahitungod sa mga balaod sa kinaiya?

¹⁵ Sa laing bahin, pinaagi sa pagtuon sa pisikal nga kalibotan, gikan sa gamatoy subatomikong mga partikulo ngadto sa halapad nga mga galaksiya, nadiskobrehan sa mga siyentista nga ang tanang hiilhan natural katingalahang hitabo nagpadayag nga nagsunod sa pipila ka pasukaranang balaod. Sa ato pa, sila nakadiskobre sa lohika ug orden sa tagsa ka butang nagkahitabo sa uniberso, ug sila nakahimo sa pagpahayag niining lohika ug orden sa yano matematikal nga termino. “Pipila ra ka siyentista ang mapakyas nga mahaylo sa halos dirasonable nga kayano ug ka elegante niining mga balaod,” misulat ang usa ka propesor sa pisika, si Paul Davies, sa magasin New Scientist.

16. (a) Unsa ang pipila ka pasukaranang balaod sa kinaiya nga waykausaban? (b) Unsa ang mahimong mahitabo kon ang mga balor niining waykausaban nga balaod mausab bisan gamatoy ra? (c) Unsa ang konklusyon sa usa ka propesor sa pisika mahitungod sa uniberso ug sa atong paglungtad?

¹⁶ Usa ka labing makapaintriga nga kamatuoran mahitungod niining mga balaod, bisan pa, mao nga diha kanila dunay pipila ka butang kansang balor kinahanglan tino nga takdo alang sa  uniberso, sumala sa atong nahibaloan niini, nga naglungtad. Lakip niining pasukaranan waykausaban nga balaod mao ang unit sa karga elektrika sa proton, sa mga masa sa pipila ka pasukaranang partikulo, ug sa unibersohanon waykausaban nga balaod sa grabitasyon ni Newton, nga kumon gipaila sa letrang G.  Niini, si Propesor Davies nagpadayon: “Bisan ang gamatoy nga kausaban sa balor sa pipila kanila dako nga mag-usab sa dagway sa Uniberso. Pananglitan, gipakita ni Freeman Dyson nga kon ang puwersa taliwala sa mga nucleon (mga proton ug mga neutron) pipila lamang ka porsiyento nga mas kusganon, ang Uniberso mawad-an sa idroheno. Ang mga bituon sama sa Adlaw, lakip ang tubig, mahanaw. Ang kinabuhi, sumala sa atong nahibaloan niini, mahimong imposible. Si Brandon Carter nagpakita nga ang mas gamatoy nga kausaban sa G mousab sa tanang bituon ngadto sa asul nga mga higante o pula nga mga enano, uban sa samang makalilisang sangpotanan sa kinabuhi.” Busa, si Davies, mitiklop: “Niining kaso mahanduraw nga mahimong duna lamang ing usa ka posible nga Uniberso. Kon mao kana, usa ka talagsaong hunahuna nga ang ato mismong paglungtad isip may panimuot nga linalang usa ka dikalikayang sangpotanan sa lohika.”​—Italiko amoa.

17. (a) Unsa ang klarong gipasabot sa desinyo ug katuyoan sa uniberso? (b) Sa unsang paagi kini gilig-on sa Bibliya?

 ¹⁷ Unsa ang atong masabtan niining tanan? Una sa tanan, kon ang uniberso gigamhan sa mga balaod, nan kinahanglan duna ing intelihente nga magbabalaod kinsa naghan-ay o nagtukod sa mga balaod. Dugang pa, sanglit ang mga balaod nga naggahom sa palakaw sa uniberso nagpadayag nga gihimo sa pag-andam sa kinabuhi ug sa mga kahimtang nga paborable sa pagsustento niini, klaro nga nalangkit ang katuyoan. Desinyo ug katuyoan​—dili kini kinaiya sa buta nga sulagma; mao kini ang eksakto nga ipasundayag sa intelihente nga Maglalalang. Ug mao gayod kana ang gipasabot sa Bibliya sa dihang kini nagpahayag: “Kon unsa ang arang mahibaloan mahitungod sa Diyos gipakita taliwala kanila,  kay gipakita kini sa Diyos kanila. Kay ang iyang dili makitang mga hiyas tataw nga makita gikan sa paglalang sa kalibotan padayon, sanglit kay kini maila pinaagi sa mga butang nahimo, bisan ang iyang dayong gahom ug Pagkadiyos.”​—Roma 1:​19, 20; Isaias 45:​18; Jeremias 10:12.

Abundang Ebidensiya Libot Kanato

18. (a) Sa unsa pa ang desinyo ug katuyoan makita? (b) Unsang iladong panig-ingnan sa intelihente nga desinyo ang imong ikahatag?

¹⁸ Hinoon, ang desinyo ug katuyoan makita dili lamang sa hapsay nga palakaw sa uniberso apan usab sa paagi ang buhing mga linalang, yano ug makuti, nagpadayon sa ilang matag adlaw nga kalihokan, maingon man sa paagi sa ilang interaksiyon uban sa usa ug usa ug uban sa palibot. Pananglitan, halos ang tagsa ka bahin sa atong tawhanong lawas​—utok, mata, dalunggan, kamot—​nagpakitag desinyo nga labihan ka kuti nga ang modernong siyensiya dili makapatin-aw niini sa bug-os. Unya anaa ang kalibotan sa mananap ug sa tanom. Ang tinuig nga paglalin sa pipila ka langgam latas sa kaliboan ka milya sa yuta ug dagat, ang palakaw sa photosynthesis sa tanom, ang kaugmaran sa pertilisadong itlog ngadto sa komplikadong organismo uban sa minilyon ka nagkalainlaing selula uban sa linaing kalihokan​—sa paghatag sa pipila lamang ka panig-​ingnan—​tanan talagsaong ebidensiya sa intelihente nga desinyo. a

19. (a) Ang siyentipikonhong katin-awan kon sa unsang paagi naglihok ang mga butang nagpamatuod ba nga walay intelihente nga desinyo o desinyador? (b) Unsa ang atong makat-onan sa pagtuon sa kalibotan libot kanato?

¹⁹ Ang uban mangatarongan, bisan pa, nga ang dugang kahibalo sa siyensiya nakataganag katin-awan sa daghan niining mga buhat. Matuod, ang siyensiya nakapatin-aw, sa pipila ka gilapdon, sa daghang butang kanhi misteryo. Apan ang pagkadiskobre  sa bata kon sa unsang paagi naglihok ang relo wala magpamatuod nga ang relo wala gidesinyo ug himoa sa usa. Mao man, ang atong pagsabot sa kahibudnganang mga paagi diin ang daghang butang sa pisikal nga kalibotan naglihok wala magpamatuod nga walay intelihente nga desinyador luyo kanila. Sa kasukwahi, mas dugang kitang nahibalo sa kalibotan libot kanato, mas dugang ebidensiya ang atong mabatonan alang sa paglungtad sa intelihente nga Maglalalang, ang Diyos. Busa, uban sa bukas nga hunahuna, makauyon kita sa salmista samtang siya nag-angkon: “Pagkadaghan sa imong mga buhat, O Jehova! Silang tanan sa kaalam  imong gibuhat. Ang yuta puno sa imong mga buhat.”​—Salmo 104:24.

Ang Bibliya​—Makatuo Ka ba Niini?

20. Unsay nagpakita nga ang pagtuo sa Diyos dili pa igo sa pagpalihok sa usa sa pagpangita kaniya?

²⁰ Ang pagtuo sa paglungtad sa Diyos, bisan pa, dili igo sa pagpalihok sa katawhan sa pagpangita kaniya. Duna karon minilyon sa katawhan kinsa wala sa bug-os magsalikway sa pagtuo sa Diyos, apan wala magpalihok kanila sa pagpangita sa  Diyos. Usa ka Amerikanong tigsuhid si George Gallup, Jr., nakamatikod nga “sa pagkamatuod wala ka ing makaplagang dakong diperensiya taliwala sa hinimba ug dihinimba maylabot sa pagtikas, paglikay sa pagbayad sa buhis, ug pagpangawkaw, labi na tungod kay ang relihiyon nahimong sosyal na lang.” Midugang siya nga “daghan ang nagbaton sa relihiyon nga komportable alang kanila ug naggitik kanila ug wala kinahanglana nga mahagiton. Ang usa nagtawag niini nga relihiyon à la carte (depende sa gusto). Mao kana ang sentral nga kahuyangan sa Kristiyanidad niining nasora [T.B.A.] karon: Wala ing kalig-on sa pagtuo.”

21, 22. (a) Unsa ang naghimo sa Bibliya nga talagsaong basahon? (b) Unsa ang pasukaranang ebidensiya sa pagkakasaligan sa Bibliya? Ipatin-aw.

²¹ Kanang “sentral nga kahuyangan” sa kinadak-an mao ang resulta sa kakulang sa kahibalo ug pagtuo sa Bibliya. Apan unsang pasukaranan ang anaa sa pagtuo sa Bibliya? Una sa tanan, kinahanglan matikdan nga latas sa panahon, lagmit wala ing laing basahon ang sa dimakataronganon gisaway, giabusohan, gidumtan, ug giataki labaw pa kay sa Bibliya. Apan, kini nakalahutay niining tanan ug nahimo hinoon ang labing kanat gihubad ug gitagtag nga basahon sa rekord. Kana sa iyang kaugalingon naghimo sa Bibliya nga talagsaong basahon. Apan anaa ang abundang pruweba, makapakumbensir nga ebidensiya, nga ang Bibliya mao ang basahon nga inspirado sa Diyos ug takos sa atong pagtuo.​—Tan-awa ang kahon, panid 340-1.

²² Bisan pa kon daghang katawhan mas o menos nagpakaingon nga ang Bibliya dili siyentipikonhon, nagkasukwahi, ug wala-sa-panahon, ang kamatuoran nagpakita sa kaatbang. Ang pagkauniko sa awtor niini, ang kasaysayanhon ug siyentipikonhong katakdo niini, ang dimasayop nga mga tagna niini tanan nagpunting sa dikalikayang konklusyon: Ang Bibliya mao ang inspiradong Pulong sa Diyos. Sama sa pagpahaluna niini ni apostol Pablo: “Ang tanang Kasulatan gidasig sa Diyos ug mapuslanon.”​—2 Timoteo 3:16.

 Pag-atubang sa Hagit sa Kawalay Pagtuo

23. Unsa ang atong mahimong konklusyon mahitungod sa Bibliya kon atong tan-awon ang kamatuoran?

²³ Kay nakapalandong na sa ebidensiya gikan sa basahon sa paglalang ug sa Bibliya, unsa ang atong konklusyon? Yano, nga kining mga basahon balido karon maingon nga sila mao sukad kaniadto. Kon sugot kita sa pagtan-aw sa butang sa waypihig inay kay mahaylo sa daan-nang mga ideya, makaplagan nato nga ang bisan unsang pagsupak mahimong mabuntog sa rasonable nga paagi. Anaa ang mga tubag, kon sugot lamang kita sa pagpangita kanila. Matod ni Jesus, “Magpadayon sa pagpangita, ug kamo makakaplag.”​—Mateo 7:​7; Buhat 17:11.

24. (a) Nganong daghan ang mihunong sa ilang pagpangita sa Diyos? (b) Sa unsa kita makabaton ug kahupayan? (c) Unsa ang palandongon sa nahibilin niining basahon?

²⁴ Sa pangataposang analisis, kadaghanan sa katawhan nga mihunong na sa pagpangita sa Diyos wala magbuhat niana tungod kay sila maampingong nakasusi sa ebidensiya alang sa ilang kaugalingon ug nakaplagan ang Bibliya nga dimatuod. Hinonoa, kadaghanan kanila miundang tungod sa kapakyasan sa Kakristiyanohan sa pagpresentar sa matuod nga Diyos sa Bibliya. Sama sa gipahayag sa Pranses nga magsusulat si P. Valadier: “Ang Kristohanong tradisyon mao ang nakapatungha sa ateyismo isip bunga niini; kini mitultol ngadto sa pagpatay sa Diyos sa mga konsiyensiya sa mga tawo tungod kay kini nagpresentar kanila sa usa ka Diyos nga dili katoohan.” Kon mao man kana, makabaton kita ug kahupayan sa mga pulong sa apostol Pablo: “Unsa, nan, ang kaso? Kon ang uban wala magpahayag ug pagtuo, ang ilang kakulang sa pagtuo kaha makahimo sa pagkamatinumanon sa Diyos nga walay kapuslanan? Bisan kanus-a dili kana mahitabo! Apan pasagdi ang Diyos nga makaplagan nga matuod, bisan pa ang tagsa ka tawo makaplagan nga bakakon.” (Roma 3:​3, 4) Oo, dunay tagsa ka rason sa pagpadayon sa pagpangita sa matuod nga Diyos. Sa nahibiling mga kapitulo niining libro, atong tan-awon kon sa unsang paagi ang pagpangita nadala ngadto sa malamposong kabug-osan ug kon unsa ang anaa sa umaabot alang sa katawhan.

[Mga footnote]

[Mga Pangutana sa Pagtuon]

[Kahon sa panid 340, 341]

Ebidensiya sa Pagkakasaligan sa Bibliya

Unikong Pagkaawtor: Gikan sa unang basahon niini, Genesis, ngadto sa kataposan niini, Pinadayag, ang Bibliya gilangkoban sa 66 ka basahon nga gisulat sa mga 40 ka magsusulat sa nagkalahi kaayo sosyal, edukasyonal, ug propesyonal nga kagikanan. Ang pagsulat gihimo latas sa hugna sa panahon sa 16 ka siglo, gikan sa 1513 W.K.P. ngadto sa 98 K.P. Apan, ang kataposang resulta mao ang usa ka basahon nga harmonya ug nagkauyon, nga naglaraw sa lohikal nga kaugmaran sa prominente nga tema​—ang bindikasyon sa Diyos ug sa iyang katuyoan pinaagi sa Mesiyanikong Gingharian.​—Tan-awa ang kahon, panid 241.

Sibu sa Kasaysayan: Ang mga hitabo nga girekord sa Bibliya bug-os nga harmonya uban sa napamatud-an kasaysayanhong kamatuoran. Ang librong A Lawyer Examines the Bible nagkanayon: “Samtang ang mga romansa, mga leyendo ug palso nga testimonyo maampingon sa pagpahaluna sa mga hitabo nga nalangkit sa mga halayong dapit ug sa mga panahon nga walay katinoan, . . . ang mga saysay sa Bibliya naghatag kanato sa petsa ug sa dapit sa mga butang may kalabotan uban sa labihan ka tukma.” (Ezequiel 1:​1-3) Ug ang The New Bible Dictionary nagpahayag: “[Ang magsusulat sa mga Buhat] nagpahaluna sa iyang saysay sa bayanan sa kadungan nga kasaysayan; ang iyang kapaniran puno sa mga reperensiya sa mga mahistrado sa siyudad, mga gobernador probinsiyal, mga sakop nga hari, ug susama, ug kining mga reperensiya panahon tapos panahon napamatud-an nga takdo gayod sa dapit ug panahon nga gihisgotan.”​—Buhat 4:​5, 6; 18:12; 23:26.

Sibu sa Siyensiya: Ang mga balaod sa kwarentinas ug kahindikan gihatag sa mga Israelita sa basahon sa Levitico sa dihang ang naglibot nga kanasoran walay kabangkaagan sa maong mga paagi. Ang waykataposan nga tuyok sa ulan ug alisngaw gikan sa oseano, nga wala hibaloi sa karaang panahon, gihubit sa Ecclesiastes 1:7. Nga ang yuta lingin ug naglutaw sa kawanangan, nga wala kumpirmahi sa siyensiya hangtod sa ika-16 ka siglo, gipahayag sa Isaias 40:​22 ug Job 26:7. Kapin sa 2,200 ka tuig una pa si William Harvey nagmantala sa iyang mga kaplag mahitungod sa sirkulasyon sa dugo, ang Proverbio 4:​23 naghisgot na sa papel sa tawhanong kasingkasing. Busa, samtang ang Bibliya dili basahon sa siyensiya, kon kini nagtandog sa mga butang maylabot sa siyensiya, kini nagpasundayag sa giladmon sa pagsabot nga abante kaayo sa panahon niini.

Dimasayop nga mga Tagna: Ang kalaglagan sa karaang Tiro, pagkapukan sa Babilonya, pagtukod-usab sa Jerusalem, saka-kanaog sa mga hari sa Medo-Persiya ug Gresya gitagna sa tuman ka detalye nga ang mga kritiko nag-akusar, sa kakawangan, nga kini gisulat tapos sa hitabo. (Isaias 13:​17-19; 44:​27-45:​1; Ezequiel 26:​3-7; Daniel 8:​1-7, 20-22) Ang mga tagna mahitungod kang Jesus nga gihimo kasiglohan una sa iyang pagkatawo natuman sa detalye. (Tan-awa ang kahon, panid 245.) Ang mismong mga tagna ni Jesus mahitungod sa kalaglagan sa Jerusalem sibu nga natuman. (Lucas 19:​41-44; 21:​20, 21) Ang mga tagna mahitungod sa kataposang mga adlaw nga gihatag ni Jesus ug apostol Pablo natuman sa ato mismong panahon. (Mateo 24; Marcos 13; Lucas 21; 2 Timoteo 3:​1-5) Apan, ang Bibliya nagpahanungod sa tanang tagna sa usa ka Tinubdan, si Jehova nga Diyos.​—2 Pedro 1:​20, 21.

[Mga hulagway sa panid 333]

Sila Darwin, Freud, Nietzsche, ug uban pa miproponer ug mga teoriya nga nagpahuyang sa pagtuo sa Diyos

[Mga hulagway sa panid 335]

Ang “basahon” sa paglalang ug ang Bibliya naghatag pasukaranan sa pagtuo sa Diyos

[Mga hulagway sa panid 338]

Sa dugang kitang nahibalo sa kalibotan libot kanato, dugang ebidensiya ang atong mabatonan sa intelihente nga Maglalalang

[Diagram/Hulagway sa panid 337]

Imposible ang kinabuhi ug ang uniberso kon ang pipila ka butang sa desinyo masipyat bisan gamatoy ra

[Diagram]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

MGA BAHIN SA IDROHENO ATOMO

Electron shell

Proton + Nucleus

ELECTRON −