Adlaw, I
Ang mas dako sa duha ka langitnong mga banwag sa yuta; ang gilalang nga pangunang tinubdan sa enerhiya sa yuta, nga kon wala kini imposible ang kinabuhi sa yuta. Ang adlaw (Heb., sheʹmesh; Gr., heʹli·os) ug ang bulan, nagsilbing taknaan usab sa tawo sa pagsukod sa mga panahon, mga adlaw, ug mga tuig. (Gen 1:14-18) Ang adlaw maoy gasa gikan sa “Amahan sa langitnong mga kahayag” nga nagpasidlak niini ibabaw sa tanan, sa daotan ug sa maayo. (San 1:17; Jer 31:35; Mat 5:45) Dayag nga ang adlaw ikaingon nga nagdayeg sa halangdong Maglalalang niini.—Sal 148:3.
Ang adlaw maoy usa ka bituon nga mga 1,392,000 km (865,000 mi) ang diyametro, kapin sa usa ka gatos ka beses sa diyametro sa yuta, ug kapin sa usa ka milyon ka beses sa gidak-on sa yuta. Ang aberids nga distansiya niini gikan sa yuta maoy kapin sa 149,600,000 km (93,000,000 mi). Ang temperatura sa adlaw giingon nga mga 6,000°C. (11,000°F.). Apan tungod sa gilay-on niini gikan sa yuta, wala pay usa ka bahin sa usa ka bilyon sa gipagula niini nga enerhiya ang makaabot sa yuta, apan igo na kini nga enerhiya sa pagtaganag maayong mga klima nga magpaposible sa kinabuhi sa katanoman ug kahayopan sa yuta.—Deu 33:14; 2Sa 23:4.
Si Jehova ug si Kristo Labawng Madan-agon. Ang labaw nga kadan-ag ug himaya ni Jehova, ang Maglalalang sa adlaw, gipaila sa kamatuoran nga ang iyang nabanhawng Anak, sa daklit nga pagpadayag kang Saulo, nagpasidlak ug kahayag nga “masilaw pa sa adlaw.” (Buh 26:13) Sa balaang siyudad, ang Bag-ong Jerusalem, dili na kinahanglan ang adlaw ingong kahayag, kay “ang himaya sa Diyos” magdan-ag niini ug ang “lampara niini” mao ang Kordero.—Pin 21:2, 23; 22:5.
Gahom sa Diyos Ibabaw sa Kahayag sa Adlaw. Sa adlaw nga gilansang si Jesus diha sa estaka sa pagsakit, gikan sa ikaunom nga takna (alas 11:00 s.b. hangtod sa alas 12 sa kaudtohon) hangtod sa ikasiyam nga takna (alas 2:00 hangtod sa alas 3:00 s.h.) ang kangitngit mitabon sa tibuok yuta. (Mat 27:45; Mar 15:33) Ang asoy ni Lucas nagdugang nga ang kangitngit mitabon “tungod kay ang kahayag sa adlaw nawala.” (Luc 23:44, 45) Kini dili mahimong tungod sa eklipse sa adlaw pinaagi sa bulan, sama sa gihunahuna sa uban, kay ang kangitngit nahitabo sa panahon sa Paskuwa, nga maoy panahon nga kanunayng takdol ang bulan. Mga duha pa ka semana human niini nga ang bulan maoy lunod, nga mao, anaa sa samang direksiyon sa adlaw gikan sa yuta (ang panahon nga mahitabo ang mga eklipse sa adlaw).
Dugay na sa wala pa kining hitaboa, gipasundayag na ni Jehova ang iyang katakos sa pagtak-op sa kahayag sa adlaw. Kini nahitabo sa dihang ang mga Israelinhon didto pa sa Ehipto. Sa nahitabo ang ikasiyam nga hampak ang baga nga kangitngit milukop sa mga Ehiptohanon mao nga kini “mabatyagan.” Kini miabot ug tulo ka adlaw, nga mas dugay pa kay sa bisan unsang eklipse sa adlaw pinaagi sa bulan. Lain pa, sa kasikbit nga yuta sa Gosen, ang mga Israelinhon sa samang panahon adunay kahayag.—Ex 10:21-23.
Sa pagtubag sa pangutana sa iyang mga tinun-an labot sa iyang presensiya ug sa kataposan sa sistema sa mga butang, gitagna ni Jesus ang talagsaong pagngitngit sa adlaw.—Mat 24:3, 29; Mar 13:24; Luc 21:25; itandi ang Isa 13:10; Joe 2:10, 31; 3:15; Buh 2:20; tan-awa ang LANGIT (Pagngitngit sa Kalangitan).
Panahon ug Direksiyon. Ang panahon sagad gipaila pinaagi sa mga paghisgot sa posisyon sa adlaw. (Gen 15:12, 17; 32:31; Deu 16:6; Jos 8:29; Huk 9:33; 1Sa 11:9) Ingon usab niana ang pagpaila sa direksiyon. (Deu 11:30; Jos 12:1) Ang “ilalom sa adlaw” gigamit nga nagkahulogang “bisan diin (o bisan asa) sa yuta.” (Ecc 5:18; 9:11) Ang “ilalom sa panan-aw” sa adlaw o sa “atubangan sa adlaw” nagkahulogang “diha sa dayag, aron makita sa tanan.”—2Sa 12:11, 12.
Mahulagwayong Paggamit. Si Jehova nga Diyos gitawag nga “adlaw ug taming,” dili nga siya maoy diyos sa kinaiyahan, kondili nga siya maoy Tuboran sa kahayag, kinabuhi, ug enerhiya. (Sal 84:11) Gihisgotan usab siya ingong landong alang sa iyang katawhan, aron nga “ang adlaw dili modaot” kanila. Ang gipasabot dinhi nga magdalag katalagman gipakasama sa kainit sa adlaw. (Sal 121:6, 7) Ang paglutos (Mat 13:5, 6, 20, 21) ug ang kasuko sa Diyos usahay gihawasan sa makapagba nga kainit sa adlaw.—Pin 7:16.
Gipakasama ni Jehova ang rebelyosong Jerusalem sa usa ka babaye nga nanganak ug pito ka anak nga lalaki, nga naghubit sa paghukom nga modangat kaniya pinaagi sa mahulagwayong ekspresyon nga, “Ang iyang adlaw misalop samtang adlawan pa,” nga mao, sa dili pa moabot ang kinutoban sa iyang kinabuhi masinati niya ang katalagman. Kini natuman sa dihang ang Jerusalem gilaglag sa Babilonya. (Jer 15:9) Sa susama, si Miqueas mitagna batok sa mga manalagna nga nagpahisalaag sa Israel: “Ang adlaw mosalop diha sa mga manalagna, ug ang adlaw mongitngit ibabaw kanila.” (Miq 3:6; itandi ang Am 8:9.) Ang pagmando sa Gingharian ni Jehova gihulagway nga hayag kaayo mao nga ikaingon, sa pagpanag-ing: “Ang takdol nga bulan nanglipaghong, ug ang nagdan-ag nga adlaw naulaw.” (Isa 24:23) Si Jesus nag-ingon nga sa kataposan sa sistema sa mga butang “ang mga matarong mosidlak ingon nga kahayag sa adlaw diha sa gingharian sa ilang Amahan.”—Mat 13:39, 43; itandi ang Dan 12:3; tan-awa ang KAHAYAG.
Pagsimba sa Adlaw. Sa panahon sa buluhaton sa pagpanghinlo ni Haring Josias, “iyang giwagtang ang mga saserdote sa langyawng diyos, nga gipamutang sa mga hari sa Juda aron sila maghimog gipaaso nga halad . . . sa adlaw ug sa bulan.” “Dugang pa, ang mga kabayo nga gihatag sa mga hari sa Juda alang sa adlaw iyang gipahunong sa pagsulod sa balay ni Jehova . . . ug ang mga karo sa adlaw iyang gisunog sa kalayo.” (2Ha 23:5, 11) Sa ulahi, ang manalagna nga si Ezequiel nga didto sa Babilonya gihatagan ug panan-awon bahin sa templo ni Jehova sa Jerusalem. Didto iyang nakita ang mga 25 ka tawo taliwala sa portiko ug sa halaran, nga “nagyukbo patumong sa sidlakan, ngadto sa adlaw.” (Eze 8:16) Ang maong makaluod nga mga buhat nagpahinabog kagun-oban sa Jerusalem niadtong 607 W.K.P., sa dihang ang instrumento ni Jehova nga si Nabucodonosor naglaglag sa siyudad ug sa templo.—Jer 52:12-14.
Anino nga Mibalik ug Napulo ka Ang-ang. Ang paggamit sa adlaw ingong taknaan nagsugod sa wala pa ang ikawalong siglo W.K.P. didto sa Babilonya ug Ehipto. Apan, ang Hebreohanong pulong nga ma·ʽalohthʹ, nga gihubad nga “taknaan” sa 2 Hari 20:11 ug Isaias 38:8 sa King James Version, sa literal nagkahulogan nga “mga ang-ang” (NW), sama usab sa makita sa mga hubad sa panaplin niini nga mga bersikulo diha sa King James Version. Kining pulonga gigamit usab diha sa mga superskripsiyon sa 15 ka “Awit sa Pagtungas,” sa Salmo 120 hangtod sa 134.
Diha sa mga teksto nga gihisgotan, sa 2 Hari 20:8-11 ug Isaias 38:4-8, giasoy ang bahin sa tilimad-on nga gihatag sa Diyos sa nasakit nga si Haring Ezequias ingong tubag sa pag-ampo ni Isaias. Kini naglakip sa pagpasibog ug pagpabalik ug napulo ka ang-ang sa anino nga inanay nang mipaubos. Kini mahimong magtumong sa mga ang-ang o grado sa usa ka sundial o orasan pinasukad sa adlaw, ug lagmit gayod nga ang amahan ni Ezequias nakapanag-iya niini nga orasan, nga posibleng nakabaton niini gikan sa Babilonya. Apan, ang Hudiyong historyador nga si Josephus, sa paghisgot niining maong asoy, nag-ingon nga kining mga ang-ang ni Ahaz anaa “sa sulod sa balay,” nga mopatim-awng nagpakita nga kini maoy bahin sa hagdanan. (Jewish Antiquities, X, 29 [ii, 1]) Tingali dihay haligi nga gipatindog tapad sa hagdanan aron madan-agan sa adlaw ug magpahinabog anino nga inanayng moirog diha sa mga ang-ang sa hagdanan ug busa nagsilbing usa ka taknaan.
Ang maong milagro lagmit nga naglangkit sa relasyon tali sa yuta ug sa adlaw, ug kon mao, mahimong susama kini sa milagro nga natala sa Josue 10:12-14. (Tan-awa ang GAHOM, GAMHANANG MGA BUHAT [Adlaw ug bulan wala molihok].) Mopatim-aw nga kini nga tilimad-on nabaniog pag-ayo, sanglit ang 2 Cronicas 32:24, 31 nagpakita nga ang mga mensahero gipadala gikan sa Babilonya ngadto sa Jerusalem aron sa pagpakisayod bahin niini.